Η απόσυρση των ΗΠΑ από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και η μεταφορά της πρεσβείας στα Ιεροσόλυμα

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

-Οι πιθανές επιπτώσεις για την Ελλάδα

Δεν χρειάζεται να έχει κανείς ειδική πληροφόρηση ή ειδικές γνώσεις διεθνούς πολιτικής για να αντιληφθεί ότι η πρόσφατη απόφαση του Προέδρου Τραμπ να αποσυρθούν οι ΗΠΑ από το πυρηνικό πρόγραμμα με το Ιράν υπαγορεύθηκε από πολιτικοστρατιωτικούς και οικονομικούς λόγους. Αν προστεθεί και η σχεδόν παράλληλη απόφαση για μεταφορά της πρεσβείας των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στα Ιεροσόλυμα, με τα τραγικά γεγονότα της Γάζας που ακολούθησαν και προσβάλλουν τον ανθρώπινο πολιτισμό, καταλήγουμε σε πλήρη επιβεβαίωσή τους. Δύο αποφάσεις προς εξυπηρέτηση γεωπολιτικών και οικονομικών σκοπιμοτήτων, στην πλέον κυνική τους μορφή.

Ο πολύπαθος χώρος της Μέσης Ανατολής, γέφυρα μεταξύ Ανατολής – Δύσης, λίκνο μεγάλων αρχαίων πολιτισμών και τόπος όπου γεννήθηκαν οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες -Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Ισλάμ- έχει ανά τους αιώνες προσλάβει διάφορες ονομασίες. Για τους αρχαίους Έλληνες η Ανατολή προσδιόριζε τον γεωγραφικό χώρο από όπου ανέτειλε ο ήλιος. Για την κατοπινή Ευρώπη ήταν οι χώρες ανατολικά της Ιταλίας ή όλες εκείνες που κατέκτησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Αρχές του 19ου αιώνα επικρατεί ο όρος «Εγγύς Ανατολή» (Proche Orient, Near East), που περιλαμβάνει την περιοχή και τις χώρες γύρω από τα παράλια της Ανατολικής Μεσογείου (Παλαιστίνη, Συρία, Μικρά Ασία ή Ανατολία) ή αυτές που αποτελούσαν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται χρήση του όρου «Μέση Ανατολή», που είναι μάλλον καταχρηστικός και πολύ πιθανόν απόρροια της διαίρεσης των δύο μεγάλων Εκκλησιών σε Ανατολική Ορθόδοξη και Δυτική Καθολική.

Αντίθετα με τις ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές περιπέτειες των λαών της Μέσης Ανατολής ή για το ακριβέστερο Εγγύς Ανατολής, η φύση προίκισε τις χώρες τους με τεράστιο πλούτο σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Πλέον ευνοημένη από τη φύση χώρα -εκτός από το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα- το Ιράν, με τεράστια αποθέματα ενεργειακών πηγών, ενώ ακολουθεί το Ιράκ και σε μικρότερο βαθμό η Συρία. Το θεοκρατικό Ιράν των Αγιατολάχ, όπως συνήθως χαρακτηρίζεται στη Δύση, ακολούθησε εξαρχής μια αντιδυτική ρητορική και παράλληλα διεκδίκησε έναν ηγετικό ρόλο στον σιιτικό μουσουλμανικό κόσμο, που το έφεραν σε αντιπαράθεση με τη σουνιτική Σαουδική Αραβία και μερικά από τα Εμιράτα, που διατηρούσαν στενές σχέσεις με τη Δύση και ιδιαίτερα τις ΗΠΑ.

Εκτιμώντας ότι ισχυρά δυτικά συμφέροντα εποφθαλμιούσαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές πετρελαίου και διέκειντο δυσμενώς έναντι του καθεστώτος των Αγιατολάχ, επεδίωξαν την ανάπτυξη πυρηνικών προγραμμάτων με σκοπό την απόκτηση ατομικών όπλων. Το γεγονός προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις από τον Δυτικό Κόσμο, που εκφράστηκαν με την επιβολή οικονομικού και εμπορικού εμπάργκο που, όπως αποδείχθηκε, έβλαπτε και τις δύο πλευρές.

Μετά από πολυετείς διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην υπογραφή συμφωνίας στη Βιέννη (14 Ιουλίου 2015), όπου εδρεύει ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, για το Ιρανικό Πυρηνικό Πρόγραμμα (JCPOA), η οποία περιορίζει τον εμπλουτισμό του ουρανίου μόνο σε επιστημονικούς σκοπούς. Ο ΟΗΕ και ο ΔΟΑΕ προβαίνουν σε τακτικές επιθεωρήσεις και επιβεβαιώνουν ότι το Ιράν συμμορφώνεται με τους όρους και τις απαιτήσεις της συμφωνίας που έχει υπογράψει με τα πέντε μόνιμα μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ, τη Γερμανία και την ΕΕ.

Η ανακοίνωση από τον Πρόεδρο Τραμπ, την 8η Μαΐου, περί αποχώρησης των ΗΠΑ από τη συμφωνία επαναφοράς στο καθεστώς των κυρώσεων μπορεί να αιφνιδίασε, αλλά δεν εξέπληξε. Ο αμερικανός Πρόεδρος δεν επικαλέσθηκε μη εφαρμογή της πολυμερούς συμφωνίας από το Ιράν, κάτι που θα διέψευδαν εύκολα οι εκθέσεις του ΔΟΑΕ, αλλά ότι η συμφωνία ήταν ατελής και θα έπρεπε να συναφθεί νέα που να συμπεριλαμβάνει και τους βαλλιστικούς πυραύλους που αναπτύσσει η Τεχεράνη, που δεν το προβλέπει η εν ισχύι συμφωνία. Ποιον θα μπορούσαν να πλήξουν αυτοί οι πύραυλοι; Ο στόχος είναι εύκολα αναγνωρίσιμος και δεν είναι άλλος από το Ισραήλ, καθότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών τελευταίως βρίσκονται σε βαθμό έντασης. Τα άλλα μέρη της συμφωνίας της Βιέννης (ΗΒ, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, ΕΕ) με κοινή δήλωση επιμένουν στην ανάγκη συνέχισης και εφαρμογής της, ενώ αδιευκρίνιστη παραμένει, μέχρι στιγμής, η στάση της Τεχεράνης, η οποία περιορίζεται στην άσκηση σκληρής κριτικής κατά των ΗΠΑ.

Η ήδη τεταμένη κατάσταση στη Μέση Ανατολή περιεπλάκη ακόμη περισσότερο με την υλοποίηση της απόφασης του Προέδρου Τραμπ για αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ και τη μεταφορά εκεί της πρεσβείας των ΗΠΑ, γεγονός που προκάλεσε τα θλιβερά επεισόδια στη Γάζα, με δεκάδες Παλαιστινίους νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες από δυσανάλογη αντίδραση του Ισραήλ, την οποία απέδωσε σε νόμιμη άμυνα, που ελάχιστους όμως έπεισε. Με τέτοιες συμπεριφορές, πώς μπορεί να δημιουργηθεί κατάλληλο κλίμα για εύρεση λύσης στο Παλαιστινιακό, όταν το αίμα στις παραδόσεις πολλών λαών της περιοχής δεν ξεπλένεται παρά με αίμα; Και πώς θα αισθάνεται ο αμερικανός πρέσβης στα Ιεροσόλυμα -πιθανότατα μόνος-, που για την φύλαξη της πρεσβείας θα απαιτηθούν δεκάδες φρουροί και φύλακες;

Ο Πρόεδρος Τραμπ τόσο στην περίπτωση του Ιράν όσο και εκείνη της Ιερουσαλήμ πιθανό να εισέπραξε τα εύσημα των αμερικανών πολιτών, στη βάση ότι τηρεί τις προεκλογικές υποσχέσεις του. Πόσο όμως αρμόζουν σε ηγέτη χώρας που είναι μόνιμο μέλος του ΣΑ του ΟΗΕ, που έχει και ειδική ευθύνη για τη διαφύλαξη και προώθηση της ειρήνης στον κόσμο;

Εκτός από το Ιράν, στον χώρο της Μέσης Ανατολής και στον ισλαμικό κόσμο ηγετικό ρόλο διεκδικεί και η Τουρκία. Αλλά ο ισλαμικός κόσμος της περιοχής είναι κυρίως αραβικός. Όμως ούτε οι Ιρανοί ούτε οι Τούρκοι είναι Άραβες. Το καθεστώς Ερντογάν επέτυχε, με την ανοχή Αμερικανών και Ρώσων, να εισβάλει και να καταλάβει συριακά εδάφη. Θα το ανεχθεί αυτό ο αραβικός κόσμος; Οι τελευταίες εξελίξεις στον χώρο της Μέσης Ανατολής προκαλούν εύλογες ανησυχίες και προβληματίζουν την ελληνική εξωτερική πολιτική για τις πιθανές επιπτώσεις στη χώρα μας. Εκτός από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, που ήδη γίνεται αισθητή και επιδράει αρνητικά στην εθνική οικονομία, η τυχόν απομόνωση του Ιράν προβληματίζει ότι μπορεί να περιορίσει τις εξαγωγές μας και να δυσχεράνει τις οικονομικές σχέσεις διεθνώς, ενώ υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος αύξησης του προσφυγικού κύματος.

Οι τριμερείς περιφερειακές συνεργασίες με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Κύπρο και άλλες αραβικές χώρες, που προώθησε ο υπουργός των Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, αποδεικνύεται ότι ήταν σωστές διπλωματικές ενέργειες, οι οποίες φαίνεται να αποδίδουν ήδη καρπούς. Γιατί αποβλέπουν και συμβάλλουν στην πολυμερή συνεργασία, στη σταθερότητα και την ειρήνη στην ευρύτερη και πολύπαθη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, λίκνο, όπως επισημάναμε, μεγάλων αρχαίων πολιτισμών και γέννησης των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, του Ιουδαϊσμού, Χριστιανισμού και του Ισλάμ.