Πώς θα αντιμετωπίσετε το έλκος στομάχου

Του
ΑΡΗ ΜΠΕΡΖΟΒΙΤΗ

---

-Τι είναι η διάτρηση στομάχου που κόστισε τη ζωή στη δημοσιογράφο Νατάσα Βαρελά

Πριν μερικές μέρες δημοσιεύθηκε η είδηση του θανάτου της δημοσιογράφου Νατάσας Βαρελά -παρουσιάστριας του δελτίου ειδήσεων στο κανάλι ΕΨΙΛΟΝ- από διάτρηση στομάχου. Όπως ανακοινώθηκε από την οικογένεια της, λίγες μέρες πριν καταλήξει είχε προβλήματα με το στομάχι της. Τι είναι όμως η διάτρηση στομάχου και πως μπορεί να πεθάνει κάποιος από αυτήν; Ποια πάθηση την προκαλεί;

Ο γενικός χειρουργός Νίκος Κουζανίδης (MSc στη Ρομποτική και Ελάχιστα Επεμβατική Χειρουργική) σε αποκλειστική συνέντευξη του μας ενημερώνει για το έλκος στομάχου, τους παράγοντες που προδιαθέτουν για την εμφάνιση του, τα συμπτώματα και τις επιπλοκές του, καθώς και τη θεραπεία του. Όπως μας επισημαίνει χαρακτηριστικά, η διάτρηση στομάχου αποτελεί μια από τις επιπλοκές του έλκους, η οποία αν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο, όπως άλλωστε έγινε με τη νεαρή δημοσιογράφο. Αναλυτικά η συνέντευξη με τον κ. Κουζανίδη έχει ως εξής:

• Τι εννοούμε με τον όρο έλκος στομάχου;
Το πεπτικό έλκος είναι μία χρόνια πάθηση του πεπτικού συστήματος και ιδιαίτερα του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου που χαρακτηρίζεται από την δημιουργία μιας πληγής (έλκους) στο τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδάκτυλου.

• Πόσο συχνά εμφανίζεται σε άνδρες και γυναίκες;
Το πεπτικό έλκος είναι μία από τις πιο συχνές παθήσεις, αφού προσβάλει περίπου το 25% των ανδρών και το 15% των γυναικών, όπως αποδεικνύεται από ουλές που βρίσκονται στο στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο σε νεκροτομικό υλικό. Εν τούτοις μόνο το 5-10% των ατόμων εκδηλώνει συμπτώματα της νόσου του. Το δωδεκαδακτυλικό έλκος είναι 2-3 φορές πιο συχνό από το έλκος του στομάχου και 2-3 φορές πιο συχνό στους άνδρες απ’ ότι στις γυναίκες.

Το έλκος στομάχου παρουσιάζεται με την ίδια σχεδόν συχνότητα και στα δύο φύλα. Αν και το έλκος μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, εν τούτοις τα συμπτώματα συνήθως αρχίζουν μεταξύ 20-40 ετών για τα δωδεκαδακτυλικά έλκη και 40-70 για τα έλκη στομάχου. Στα παιδιά, πιστεύεται, ότι το έλκος σπάνια εμφανίζεται αλλά πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι τα δωδεκαδακτυλικά έλκη δεν είναι σπάνια στα νεαρά άτομα.

Το δωδεκαδακτυλικό έλκος είναι αρκετά συχνότερο σε άτομα δραστήρια, αγχώδη με σοβαρές επαγγελματικές ευθύνες (διευθυντές, προϊστάμενοι εταιριών κ.λ.π.) ενώ το έλκος στομάχου είναι συχνότερο σε άτομα χαμηλών οικονομικών εισοδημάτων με κακές συνθήκες διατροφής.

Το έλκος παρουσιάζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σε άτομα της αυτής οικογενείας. Εν τούτοις η πάθηση δεν θεωρείται κληρονομική με την ευρεία σημασία του όρου. Πιστεύεται όμως ότι μεταβιβάζεται κληρονομικά μία προδιάθεση, η οποία δεν φθάνει από μόνη της για να εκδηλωθεί η νόσος, αλλά χρειάζονται να συνυπάρξουν και ορισμένοι άλλοι παράγοντες όπως το stress, το κάπνισμα, η λήψη φαρμάκων κ.ά.

• Ποιοι παράγοντες προδιαθέτουν στη δημιουργία έλκους
Πολλοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση έλκους αλλά λίγων έχει επιβεβαιωθεί η συμμετοχή. Μερικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι:

1. Το stress. Συναισθήματα όπως επιθετικότητα, μνησικακία, ενοχή, αναποφασιστικότητα κ.ά. αυξάνουν την έκκριση οξέος. Επίσης καταστάσεις όπως βαρείς τραυματισμοί ιδιαίτερα στο κεφάλι, βαριές εγχειρήσεις, εγκαύματα, εμπύρετα νοσήματα που προκαλούν έντονο σωματικό και ψυχικό stress μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία ελκών που λέγονται και έλκη από stress.

2. Το κάπνισμα. Το έλκος όχι μόνο είναι σημαντικά πιο συχνό στους καπνιστές, αλλά και η συχνότητά του αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο. Επίσης η επούλωση των ελκών γίνεται πολύ πιο δύσκολα στα άτομα που καπνίζουν.

3. Ασπιρίνη και άλλα παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν τους αμυντικούς παράγοντες του στομάχου ελαττώνοντας την παραγωγή προσταγλανδινών και της βλέννης.

4. Αλκοόλ και καφεΐνη. Αν και το αλκοόλ και η καφεΐνη αυξάνουν την έκκριση του γαστρικού οξέος εν τούτοις δεν υπάρχουν αποδείξεις για το ότι προκαλούν πεπτικό έλκος.

Τελευταία γίνεται έντονη συζήτηση και για το κατά πόσο μερικά μικρόβια όπως π.χ. το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία του έλκους. Το θέμα βρίσκεται υπό μελέτη και στο μέλλον ίσως ξεκαθαριστεί ο ρόλος που παίζουν τα μικρόβια αυτά.

• Ποια είναι τα συμπτώματα που θα πρέπει να μας ανησυχήσουν;
Κύριο σύμπτωμα του τυπικού έλκους είναι ο πόνος, ο οποίος συνήθως εντοπίζεται στο άνω μέρος της κοιλίας (στο επιγάστριο). Ο πόνος είναι τόσο εντοπισμένος που ο ασθενής μπορεί να δείξει που πονάει με το ένα δάκτυλό του. Σπανιότερα ο πόνος μπορεί να είναι διάχυτος και να επεκτείνεται προς την πλάτη ή το στήθος. Στο δωδεκαδακτυλικό έλκος ο πόνος τείνει να εμφανίζεται στα διαστήματα μεταξύ των γευμάτων (πόνος εκ πείνας) και χαρακτηριστικά υποχωρεί με τη λήψη τροφής.

Επίσης χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τη νύχτα, επειδή ο χρόνος μεταξύ νυκτερινού και πρωινού γεύματος είναι μεγάλος, ο πόνος ξυπνάει τον ασθενή τις πρώτες πρωινές ώρες που το στομάχι, στο διάστημα αυτό, είναι άδειο. Συχνά ο πόνος εμφανίζεται περιοδικά και μερικοί ασθενείς αναφέρουν ετήσιες υποτροπές των ενοχλημάτων τους ορισμένες εποχές του έτους και ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο.

Ο πόνος του έλκους του στομάχου είναι πιο ακανόνιστος σε χαρακτήρες και εμφανίζεται συνήθως περίπου μια ώρα μετά το γεύμα. Όχι σπάνια, ασθενείς με ελκοπάθεια δεν αισθάνονται καθόλου πόνο ή ο πόνος είναι τόσο αμβληχρός και ήπιος που δεν παραπονιούνται γι’ αυτόν, αλλά για δευτερεύοντα συμπτώματα.

Επίσης συχνά οι ασθενείς παραπονιούνται για «καούρες και ξινίλες». Η καούρα είναι ένα συναίσθημα καψίματος που εντοπίζεται στο επιγάστριο ή πίσω από το στέρνο ενώ οι ξινίλες οφείλονται σε ρεψίματα ή σε αναγωγή μικρής ποσότητας όξινου περιεχομένου του στομάχου. Αρκετοί ασθενείς αναφέρουν δυσπεψία και με τον όρο αυτό εννοούν ένα σύνολο συμπτωμάτων, όπως αίσθημα δυσφορίας μετά το φαγητό, φουσκώματα ή διάταση της κοιλίας, ξινίλες, ρεψίματα, εμετούς που μπορεί να συνοδεύονται ή όχι από πόνο. Παρά το ότι τα δυσπεπτικά ενοχλήματα συνοδεύουν συχνά ελκοπάθεια εν τούτοις υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που παραπονιέται για τα ίδια συμπτώματα χωρίς να έχουν έλκος. Για τα άτομα αυτά λέμε ότι πάσχουν από «δυσπεψία χωρίς έλκος».

• Πως διαγιγνώσκεται η πάθηση;
Στις περισσότερες περιπτώσεις όπου τα ενοχλήματα είναι τυπικά η περιγραφή και μόνο των συμπτωμάτων αρκεί για να γίνει η διάγνωση του έλκους. Άλλες φορές η ανακούφιση των συμπτωμάτων από την λήψη τροφής ή κάποιου αντιελκωτικού φαρμάκου συνηγορεί υπέρ ελκοπάθειας.

Ανεξάρτητα από το πόσο εύκολα ή δύσκολα μπορεί να γίνει η διάγνωση του έλκους από το ιστορικό, κάθε ασθενής με συμπτωματολογία έλκους πρέπει να υποβάλλεται σε ορισμένες εξετάσεις για 2 λόγους:

1. Να επιβεβαιωθεί αυτό που από την λήψη ιστορικού φαίνεται εμφανές και

2. Να αποκλειστούν άλλα νοσήματα τα οποία μπορεί να εκδηλώνονται μα συμπτωματολογία έλκους. Μεταξύ των νοσημάτων αυτών είναι και ο καρκίνος του στομάχου ο οποίος αρκετά συχνά μιμείται το έλκος σε συμπτωματολογία.

Για τη διάγνωση του έλκους συνήθως πραγματοποιούμε δύο εξετάσεις ήτοι:

1. Τον ακτινολογικό έλεγχο του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου.

2. Τη γαστροσκόπηση.

• Ποιες είναι οι επιπλοκές;
Το έλκος είναι μία χρόνια πάθηση που διαδράμει με υφέσεις και εξάρσεις (υποτροπές). Στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα έλκη από μόνα τους ή μετά από θεραπεία ιώνται και επουλώνονται αλλά σπανιότερα είναι δυνατόν να παρουσιάσουν μία από τις κάτωθι σοβαρές επιπλοκές:

1. Γαστρορραγία (γαστρο-δωδεκαδακτυλική αιμορραγία)

2. Διάτρηση

3. Πυλωρική στένωση. Γαστρορραγία συμβαίνει όταν ένα έλκος προχωρώντας σε βάθος συναντήσει και διαβρώσει κάποιο αγγείο του τοιχώματος. Εάν το αγγείο είναι μεγάλο τότε και η αιμορραγία θα είναι μεγάλη και σημαντική ποσότητα αίματος μπορεί να αποβληθεί με εμετό (αιματέμεση) ή να περάσει στο έντερο και να αποβληθεί στα κόπρανα τα οποία βάφονται μαύρα (μέλαινα κένωση).

Η γαστρορραγία συνήθως σταματάει από μόνη της ή με θεραπεία. Άλλοτε όμως απαιτεί μετάγγιση αίματος ή και χειρουργική επέμβαση για να σταματήσει.

Διάτρηση συμβαίνει όταν το έλκος προχωρήσει πολύ σε βάθος μέχρι σημείου να φαγωθεί όλο το τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου. Η τρύπα που δημιουργείται επιτρέπει την έξοδο του γαστρικού περιεχομένου (γαστρικών υγρών και τροφής) μέσα στην κοιλιά με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία πολύ βαριά φλεγμονή, η περιτονίτις, η οποία είναι θανατηφόρος αν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα.

Πυλωρική στένωση συμβαίνει όταν έλκη του πυλωρού επουλώνονται με συνδετικό ιστό ο οποίος έχει την ιδιότητα να συρρικνώνεται με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ζαρωμένη ουλή. Η ζαρωμένη αυτή ουλή παραμορφώνει και στενεύει ή και αποφράσσει το πυλωρικό στόμιο, την έξοδο δηλ. του στομαχιού προς τον δωδεκαδάκτυλο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι το στομάχι να αδειάζει με σημαντική καθυστέρηση ή και καθόλου επί τελείας απόφραξης. Κύριο σύμπτωμα της πυλωρικής στένωσης είναι οι εμετοί με τους οποίους αποβάλλονται τροφές προηγουμένων ημερών. Η πυλωρική στένωση αντιμετωπίζεται πάντα χειρουργικά.

• Υπάρχει θεραπεία για το έλκος;
Όπως ήδη ελέχθη το έλκος είναι μία χρόνια πάθηση που δίνει συμπτώματα και γίνεται αντιληπτό μόνο στη φάση των παροξύνσεων. Στόχοι λοιπόν κάθε θεραπείας μας πρέπει να είναι:

1. Η ανακούφιση από τα συμπτώματα.

2. Η επούλωση του έλκους.

3. Η πρόληψη των επιπλοκών.

4. Η πρόληψη των υποτροπών.

Μέχρι πρόσφατα τα μόνα μέσα που εφαρμόζαμε για την αντιμετώπιση του έλκους ήταν η αυστηρή δίαιτα, η απομάκρυνση του ατόμου από το αγχογόνο περιβάλλον του και πολλές φορές ο κλινοστατισμός και/ή νοσηλεία του σε κάποιο νοσοκομείο. Τα μόνα φάρμακα που χορηγούσαμε ήταν κάποιο από τα κοινά αντιόξινα.

Τα μέτρα αυτά όμως ήταν ελάχιστα αποδοτικά και από τους θεραπευτικούς στόχους που αναφέρονται ανωτέρω τον μόνο που ικανοποιούσαν ήταν η παροδική ανακούφιση από τα συμπτώματα ενώ άφηναν ανεπηρέαστους όλους τους άλλους στόχους.

Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο πολύ συχνά τα άτομα κατέληγαν στο χειρουργείο όπου στην καλύτερη περίπτωση τους έκοβαν 2 νεύρα που θεωρούνται υπεύθυνα για την έκκριση του γαστρικού οξέος (βαγοτομή) ή τους αφαιρούσαν ένα σημαντικό μέρος του στομαχιού τους (γαστρεκτομή). Αμφότερες οι επεμβάσεις είχαν σημαντικές επιπτώσεις στη μετέπειτα πέψη των τροφών αλλά και στη γενικότερη ποιότητα της ζωής των ατόμων αυτών.

• Ποια είναι η σύγχρονη θεραπεία του έλκους;
Σήμερα και μετά από έρευνα πολλών ετών έχουμε στη διάθεσή μας πολύ αποτελεσματικά φάρμακα τα οποία έχουν αλλάξει ριζικά την αντιμετώπιση του έλκους. Τα φάρμακα αυτά ικανοποιούν και τους 4 θεραπευτικούς στόχους της θεραπείας του έλκους και ανακουφίζουν γρήγορα από τα συμπτώματα και επουλώνουν σε διάστημα περίπου ενός μηνός την πλειονότητα των ελκών αλλά και προλαμβάνουν τις επιπλοκές και τις υποτροπές του έλκους.

• Ποια μέτρα πρέπει να λαμβάνονται για να διατηρηθεί ένα έλκος επουλωμένο;
Αν ένα έλκος αντιμετωπιστεί επιτυχώς και επουλωθεί και αφεθεί χωρίς θεραπεία συντήρησης τότε η πιθανότητα να υποτροπιάσει είναι πολύ μεγάλη. Έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι μέσα σε ένα χρόνο το 80% των ελκών υποτροπιάζει αν αφεθεί χωρίς κανένα θεραπευτικό μέτρο. Αντίθετα αν μετά την επούλωση του έλκους δοθεί στο άτομο κάποια θεραπεία τότε οι πιθανότητες υποτροπής μειώνονται στο 20%.

• Κάθε άτομο με έλκος πρέπει να παίρνει θεραπεία συντήρησης;
Αν ήθελε κανείς να ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα υποτροπής του έλκους του τότε θα έπρεπε να παίρνει συνεχώς προληπτική θεραπεία. Εν τούτοις επειδή αυτό θα αποτελούσε υπερβολή τουλάχιστον για τα άτομα που παρουσιάζουν αραιές παροξύνσεις της νόσου, γι’ αυτό θεραπεία συντήρησης συνίσταται τουλάχιστον για τις κάτωθι περιπτώσεις ελκοπαθών ασθενών:

1. Άτομα άνω των 60 ετών.

2. Ασθενείς με συχνές υποτροπές έλκους.

3. Ασθενείς με ιστορικό γαστρορραγίας ή διάτρησης.

4. Ασθενείς με σοβαρές άλλες παθήσεις (καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, ηπατοπάθειες, νεφροπάθειες, κ.λπ.).

5. Ασθενείς που λαμβάνουν τύπου ασπιρίνης αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα.

• Ποια διατροφή πρέπει να ακολουθήσει κάποιος, ο οποίος πάσχει από έλκος στομάχου;
1. Καταναλώνετε 3 γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και 2-3 σνακς-ενδιάμεσα κατά τη διάρκεια της ημέρας ανά περίπου 3 ώρες. Αποφύγετε μεγάλα χρονικά διαστήματα νηστείας και μεγάλα σε ποσότητα γεύματα.

2. Τρώτε αργά και μασάτε καλά την τροφή,

3. Μην τρώτε όρθιοι και αφιερώνετε αρκετή ώρα στην κατανάλωση κάθε γεύματος.

4. Προσπαθήστε να καταναλώνετε το τελευταίο γεύμα της ημέρα 2-3 ώρες πριν τη βραδινή κατάκλιση.

5. Μειώστε στο ελάχιστο την κατανάλωση καφέ και ποτών που περιέχουν καφεΐνη, όπως τα αναψυκτικά.

6. Μειώστε στο ελάχιστο την κατανάλωση εσπεριδοειδών φρούτων και προϊόντων τους, καθώς και την κατανάλωση τομάτας και προϊόντων της.

7. Συμπεριλάβετε μία πηγή πρωτεΐνης (έστω και σε μικρή ποσότητα) σε όλα τα γεύματα (γάλα, γιαούρτι ή τυρί χαμηλό σε λιπαρά, αυγό).

8. Χρησιμοποιείστε συμπλήρωμα ω-3 και ω-6 λιπαρών οξέων, κατόπιν συμβουλής του Κλινικού-Διαιτολόγου ή του γιατρού σας.