Οι εγχώριοι fans των μεθόδων Ματαρέλα
Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών
Kατά τη δεκαπενταετία 1995 – 2010 για να περιγραφεί η σχέση οικονομίας και πολιτικής εχρησιμοποιείτο το σύνθημα: Η οικονομία αποφασίζει, η πολιτική διαχειρίζεται τις αποφάσεις αυτές και η κοινωνία υφίσταται τις συνέπειες.
Σήμερα, όπως φαίνεται, η πολιτική έχει κατέβει άλλο ένα σκαλοπάτι «στου κακού τη σκάλα», αφού κρίνεται ανεπαρκής ή ανίκανη να διαχειρισθεί τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Γι’ αυτό και αποκαθηλώνεται, ενώ στη θέση του πρωθυπουργού δεν είναι αυτονόητη η παρουσία εκλεγμένων από τη λαϊκή βούληση προσώπων, αλλά, τουναντίον, αναζητούνται και προωθούνται (όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες) τραπεζίτες, υψηλόβαθμα στελέχη του ΔΝΤ, επιχειρηματίες, πρόσωπα που μπορούν να διασφαλίσουν την εμπιστοσύνη των αγορών, των οίκων αξιολόγησης, των μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, πρόσωπα που στον έλεγχο της προόδου τους να έχουν υψηλή βαθμολογία από τα spreads.
Δεν μας απασχολεί στη διαπίστωσή μας αυτή το πρόσωπο Ματαρέλα και οι αντιδράσεις και επιλογές του.
Ο κάθε «Ματαρέλα» και αυτός ο ιδεότυπος πολιτικού προσώπου έχει διεισδύσει στην εποχή μας σε κάθε κορυφαίο θεσμό, εκφράζει και υλοποιεί στην πράξη την ακόλουθη ρήση του Β. Σόιμπλε, όταν τα σκληρά μέτρα των δεκάδων δισεκατομμυρίων που επιβλήθηκαν στη Γαλλία συναντούσαν δυσχέρειες προκειμένου να ψηφισθούν από το Γαλλικό Κοινοβούλιο:
«Τέτοια μέτρα θα πρέπει να εγκρίνονται από τεχνοκράτες. Δυστυχώς, υπάρχουν οι δημοκρατικές διαδικασίες των Κοινοβουλίων»…
Η χώρα μας έχει πικρή πείρα από τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Ένα μεγάλο τμήμα των μνημονιακών προγραμμάτων εκινείτο στις παρυφές των συνταγματικών διατάξεων και σε αρκετές περιπτώσεις τις παραβίασε. Αποκορύφωμα του ευτελισμού των κοινοβουλευτικών και πολιτειακών θεσμών ο διορισμός του εκλεκτού της χρηματοπιστωτικής δομής Λ. Παπαδήμου στη θέση του πρωθυπουργού, σε συνδυασμό με την εκπαραθύρωση του Γ. Παπανδρέου (από το ίδιο του το κόμμα), όταν αυτός εκρίθη πλέον ανίκανος ή και επιζήμιος για τη διαχείριση των μνημονιακών προγραμμάτων και για την αναπαραγωγή του συστήματος συμφερόντων και της ξένης κυριαρχίας.
Νομιμοποίηση της αυθαιρεσίας και του αυταρχισμού
Κι όμως το σύστημα δεν το βάζει κάτω… Όχι μόνο δεν υπήρξε κανένα δίδαγμα για το πλήγμα που υπέστη η Δημοκρατία και οι θεσμοί της, αλλά αναζητούνται και σήμερα μέθοδοι και τρόποι ώστε τα κάθε είδους πραξικοπήματα που θα επιδιώξει να επιβάλει και στο μέλλον το διαπλεκόμενο συστημικό τόξο και οι κομματικοί του εκφραστές να έχει ήδη νομιμοποιηθεί θεσμικά, μέσω των, υπό μεταρρύθμιση, διατάξεων του Συντάγματος…
Η περίπτωση Ματαρέλα είναι λοιπόν όχι απλώς εξαγώγιμη αλλά απολύτως προσιδιάζουσα προς τις ανάγκες της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ένθερμος λοιπόν υποστηρικτής της στάσης του Σ. Ματαρέλα και των πρακτικών του ενεφανίσθη επισήμως ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου κ. Ν. Αλιβιζάτος, επιδοκιμάζοντας θερμώς την επιλογή του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας, ο οποίος, κατά τον ίδιο, «απέτρεψε την εισβολή στο κρίσιμο υπουργείο Οικονομικών ενός 80χρονου Βαρουφάκη» (άρθρο του στην «Καθημερινή»).
Θα μπορούσε ο καθείς να συζητήσει σοβαρά εάν πράγματι χρειάζεται να υπάρξει κάποια ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας στη χώρα μας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, κριτήριο για να μπορέσει να μπλοκάρει κάποιες κυβερνητικές επιλογές ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν μπορεί να αποτελέσει το «εύλογο μέτρο», όπως πρότεινε ο Ν. Αλιβιζάτος, το οποίο θα επικαλείται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας όταν οι κυβερνητικές επιλογές το ξεπερνούν.
Και μόνο η έκφραση «εύλογο μέτρο» περιέχει τον ύψιστο βαθμό απροσδιοριστίας και αυθαιρεσίας. Ποιος καθορίζει ποιο είναι το «μέτρο»; Και δεν φθάνει η έκφραση «μέτρο», αλλά προτίθεται και το επίθετο «εύλογο», για να καταστήσει δευτεροβάθμια την εκδήλωση μιας αυθαίρετης βούλησης…
Όμως το βασικό πρόβλημα των οπαδών της σχολής Ματαρέλα είναι πιο βαθύ. Αφορά την έκφραση της λαϊκής βούλησης, την κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας. Η λαϊκή κυριαρχία εκφράζεται στο Κοινοβούλιο και υλοποιείται από την εκτελεστική εξουσία.
Ποια είναι τα όρια της λαϊκής κυριαρχίας για τους μεταμοντέρνους – νεοφιλελεύθερους δημοκράτες; Μπορεί να θίξει τις δομές του συστήματος, να έρθει σε ρήξη με τις καταστροφικές αντικοινωνικές πολιτικές, με τη δομή της ξένης κυριαρχίας;
Αν επιχειρήσει κάτι τέτοιο τότε βρίσκεται εκτός των ορίων του «εύλογου μέτρου». Τότε η λαϊκή κυριαρχία καθίσταται επικίνδυνη και θα πρέπει να υποταχθεί στις αδήριτες αναγκαιότητες. Γι’ αυτό και στην Ιταλία προτάθηκε αυτόματα ο εκπρόσωπος-υπάλληλος του ΔΝΤ στη θέση του πρωθυπουργού, ως γνήσιος εκφραστής της «λαϊκής κυριαρχίας» των αγορών και των οίκων αξιολόγησης.
Οι εγχώριοι «Ματαρέλα» δεν ενδιαφέρονται προφανώς για την ενίσχυση των προεδρικών εξουσιών. Θέλουν απλώς να εγκαταστήσουν στο Σύνταγμα γενικόλογες διατάξεις, ώστε όταν το σύστημα δοκιμάζεται, ένας φίλια προσκείμενος στο σύστημα Πρόεδρος της Δημοκρατίας να μπορεί να ακυρώνει στην πράξη την κυβέρνηση και να διορίζει νομίμως «Παπαδήμους», ανασυνθέτοντας τους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς.
Ήδη στον διάλογο για τη συνταγματική αναθεώρηση έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες προτάσεις για μια λελογισμένη ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπως η δυνατότητα να συγκαλεί το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών, να απευθύνεται ο ίδιος στο Κοινοβούλιο για σημαντικό εθνικό λόγο ή ακόμα και να παραπέμπει ψηφισμένο από τη Βουλή νόμο σε ειδικό γνωμοδοτικό όργανο δικαστών.
Οι όποιες ενισχυμένες αρμοδιότητες, συνεπώς, θα πρέπει να συμβάλουν στη διαφάνεια και στην πλήρη θεσμική οριοθέτηση των εξουσιών, στην καλύτερη συνεργασία και στη συντονισμένη δράση των κορυφαίων θεσμικών-πολιτειακών οργάνων. Κι όχι να διαμορφώνονται πεδία μιας οιονεί υφέρπουσας κρίσης και σύγκρουσης μεταξύ του Προέδρου της Δημοκρατίας και του πρωθυπουργού.
Όπως αποδεικνύεται όμως από τα πεπραγμένα, ο ίδιος ο κ. Αλιβιζάτος απέδειξε πώς εννοεί τη χρήση του «εύλογου μέτρου», όταν, ως υπεύθυνος των διαδικασιών για τη συγκρότηση του ΚΙΝΑΛ, νομιμοποίησε την πλήρη απουσία δημοκρατικής έκφρασης σε όλα τα στάδια διαμόρφωσης του μορφώματος αυτού. Το «εύλογο μέτρο» επέτρεψε, ή μάλλον επέβαλε, τη χύδην και χωρίς κανένα κριτήριο δημοκρατικής νομιμοποίησης παρουσία των συνέδρων και τον διορισμό εκπροσώπων κομμάτων και κινήσεων στα θεσμικά όργανα του ΚΙΝΑΛ χωρίς εκλογικές διαδικασίες, με ποσοστά που προέκυψαν μέσα από συναλλαγές και συμβιβασμούς…
Επί της ουσίας, η συνταγματική αναθεώρηση θα πρέπει να αποκαταστήσει τις κοινωνικές, ηθικοπολιτικές και αξιακές-κανονιστικές ισορροπίες, που ανετράπησαν κατά την περίοδο των Μνημονίων. Το κοινωνικό κράτος, η αναβάθμιση της λειτουργίας των πολιτικών θεσμών, η διασφάλιση του κράτους δικαίου, η ενίσχυση (μέσω δημοψηφισμάτων) της έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας αποτελούν ιστορικής σημασίας αλλαγές. Αλλαγές που θα θωρακίσουν την ελληνική κοινωνία στη δύσκολη πορεία για τη Δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο, την ολόπλευρη ανάπτυξη.
Αγαστή συνεργασία ΝΔ, ΠΑΣΟΚ για συγκυβέρνηση και Πρόεδρο Δημοκρατίας
Δεν είναι τυχαίο ότι η εμφάνιση των οπαδών του Ματαρέλα και του γενικότερου αυταρχισμού που θα πρέπει να διέπει τη λειτουργία των θεσμών έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία η ΝΔ και η ηγετική της ομάδα έχουν επιδοθεί σε μια γενικότερη επίθεση κατά των δημοκρατικών θεσμών, των κοινοβουλευτικών διαδικασιών (τις οποίες συστηματικά επιχειρούν να ευτελίσουν), κατά της δικαιοσύνης (όταν οι αποφάσεις της δεν είναι αρεστές)…
Για τη ΝΔ και την ηγετική της ομάδα, αλλά και για το ευρύτερο, διαπλεκόμενο-συστημικό τόξο, κάθε θεσμός, κάθε πρόσωπο και κάθε διαδικασία που δεν μπορεί να εργαλειοποιηθεί και να ενταχθεί στη στρατηγική της «μεγάλης παλινόρθωσης» τίθεται στο στόχαστρο και αντιμετωπίζεται ως επικίνδυνος αντίπαλος.
Όμως η θεωρία του «εύλογου μέτρου» και των τεχνοκρατών-διαχειριστών δεν εξαντλείται στη συγκυρία. Αποκτά βάθος γιατί ανιχνεύει και προωθεί τις όποιες μελλοντικές συνεργασίες μεταξύ ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, όχι μόνο στο επίπεδο μιας ενδεχόμενης συγκυβέρνησης αλλά και στην κρίσιμη καμπή του 2020, οπότε λήγει η θητεία του σημερινού Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο μαγικός αριθμός των 180 βουλευτών για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας τίθεται ως ένας από τους μείζονες στόχους της συνεργασίας ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Γι’ αυτό και από τώρα άρχισαν να κυκλοφορούν ονόματα υποψηφίων Προέδρων, όπως του Λ. Παπαδήμου, του Ν. Αλιβιζάτου, ενώ ο ίδιος ο Αντ. Σαμαράς διεκδικεί ή μάλλον απαιτεί από την παράταξή του τον τίτλο αυτό…
Γίνεται λοιπόν προετοιμασία εδάφους προκειμένου να αναδειχθεί ένας γνήσια συστημικός Πρόεδρος, που θα «υπείκει ευσεβάστως» στις εντολές των οικονομικοπολιτικών «αναδόχων» του…
Ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας συγκεντρώνει άλλωστε πολλά και σοβαρά «μειονεκτήματα»: Δεν εξαρτάται από την πολιτική, αλλά την υπηρετεί, έχοντας το δικό του πλούσιο πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό κεφάλαιο. Υπήρξε ένας από τους ελάχιστους που συμπαρατάχθηκαν με τον Κώστα Καραμανλή στην αντιπαράθεση με τη διαπλοκή για τον περίφημο «βασικό μέτοχο». Δεν αιματοκύλησε την Αθήνα το 2008, όταν ανώτατα στελέχη της ΝΔ απαιτούσαν να κατεβούν τα τανκς στους δρόμους…
Δεν έβαλε τρικλοποδιές στις κυβερνήσεις που αναδείχθηκαν από το 2015, χωρίς να σημαίνει ότι δεν είχε και δεν έχει τη δική του γνώμη, την οποία σε κάθε κρίσιμη στιγμή εκφράζει, φροντίζοντας πάντα να την οριοθετεί στα πλαίσια του συνταγματικού του ρόλου, σύμφωνα με το ήθος του και την άρτια επιστημονική του συγκρότηση.
Και ένα επιπλέον σημαντικό έλλειμμα: Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θεωρεί το κοινωνικό κράτος και το κράτος δικαίου θεμελιώδεις πυλώνες της σύγχρονης Δημοκρατίας.
Ούτε ακροδεξιός, ούτε νεοφιλελεύθερος, ούτε φίλια προσκείμενος προς τη διαπλοκή… Τι να τον κάνουν τέτοιον Πρόεδρο; Το συστημικό τόξο θα επιθυμούσε διακαώς ένα μεταρρυθμισμένο, νεοφιλελεύθερο Σύνταγμα και έναν ασορτί Πρόεδρο για να το εφαρμόζει…
Άλλωστε στα θέματα αυτά ο Κυρ. Μητσοτάκης υπήρξε ιδιαίτερα προνοητικός… και δεν ψήφισε τον Προκόπη Παυλόπουλο για Πρόεδρο της Δημοκρατίας… Γι’ αυτό τώρα, πέραν των 11 λόγων που επικαλείται ο ίδιος, προστίθεται και αυτός, που αιτιολογεί πλήρως γιατί δεν θα πρέπει ποτέ να τον ψηφίσουμε…