Προκόπης Παυλόπουλος: Χαιρετίζω την έναρξη των εκδηλώσεων για το «Αθήνα – Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου 2018»

Χαιρετίζω την έναρξη των εκδηλώσεων και λοιπών δράσεων, που συγκροτούν ένα σπουδαίο πολιτισμικό δρώμενο για τον Τόπο μας, ήτοι την «Αθήνα – Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου 2018». Το πόσο σπουδαία είναι η διεθνής αυτή διοργάνωση για το Βιβλίο προκύπτει αβίαστα αν αναλογισθούμε ότι η UNESCO καθιέρωσε, το 1996, την «Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων» και, ακολούθως, θεσμοθέτησε την «Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου», η οποία πρωτοδιοργανώθηκε στην Μαδρίτη, το 2001.

Ι. Ο Δήμος Αθηναίων, τον οποίο και συγχαίρω θερμώς για την πρωτοβουλία του αυτή, καταφέρνει να στρέψει ξανά τα βλέμματα της Διεθνούς Κοινότητας, και κυρίως των ανθρώπων του Πολιτισμού όλου του Κόσμου, στην Πρωτεύουσα της Ελλάδας. Εδώ, όπου τον 5ο αιώνα π.Χ. αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος Πολιτισμός, ο οποίος ανέδειξε την πρώτη έννοια της ιδιότητας του πολίτη (με συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις), θεμελίωσε πάνω σ’ αυτήν την Δημοκρατία και δημιούργησε κορυφαίους σταθμούς του φιλοσοφικού στοχασμού στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

ΙΙ. Επιτρέψατέ μου, μάλιστα, να πω ότι η παρακαταθήκη της Αρχαίας Αθήνας στον Δυτικό Πολιτισμό αποτυπώνεται εναργώς στα μηνύματα που εκπέμπει και στις σκέψεις στις οποίες μας οδηγεί η, μοναδικής δωρικής απλότητας, εκφραστικότητα της «Αθηνάς

σκεπτομένης», ενός γλυπτού που φιλοτεχνήθηκε στην Αθήνα των μέσων του 5ου αιώνα π..Χ., πιθανόν στο 460 π.Χ., και κοσμεί σήμερα το Μουσείο της Ακρόπολης.

Α. Θεωρώ πως δεν θα ήταν -διόλου μάλιστα- αυθαίρετο το να υποστηρίξει κανείς ότι η «Αθηνά σκεπτομένη» μπορεί κάλλιστα ν’ αποτελέσει ένα είδος «συμβόλου», με στοιχεία άκρας αυθεντικότητας, της ρίζας του Ευρωπαϊκού και, σε μεγάλο βαθμό, του ευρύτερου Δυτικού Πολιτισμού. Και δη μιας ρίζας που όχι μόνον εκφράζει την απαρχή του, αλλά και συνθέτει έναν «πνευματικό μαγνήτη», ο οποίος σε γυρίζει πίσω από το εκάστοτε παρόν, κάθε φορά που είναι ανάγκη, για λόγους ιστορικής συγκυρίας, να ξεκινήσει μια επιχείρηση «πολιτισμικής αναβάπτισης» στο ανέσπερο λίκνο του.

Β. Ένας από τους πολλούς συμβολισμούς που εκπέμπει η «Αθηνά σκεπτομένη» είναι αυτός της ατέρμονης πορείας αναζήτησης της αλήθειας, της κάθε είδους αλήθειας.

1. Γεγονός που σημαίνει, αυτοθρόως, τόσο την απόρριψη του οιουδήποτε δόγματος όσο και, επέκεινα, την αποδοχή της ιδέας της σχετικότητας της γνώσης. Δηλαδή, την αποδοχή του ότι αυτό το οποίο σήμερα θεωρείται γνωστό δεν ταυτίζεται, κατ’ ανάγκην, με την αναζητούμενη αενάως αυθεντική αλήθεια.

2. Και τι υπηρετεί, σήμερα, καλύτερα αυτή την συνεχή αναζήτηση και ανανέωση της γνώσης, αν όχι το Βιβλίο, που αποτελεί την «κιβωτό» της διάδοσης της γνώσης αλλά, συχνά, και της αμφισβήτησης και, ενδεχομένως, αναθεώρησης των πάσης φύσεως κατεστημένων αντιλήψεων και κοσμοθεωριών, όπως και των καθιερωμένων επιστημονικών θεωριών;

ΙΙΙ. Άλλωστε, έχει μάλλον ενδιαφέρουσα προϊστορία σ’ αυτή την Πόλη το Βιβλίο και οι «Βιβλιοθήκες».

Α. Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του με τίτλο, «Η Βιβλιοθήκη του Πλάτωνα και της Ακαδημίας», ο Κ. Σπ. Στάικος επιχειρεί ν’ αναδείξει την «Κοινωνία του Βιβλίου» από τα χρόνια του Σωκράτη και ν’ αποκαλύψει «τον βιβλιακό θησαυρό που έπρεπε να είχε στην κατοχή του ο Πλάτων, ως ‘θεματοφύλακας’ της γνώσης, τόσο για να επιτελέσει τη διδασκαλία του στην Ακαδημία όσο και για τη συγγραφή των Διαλόγων».[1]

Β. Συγκεκριμένα, ο συντάκτης αυτής της μελέτης, εκκινώντας από το τέρμα της διαδρομής με πορεία προς την αφετηρία, δηλαδή ακολουθώντας την αντίστροφη οδό, χρησιμοποίησε ως βάση όσα συγγράμματα έφθασαν ως τις μέρες μας, προκειμένου να επισημάνει τις βασικές θέσεις και αντιλήψεις που αυτά προβάλλουν. Ακολούθως, αναζήτησε στους πλατωνικούς «Διαλόγους» νύξεις και σχόλια που οδηγούν ευθέως σε συγκεκριμένα έργα, όπως: του Ηράκλειτου, του Ξενοφάνη κ.α.

Γ. Επιπλέον, ο Κ. Σπ. Στάικος υποστηρίζει, βασίμως πιστεύω, πως μέσα από την προαναφερθείσα διαδικασία αποκαλύπτεται ότι η συλλογή των βιβλίων του Πλάτωνα και της Ακαδημίας «δεν χρησίμευσαν ως αποθετήριο γνώσης, αλλά, και κυρίως, πέρασαν από εξονυχιστική βιβλιοκρισία από τα στενότερα μέλη του κύκλου του Πλάτωνα».[2] Διατυπώνεται, λοιπόν, η άποψη ότι η διακίνηση και κριτική των ιδεών στην Ακαδημία του Πλάτωνα είχε, τηρουμένων των αναλογιών, ομοιότητες με ό,τι αποκαλούμε σήμερα διαλογική συζήτηση και πνευματική διαπάλη.

ΙV. Κάνοντας ένα άλμα στον χρόνο και φθάνοντας στην σημερινή εποχή, οφείλουμε ν’ αναγνωρίσουμε ότι το Βιβλίο εξακολουθεί ν’ αποτελεί το «όχημα», την «κιβωτό» της διάδοσης κάθε σημαντικού Πολιτισμού, παρά την μεγάλη εξάπλωση και χρήση των σύγχρονων ηλεκτρονικών τεχνολογιών για την επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους.

Α. Διότι μέσω του βιβλίου διακινείται η γνώση και προάγεται η σκέψη, οι οποίες προκύπτουν από την σοβαρή μελέτη του και τον αναστοχασμό πάνω στο περιεχόμενό του. Απολύτως χαρακτηριστική της καθοριστικής σημασίας της αναζήτησης της γνώσης, αντί της απλής πληροφορίας, είναι η «θλιμμένη σκέψη» του Τ.Σ. Έλιοτ, στα «Δέκα χορικά απ’ το ‘Βράχο’», όπως την αποτυπώνουν οι στίχοι:

«Που είν’ η Ζωή, που τη σπαταλήσαμε ζώντας;

Που είν’ η σοφία, που τη χάσαμε μέσα στη γνώση;

Που είν’ η γνώση, που τη χάσαμε στις πληροφορίες;»

Β. Το Βιβλίο είναι, άλλωστε, ένας «ζωντανός» συνομιλητής μας, όπως μας θυμίζουν οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου, «και οι λέξεις φλέβες είναι/μέσα τους κυλάει το αίμα», ενώ η αξία του μπορεί να συμπυκνωθεί, με απαράμιλλη πληρότητα, στην πασίγνωστη φράση του Χόρχε Λουίς Μπόρχες: «Το σύμπαν είναι μια μεγάλη βιβλιοθήκη». Υπό το πρίσμα αυτό, κάθε βιβλίο αποτελεί μέρος της αλήθειας, κρυφής και φανερής, του Κόσμου.

V. Τέλος, σε μιαν εποχή και συγκυρία, όπως η σημερινή, κατά την οποία, δυστυχώς, μαίνεται ο πόλεμος στην Μέση Ανατολή –και όχι μόνο- αποτελώντας την κυριότερη αιτία ιδίως του υπαρξιακού κυριολεκτικώς, για την Αξία του Ανθρώπου παγκοσμίως, Προσφυγικού Ζητήματος, καθώς από ορισμένους καλλιεργείται η, όλως εσφαλμένη, αντίληψη ότι ήλθε η ώρα να επαληθευθεί στην πράξη η θεωρία περί «σύγκρουσης των πολιτισμών», ενώ από άλλους κηρύσσεται και προάγεται ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, ακόμη και ο νεοναζισμός, το Βιβλίο, ως «μέσο» διάδοσης ιδεών που αποβλέπει στην αλληλοκατανόηση διαφορετικών Πολιτισμών, άρα και των Λαών που αποτελούν τους φορείς τους, συνιστά πολύτιμο «κλάδο ελαίας» και άκρως αποτελεσματική «πρόσκληση για διάλογο» μεταξύ διαφωνούντων. Οι οποίοι διαφωνούν, πρωτίστως διότι δεν μπορεί να κατανοήσει ο ένας τον άλλο. Προς την κατεύθυνση αυτής της κατανόησης, το Βιβλίο μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα.

Αυτές οι λίγες σκέψεις, τις οποίες είχα την χαρά να σας καταθέσω μόλις τώρα, αποδεικνύουν, όπως πιστεύω, περίτρανα την σπουδαιότητα όσων πρόκειται να γίνουν και να συζητηθούν στο πλαίσιο της μεγαλύτερης διεθνούς οργάνωσης για το Βιβλίο, την οποία φέτος έχει –το επαναλαμβάνω- την μεγάλη τιμή να φιλοξενεί η Αθήνα. Η διαχρονική Αθήνα του Πνεύματος και του Πολιτισμού.

Eύχομαι καλή επιτυχία.

[1] Κ. Σπ. Στάικος, «Η Βιβλιοθήκη του Πλάτωνα και της Ακαδημίας», Άτων, Αθήνα 2015, σελ. XV.

[2] Όπ.π., σελ. 225.