Συντηρητικοί και αντιδραστικοί στην αλλαγή

Υπό
JOHN GALT

Πάνε περίπου 25 χρόνια από τότε που μία ομάδα τολμηρών φιλελεύθερων οικονομολόγων προσπαθούσε να απαντήσει σε ένα απλό, αλλά πρακτικό θεωρητικό ερώτημα: Μπορεί η Ελλάδα, ως μέλος της ΕΕ, να μιμηθεί μια κεντρική, ηλιοφανή πολιτεία των ΗΠΑ όπως η Καλιφόρνια ή μία περιφερειακή όπως ο Μισισιπής;

Η πρόκληση ήταν μεγάλη, γιατί εμμέσως πλην σαφώς τοποθετούσε τη θέση των κοινωνικών επιστημόνων σε ένα βαθύτερο ερώτημα: Πόσο αντιδραστικοί ή συντηρητικοί είναι οι Έλληνες στην αλλαγή και στην πρωτοπορία; Το θέμα δεν ήταν Αριστερά ή Δεξιά, ούτε κλειστή ή ανοικτή κοινωνία. Το θέμα είχε να κάνει με την κοινωνική αποτυχία δύο ισχυρών πολιτικών κινημάτων της εποχής της Μεταπολίτευσης. Του κινήματος της αλλαγής του Ανδρ. Παπανδρέου και του κινήματος της φιλελεύθερης στροφής του Κ. Μητσοτάκη.

Η συνταγή του Μισισιπή ήταν απλή. Αργή συσσώρευση σε υποδομές, χαμηλές επενδύσεις σε υγεία και παιδεία, προστασία παραδοσιακών οικονομικών δραστηριοτήτων μέσης και χαμηλής ειδίκευσης (καπνός, αλιεία), γεωργικές αντιπαροχές και κλειστό πιστωτικό σύστημα. Η εμπειρία της Καλιφόρνιας ήταν πιο σύνθετη. Ξεκινούσε από τη γεωργία (εσπεριδοειδή) και τον τουρισμό, εκμεταλλεύθηκε το κλιματικό πλεονέκτημα με έγγειες βελτιώσεις και σύγχρονο αρδευτικό σύστημα, προσέλκυσε τον κινηματογράφο, επιτάχυνε την ανάπτυξη δωρεάν πανεπιστημιακής παιδείας, ανέπτυξε λιμάνια, δίκτυο αυτοκινητοδρόμων, και τέλος πέτυχε να αυξήσει τον πληθυσμό με εισροή μεταναστών (Μεξικό) και με ένα αξιόλογο κλάσμα εποίκων που επέλεξαν να ζήσουν τη δύση του βίου τους στο σχετικά θερμό τμήμα της πολιτείας. Η συνέχεια γνωστή. Η «κοιλάδα του πυριτίου», στροφή στους νέους δημιουργούς, με έμφαση στην ιατρική και την πληροφορική.

Οι δυνατότητες ακόμη και σήμερα της Ελλάδος είναι παράλληλες με εκείνες της Καλιφόρνιας. Γεωργία, ναυτιλία, τουρισμός, διεθνές εμπόριο, μαζί με τις προεκτάσεις τους, με μεγάλη προστιθέμενη αξία, όπως ασφάλειες, χρηματοπιστωτικές εργασίες, φιλοξενία και ιατρική. Από τότε γνωρίζαμε ότι μία επένδυση στην γεροντιατρική θα είχε τεράστιες αποδόσεις, με δεδομένο ότι το 2020 στην ΕΕ θα ζούσαν 70 εκατ. πολίτες εξωμεσογειακών χωρών με ηλικία 60 ετών, που θα επεδίωκαν μετακίνηση στον Νότο.
Αν τότε η χώρα είχε 11 εκατ. κατοίκους και μπορούσε να προσελκύσει ένα 10% των πιθανών μετοίκων του Ευρωπαϊκού Βορρά προς τον Νότο, θα έπρεπε να ξεπεράσουμε τα φοβικά εμπόδια μιας ομαλής μετανάστευσης ενεργών οικονομικών και μη ατόμων.

Την εποχή του 1997, όταν γράφονταν αυτά, η χώρα δεν είχε ζήσει την αιχμή την οικονομικής μετανάστευσης των Ολυμπιακών Αγώνων (1,5 εκατ. εργαζόμενοι), ούτε την παγκόσμια κρίση με απώλεια 400.000 νέων εργαζομένων, ούτε τις καθαρές εισροές από χώρες της Μέσης και της Άπω Ανατολής (περίπου 1,2 εκατ.).

Η ιδέα ήταν απλή. Μπορούν να συγκατοικούν και να ευημερούν τουλάχιστον 20 εκατ. μόνιμοι κάτοικοι, χωρίς να προσμετρώνται σε αυτούς τα τουλάχιστον 30 εκατ. τουριστών ετησίως. Αν μάλιστα η κατανομή ήταν 2 εκατ. οικονομικοί και 7 εκατ. Βορειοευρωπαίοι στη δύση του βίου, γνωρίζαμε ότι οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης θα παρουσίαζαν εντυπωσιακές επιδόσεις.

Την περασμένη Κυριακή, φίλος της Ελλάδος, ο Ολλανδός Μπομπ Τράα, πρώην εκπρόσωπος του ΔΝΤ στη χώρα μας, εκτιμούσε ότι τα επόμενα 30 χρόνια θα έχουμε χάσει 2,5 εκατ. πολίτες (1,4 εκατ. ενεργούς), χωρίς να υπολογίζει μετακινήσεις πολιτών και εργαζομένων. Με δεδομένη την υστέρηση της χώρας σε εργασιακή παραγωγικότητα και με δεδομένη τη μείωση της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες, η χώρα, προβλέπει ο κ. Τράα, θα βρίσκεται σε μία μόνιμη και διαρθρωτικά ισχυρή αναιμική ανάπτυξη του 0,5% ετησίως μέχρι το 2035.

Ουσιαστικά, το Δημογραφικό και υποχρεωτικά και το Ασφαλιστικό καθίστανται πρώτα διαθρωτικά προβλήματα της χώρας. Πέρασαν 25 χαμένα χρόνια. Τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα με τόλμη και αισιοδοξία; Αντί να μεμψιμοιρούμε για τις χαμένες ευκαιρίες, ας εξετάσουμε πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε όσες ευκαιρίες υπάρχουν ακόμη…

Ας ξεκινήσουμε με τα εύκολα. Λιμάνια, αεροδρόμια, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές και δρόμοι. Πρέπει κανείς να γεννήθηκε χθες σ’ αυτήν τη χώρα ώστε να μην μπορεί να αναγνωρίσει το πλήθος των ευκαιριών που είχαμε και πόσο σκληρά προσπαθήσαμε να τις εμποδίσουμε από συντήρηση και μόνο. Οι ιστορίες του ΟΤΕ, της κινητής τηλεφωνίας, της Cosco, του ΟΣΕ, του διαχωρισμού της ΔΕΗ, των αλλαγών περιγράφονται ως ιστορίες ζωής όλων όσων προσπάθησαν να ασχοληθούν με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Φτάσαμε στο σημείο να χλευάζουμε το 1993, αντί να συνεργαζόμαστε για να αναπτύξουμε την αξία της κινητής τηλεφωνίας.

Έχουμε και συνέχεια. Παραχωρήσαμε δωρεάν υγεία, παιδεία και κοινωνική ασφάλιση και αντί να τις κάνουμε ανταγωνιστικές με όλους τους πιθανούς ανταγωνιστές στείλαμε τους ασθενείς και σπουδαστές στην ιδιωτική και στο εξωτερικό. Στην κοινωνική ασφάλιση, η ανεξέλεγκτη εισφοροδιαφυγή, η ληστρική διαχείριση των αποθεματικών και η στροφή στην ιδιωτική ασφάλιση μας οδήγησε στα χρόνια της κρίσης να περιορίζουμε συντάξεις καθώς δεν αντέχαμε με τον δημόσιο προϋπολογισμό να τις καλύψουμε.

Τουρισμός και ημιμόνιμη διαμονή. Κάθε χρόνο είμαστε ικανοποιημένοι αν έχουμε μία οριακή αύξηση στα έσοδα. Αντιμετωπίζουμε όμως φοβικά το μέλλον. Μας προβληματίζει τι θα γίνει λόγω αύξησης του πληθυσμού, με την ενέργεια, με τη μόλυνση του περιβάλλοντος και με την κοινωνική στρέβλωση του τρόπου ζωής μας, αν η χώρα μετατραπεί σε Φλόριντα της Ευρώπης. Γιατί όμως υπάρχει πρόβλημα στην κοινωνική ισορροπία αν είμαστε μισοί Έλληνες και μισοί ξένοι και δεν υπάρχει αν είμαστε όλοι Έλληνες; Γιατί η πρώτη σύνθεση προστατεύει καλύτερα, από τη δεύτερη, το περιβάλλον και τον εθνικό μας πλούτο; Γιατί η πολιτιστική σύνθεση της ελληνικής ιθαγένειας είναι εμπόδιο και δεν είναι η εσωτερική ανικανότητα της δημόσιας διοίκησης; Τουλάχιστον, αν ζούσαμε μισοί Έλληνες και μισοί Γερμανοί, οι συζητήσεις στα καφενεία θα ήταν πιο ουσιαστικές.

Διεθνές εμπόριο και ναυτιλία. Ακούμε από όλους τους εκπροσώπους της ποντοπόρου ναυτιλίας για τη σημασία της στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Οι αναφορές γίνονται με αστεία επιχειρηματολογία, του τύπου εισαγωγή συναλλάγματος και διεθνοποίηση της ελληνικής σημαίας. Η ανάπτυξη της χώρας όμως εξαρτάται από τη συμμετοχή ενός κλάδου στο εγχώριο προϊόν. Σε λίγο καιρό, οι εμπορικές συμβάσεις από διαμετακομιστικό έργο στα δύο λιμάνια της χώρας θα εισφέρουν περισσότερο σε απασχόληση και προϊόν, βελτιώνοντας παράλληλα το ε­μπορικό ισοζύγιο. Ποια είναι λοιπόν η συμβολή της ποντοπόρου στην ανάπτυξη σε αντιστάθμισμα των φορολογικών παροχών των κυβερνήσεων;

Τράπεζες, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ασφαλιστικές υπηρεσίες και γενικά υπηρεσίες με μεγάλη προστιθέμενη αξία σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Εμποδίσαμε την εισαγωγή νέων εταιρειών και τολμηρών στελεχών. Εμποδίσαμε την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων με εμφανή τα στοιχεία των εφαρμογών στη σύγχρονη τεχνολογία (Airbnb, Taxibeat κ.ά.). Δεν βοηθήσαμε στην ανάπτυξη επιχειρήσεων εμπορίας γεωργικών προϊόντων (βλέπε πείραμα Βελβεντού). Προχωρήσαμε δειλά στην αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος, από φόβο της απώλειας εθνικού ελέγχου.

Δεν επιτρέψαμε τη διαρθρωτική αλλαγή των εργασιακών σχέσεων στην απασχόληση εξειδικευμένης εργασίας, θεωρώντας τους πάντες ανειδίκευτους. Πολύ σύντομα θα ψάχνουμε για δημιουργικά στελέχη και δεν θα τα βρίσκουμε κ.ά.
Ανατρέχοντας στο παρελθόν, αντιλαμβανόμαστε γιατί οι ομιλίες στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (και όχι μόνο) αχρονικά ταυτίζουν τις θεωρητικές αναζητήσεις με ταξίδι στην Ιθάκη:

«Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν»… Συ­ντήρηση, συμπληρώνουμε, και αντίδραση στην αλλαγή.