Η χώρα υπάρχει από τύχη

Υπό
JOHN GALT

Ας το αναγνωρίσουμε, για να απαλλαγούμε από την ντροπή που μας βαρύνει. Η εθνική καταστροφή που ζήσαμε την τελευταία εβδομάδα ήταν το πετραδάκι σε μια μακρόχρονη αδιαφορία όλων ως προς τα κοινά. Οι απόψεις «δεν ήταν στην αρμοδιότητά μου» ή «όλοι ίδιοι είναι και τι μπορούσαν να κάνουν» (ποιοι, αλήθεια; ) δεν είναι τυχαίες τοποθετήσεις.

Εκφράζουν μία καθ’ όλα βιολογική εξέλιξη, που μόνο ο Δαρβίνος θα μπορούσε να την ερμηνεύσει. Όταν έστω κι ένας συμπολίτης μας, όταν έστω κι ένας γείτονάς μας καίγεται ζωντανός, όταν οι ακτές της Αττικής γίνονται Ζάλογγο, δεν καταλογίζουμε ευθύνες. Υπάρχει απόγνωση για το μέλλον των παιδιών μας και των εγγονών μας.

Αλήθεια, τι χώρα τους αφήνουμε; Ο κ. υπουργός των Εξωτερικών, αναφερόμενος στην Ελλάδα, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Αποικία χρέους». Αυτό μας μάρανε, θα έλεγε κάποιος σήμερα.

Οι οργανισμοί και οι θεσμοί αποτυγχάνουν, γιατί πολύ απλά είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα. Οι μεγάλες αποτυχίες δεν είναι μόνο οικονομικές ή, όπως προσφυώς αναφέρεται, αποτυχίες της αγοράς, αλλά κυρίως συστημικές. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι είναι εξόφθαλμες. Δεν μπορείς να τις αποφύγεις και να τις μετατρέψεις σε επικοινωνιακή στρατηγική, γιατί ισχύει αυτό που είπε ο κ. Κουτσούμπας, «στην εθνική τραγωδία δεν υπάρχουν λόγια».

Εκείνο όμως που πρέπει να αξιοποιηθεί είναι η εκ των υστέρων ανάλυση, γιατί ο πλούτος των πληροφοριών ως προς τις συστημικές αδυναμίες αποτελεί θησαυρό γνώσεων και βάση για ουσιαστικές αποφάσεις. Στις ΗΠΑ, η έρευνα που έγινε από τις μυστικές υπηρεσίες, κατ’ εντολή της Γερουσίας, απέδειξε ότι η τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν αποτέλεσμα αδυναμίας συντονισμού στην ανταλλαγή πληροφοριών για τις ενέργειες των τρομοκρατών από τις επίσημες και διαπιστευμένες για τον σκοπό αυτό ανεξάρτητες υπηρεσίες ασφαλείας.

Την επομένη δημιουργήθηκε η πανίσχυρη Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας (NSA), με αρμοδιότητες πάνω και από του Προέδρου των ΗΠΑ. Οι μεγάλες εθνικές καταστροφές αποτελούν όμως και το σχολείο που μας επιτρέπει να εξετάσουμε τι λειτούργησε και τι δεν λειτούργησε, ώστε να διορθώσουμε τις συστημικές αδυναμίες. Καμία κυβέρνηση όμως δεν δικαιολογείται να κάνει επιλεκτική διαχείριση των εμποδίων, έτσι ώστε να μειώσει μεροληπτικά την ευθύνη των ενεργειών της. Βασική γνώση όλων είναι ότι στην εθνική κρίση δεν υπάρχει μηχανισμός συντονισμού των κινήτρων των πολιτών. Οι υπεύθυνοι γνωρίζουν επίσης ότι δεν μπορούν να διαχύσουν εύκολα την απαιτούμενη πληροφόρηση.

Ο αυθορμητισμός και το χάος υπερισχύουν της λογικής, καθώς οι πολίτες στην απόγνωση αντιδρούν χωρίς να σκέπτονται. Άρα, πρώτη ενέργεια των αρχών είναι να επιβάλουν συντονισμό. Με το μαλακό στην αρχή και στη συνέχεια με σκληρό και αυταρχικό τρόπο. Ας το παραδεχτούμε, δεν υπάρχει θέμα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων ιδιαίτερα με τα όργανα της τάξης που συντονίζουν μία κατάσταση. Τα άτομα στην κρίση δεν συνεργάζονται, είτε γιατί δεν θέλουν είτε γιατί δεν ξέρουν πώς να συνεργαστούν.

Αν τώρα είσαι υπεύθυνος εκτελεστικός παράγων και δεν γνωρίζεις αυτό το απλό, αναγκαστικά καταλήγεις να λες, όταν καίγονται τα σπίτια, «ήταν εκτός των ορίων της αρμοδιότητάς μου». Εδώ η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά.

Ένα από τα κυρίαρχα προβλήματα που γνωρίζουμε ότι προκύπτουν σε αντίστοιχες καταστάσεις αποτυχίας των θεσμών είναι αυτό που προκύπτει από την κατανομή της εξουσίας. Έχουμε καταλήξει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η αποκεντρωμένη εξουσία έχει το πλεονέκτημα σε αντίστοιχες καταστάσεις να ενσωματώνει ταχύτατα την πληροφορία και να αναλαμβάνει κινδύνους που δεν μπορούν να αναλάβουν στον ίδιο χρόνο οι κεντρικές διοικήσεις.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει ότι η διαδικασία μπορεί να είναι περισσότερο δαπανηρή γιατί δεν υπάρχουν οικονομίες κλίμακος στη χρήση (π.χ. τοπικές και όχι εθνικές ομάδες πυροπροστασίας και πυρόσβεσης), αλλά σε μια χώρα που πνίγονται οι καίγονται πολίτες καλύτερα να γλιτώσουμε ζωές κι ας δαπανήσουμε και πόρους.

Δεν δικαιολογείται λοιπόν η μόνιμη αντιπάθεια της κεντρικής εξουσίας προς την τοπική αυτοδιοίκηση, στον βαθμό που καταλήγει σε πλήρη οικονομικό και διοικητικό ευνουχισμό της. Ας αναλογιστούμε τι θα γίνει όταν ισχύσει ο νέος νόμος που επιβάλλει απλή αναλογική στην εκλογή δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Θα καίγεται το σπίτι μας και θα ψάχνουμε ακόμη περισσότερο να βρούμε τον υπεύθυνο. Η φράση «τα παράπονά σας στον δήμαρχο» έχει νόημα όταν οι περιφερειάρχες και όχι οι πρωθυπουργοί και οι βουλευτές έχουν την τελική ευθύνη στην εξουσία της τοπικής κοινότητας.

Από την πολεοδομία, την ποιότητα της αστυνόμευσης και την πυροπροστασία, την ποιότητα των δημοσίων σχολείων μέχρι την πολιτική προστασία και την εξασφάλιση των κανόνων καλής γειτονίας, από τη διαχείριση των αποβλήτων και των σκουπιδιών μέχρι την ποιότητα των δημοσίων νοσοκομείων, ένα τεράστιο πλέγμα δημοσίων αγαθών μεταφέρονται στη φιλελεύθερη δημοκρατία στην αρμοδιότητα των τοπικών αρχόντων.

Αν μπορείς να αποφύγεις την κατακραυγή ως βουλευτής ή και πολιτευτής ή ακόμη και πρωθυπουργός από μια βιβλική καταστροφή στη χώρα σου, δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις στον δρόμο αν είσαι τοπικός άρχων. Σήμερα, για τις οικοδομικές άδειες και τη ρυμοτομία ευθύνη έχει η κεντρική εξουσία. Για τα σχολεία, τα νοσοκομεία και την ασφάλεια των πολιτών οι αρμόδιοι υπουργοί. Για τα σκουπίδια, τους υπονόμους και τα τοπικά έργα η γραφειοκρατία, που δεν εγκρίνει κονδύλια. Για τη φοροδιαφυγή στην περιφέρεια, για την τήρηση των κανόνων περιβάλλοντος και αυτή ακόμη τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, για όλα που αφορούν τη στενή δημοτική ή περιφερειακή κοινωνία φταίνε οι άλλοι.

Όπως είδαμε όμως στις πρόσφατες καταστροφές, υπάρχει και θέμα επικοινωνίας. Δεν γίνεται πλέον με ταχυδρομικά περιστέρια. Δόξα τω Θεώ, αν έχουμε λύσει κάτι αυτό είναι η επικοινωνία. Άρα το πρόβλημα που προέκυψε ήταν η καθαρή αδυναμία των μηχανισμών να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Για να γίνεις πρωθυπουργός ή ακόμη και υπουργός δεν είσαι υποχρεωμένος να γνωρίζεις αλλά ούτε και να μάθεις πώς συντονίζεται η δημόσια διοίκηση στην έκτακτη κατάσταση. Πρέπει απλά να αποφασίσεις ότι πράγματι η κατάσταση είναι έκτακτη και μετά, αντί να μαζεύεσαι στο Μαξίμου και να συσκέπτεσαι συνοφρυωμένος, να αφήνεις τους υπευθύνους να κάνουν τη δουλειά τους. Διαφορετικά ισχύει αυτό που λέει ο λαός «όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει».

Η σύγχρονη αριστερή λογική αντιπαθεί και αντιπαλεύει τη μεταβίβαση της εξουσίας. Στηρίζει ένα αδιάφορο και απόμακρο πολιτικό σύστημα, που αυταρχικά θα επιβάλλει γενικούς κανόνες, που να έχει εξόδους διαφυγής για τους υπευθύνους, όταν χρειαστεί να εφαρμοστούν οι κανόνες. Θέλει να επιτρέπει στους περιφερειάρχες να συμμετέχουν σε συσκέψεις, αλλά να ξεστομίζουν με άκρατη αμετροέπεια «δεν είναι της αρμοδιότητάς μου». Το γνωρίζουμε, θα της απαντούσαμε. Γιατί όμως δεν διεκδίκησες την αρμοδιότητα; Γιατί δεν απαίτησες να έχεις δική σου πυροσβεστική υπηρεσία, έλεγχο της ποιότητας των δημοσίων σχολείων, έλεγχο της φοροδιαφυγής… γιατί… δεν κάνεις τη δουλειά σου;

Δεν μπορείς; Τότε, μην αναλαμβάνεις αξιώματα. Δεν έχεις τους πόρους; Κομματικό στέλεχος είσαι, ζήτα τα χρήματα των δημοτών σου, που εισπράττει δήθεν για την περιφέρεια η κεντρική διοίκηση. Αν βλέπεις παραβάσεις ή ακόμη και πολιτικούς συμβιβασμούς κατάργησέ τους. Οι πολίτες ψηφίζουν, λέει η πολιτική επιστήμη, «με το πόδι τους». Δηλαδή, εκεί που είναι τα τελείως άμεσα συμφέροντά τους.
Ίσως γράψαμε περισσότερα από όσα επέτρεπε η στιγμή. Ίσως όμως και να πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν μπορούμε άλλο να υπάρχουμε ως κοινωνία στην τύχη.