Το «Μακεδονικό»

Γράφει ο
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ

Η κυβέρνηση του ανερμάτιστου ΣΥΡΙΖΑ δεν διέλυσε μόνο την ελληνική κοινωνία. Επιφέρει συμφορές και στα εθνικά μας θέματα, πέφτοντας από το ένα λάθος στο άλλο, με οδυνηρές συνέπειες. Θα επικεντρώσουμε σήμερα το θέμα μας στο «Μακεδονικό». Δεν είχαμε κανέναν λόγο να ανοίξουμε, από ελληνικής πλευράς, τέτοιο ζήτημα. Εάν η Αμερική επείγεται να βάλει τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ, μας είναι αδιάφορο.

Οι Σκοπιανοί έχουν το πρόβλημα κι εμείς το επήραμε απάνω μας, κατά διαταγήν των Αμερικανών. Εάν ήθελαν οι δόλιοι από Βορράν γείτονες, θα μπορούσαν να μπουν στο ΝΑΤΟ ως Σκόπια. Εκείνοι, όμως, στοχεύουν αλλού. Δεν τους ενδιαφέρει μόνο ο γεωγραφικός όρος «Μακεδονία». Θέλουν να κλέψουν και την Ιστορία μας και να παρουσιάζουν τον Μέγα Αλέξανδρο σαν… δικό τους πρόγονο! Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ασήμαντη σλαβική φυλή τους θα αποκτήσει διεθνή αίγλη. Το επόμενο βήμα θα είναι να απαιτήσουν την ένωση όλων των «Μακεδόνων», ώστε να δημιουργηθεί ανεξάρτητο «μακεδονικό» κράτος, με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη.

Ο Τσίπρας ήδη τους κάνει το χατίρι με ονομασία που περιέχει τον όρο «Μακεδονία», είτε ως βόρεια είτε με παρεμφερή χαρακτηρισμό. Ούτε που υποψιάζεται τι πρόβλημα ανοίγει για το εγγύς μέλλον. Αλλά δεν τον απασχολεί, αφού διακατέχεται από το πνεύμα της διαβόητης Ε’ Ολομέλειας του ΚΚΕ, αυτήν του 1949. Από το 1945 όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις ορθώς ετόνιζαν ότι «διά την Ελλάδα τέτοιο ζήτημα δεν υπάρχει». Ο Τσίπρας έρχεται τώρα και λέει ότι… «υπάρχει»! Οι γεωγραφικοί προσδιορισμοί και το Σύνταγμα, ακόμα κι αν το αλλάξουν, δεν σημαίνουν τίποτε. Κι άλλωστε, με αλαζονεία ο πρωθυπουργός του κρατιδίου ξεκαθάρισε: «Εμείς δεν αλλάζουμε το Σύνταγμά μας. Εσείς, οι Έλληνες, θα υποχωρήσετε…»!

Μα, τι είναι, τέλος πάντων, τα Σκόπια; Ένα κομμάτι της παλιάς Γιουγκοσλαβίας, μιας χώρας που ήταν συγκροτημένη από μωσαϊκό φυλών, γλωσσών και δογμάτων. Και μόλις επεκράτησε, άρχισε να διατυπώνει εδαφικές διεκδικήσεις σε βάρος όλων ανεξαιρέτως των γειτόνων της. Μία από τις εκδηλώσεις της επεκτατικής αυτής πολιτικής υπήρξε και η δημιουργία και πείσμων καλλιέργεια του μύθου ότι στη Βαλκανική υπάρχει, εκτός των ιστορικώς γνωστών εθνοτήτων, και μια άλλη, η «μακεδονική», ότι κοιτίς της εθνότητος αυτής είναι η Νότιος Σερβία, η οποία απετέλεσε την ονομασθείσα «Ομόσπονδο Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», και ότι τμήματά της ζουν «αλύτρωτα» στην ελληνική Μακεδονία (την οποία οι Γιουγκοσλάβοι αποκαλούσαν «Μακεδονία του Αιγαίου», σε αντιδιαστολή προς τη δική τους «Μακεδονία του Αξιού») και στη Βουλγαρία (τη λεγόμενη «Μακεδονία του Πιρίν»).

Ο μύθος, όμως, αυτός δεν ανταποκρίνεται ούτε στην ιστορική ούτε στην παρούσα εθνολογική πραγματικότητα. Διότι οι όροι «Μακεδονία» και «Μακεδόνες» υπήρξαν επί τέσσερις αιώνες, εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όροι γεωγραφικοί και όχι εθνολογικοί. Η Μακεδονία –η περιοχή, δηλαδή, μεταξύ Μαυροβουνίου, Αχρίδος, Γράμμου, Ολύμπου, Χαλκιδικής, Νέστου, Πιρίν και Οσογκόφσκα– κατοικείτο επί τουρκοκρατίας από μωσαϊκό λαών, επικρατέστεροι των οποίων ήσαν οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι Σλάβοι. Γι’ αυτό και μεταξύ των τριών αυτών λαών υπήρξε οξύτατος ανταγωνισμός, μέχρι των Βαλκανικών Πολέμων. Τρία έθνη ευρίσκοντο επί σκηνής καθ’ όλο αυτό το διάστημα: Η Τουρκία, η οποία αγωνιζόταν να διατηρήσει την ευρωπαϊκή αυτοκρατορία της, η Ελλάδα, η οποία επεδίωκε να απελευθερώσει τα υπόδουλα τέκνα της, και η Βουλγαρία, η οποία εποφθαλμιούσε την ηγεσία και την προσάρτηση των εντός της Μακεδονίας κατοικούντων σλαβοφώνων. Οι Σέρβοι, καίτοι είχαν ανεξάρτητο κράτος, απουσίαζαν από τη μάχη.

Και ακόμη: Δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ιδιαίτερη «γλώσσα» –σύμφωνα προς τις αρχές της γλωσσολογικής επιστήμης– αυτό που μιλούσαν οι κάτοικοι της Νοτίου Σερβίας (που βαφτίστηκε «Ομόσπονδος Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας») και μιλάνε σήμερα οι Σκοπιανοί. Είναι ένα υποτυπώδες ιδίωμα σλαβικής υφής, με πολύ φτωχό λεξιλόγιο, που συνδέεται στενότατα τόσο με τη σερβική όσο και με τη βουλγαρική γλώσσα και έχει δανειστεί πλείστες λέξεις από την ελληνική, την τουρκική, τη βλάχικη, την αλβανική κ.λπ. Πρόκειται για «ιδίωμα» προφορικής αποκλειστικά χρήσεως. Τι σχέση έχουν, λοιπόν, οι Σκοπιανοί με τον… Μέγα Αλέξανδρο; Σλαβικά μιλούσε ο μεγάλος εκείνος ΕΛΛΗΝΑΣ στρατηλάτης;

Όμως, προσοχή! Όλα αυτά τα περί «γεωγραφικών προσδιορισμών», μνημείων, άρθρων του Συντάγματος κ.λπ. των Σκοπίων οι γείτονες μπορούν να τα αφαιρέσουν αλλά και να τα επαναφέρουν οποιαδήποτε στιγμή. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να κατοχυρώσουν τον όρο «Μακεδόνες». Κι αν τους τον δώσουμε, η συμφωνία που θα προκύψει θα καταστεί αμετάκλητη και απρόσβλητη, με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Και τότε διεθνώς αυτοί θα ονομάζονται «Μακεδόνες». Αλλά και ο γεωγραφικός όρος από εκείνη τη στιγμή θα αρχίσει να αμφισβητείται, μαζί με την Ιστορία μας.

Ανάμεσα στους πνευματικούς ανθρώπους, που έχουν προσφέρει ανεκτίμητη υπηρεσία στη διαπαιδαγώγηση των Ελλήνων με τις ιστορικές τους εργασίες σχετικά με τη Μακεδονία, κορυφαία θέση κατέχει ο κ. Νίκος Μέρτζος, που αφιέρωσε τη ζωή του σε αυτόν τον σκοπό. Θα χρειαζόμουν μία ολόκληρη σελίδα απλώς για να καταγράψω συνοπτικά, με τίτλους, την προσφορά του στο πνευματικό, συγγραφικό, δημοσιογραφικό πεδίο, και όχι μόνο, με γνώμονα πάντα την προάσπιση του Ελληνισμού, της Μακεδονίας και των εθνικών δικαίων. Για να αναφερθεί κανείς στον Νίκο Μέρτζο, χρειάζεται να γράψει όχι άρθρο αλλά τόμο. Τα λέω αυτά με αφορμή το καινούργιο και εξαιρετικά επίκαιρο βιβλίο του, με τίτλο: «Το Μακεδονικό» (Εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ). Η εργασία του αυτή έρχεται στη δημοσιότητα σε μια περίοδο που οι διαπραγματεύσεις Αθηνών – Σκοπίων βρίσκονται σε επικίνδυνο σημείο, γι’ αυτό και είναι πολλαπλά χρήσιμη.

Γράφει στην εισαγωγή του, μεταξύ άλλων, ο συγγραφέας: «Το Μακεδονικό ζήτημα προέκυψε το 1878 και έκτοτε κινείται επί 140 χρόνια έως σήμερα σε διάφορα επίπεδα, με διαφορετικούς συσχετισμούς και πρωταγωνιστές της κάθε εποχής…». Και τονίζει εξαρχής: «Ουδέποτε υπήρξε Έθνος Μακεδόνων, ούτε Κράτος με το όνομα Μακεδονία, όπως δεν υπήρξε Έθνος Αθηναίων, Λακεδαιμονίων, Ηπειρωτών, Αιτωλών κ.λπ., που είχαν συγκροτήσει τα Κράτη της αρχαίας Ελλάδος…». Όλη η πορεία, από τότε που ξεκίνησε το «Μακεδονικό» μέχρι σήμερα, αποτυπώνεται με τη μαγική πένα του Μέρτζου. Διδάσκει, ενημερώνει, προβληματίζει και δίνει όλο το πανόραμα εποχών που, μέσα σε θύελλες και ποταμούς αίματος, σφράγισαν την Ιστορία μας. Μιλάμε για ένα βιβλίο που –ιδιαίτερα στις μέρες μας– πρέπει να το μελετήσουν όλοι.

Δεν επαρκεί ο χώρος για να καταγράψω τα στοιχεία του μάχιμου βίου του κορυφαίου συναδέλφου. Ο τελευταίος της παλιάς, μεγάλης γενιάς των «θεών» του επαγγέλματός μας. Γεννήθηκε στο αρχοντικό Νυμφαίο Θεσσαλονίκης και με δική του πρωτοβουλία και μόχθο επέτυχε την αναγέννησή του. Εγώ, όμως, τον θυμάμαι πάντα ως αρχισυντάκτη και διευθυντή της μεγάλης, ιστορικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης, του «Ελληνικού Βορρά», που απετέλεσε σταθμό όχι μόνο στην Ιστορία του βορειοελλαδίτικου χώρου, αλλά στην Ιστορία γενικά του ελληνικού Τύπου. Τον αγάπησα από τα χρονογραφήματά του, αυτό το κράμα δημοσιογραφίας και λογοτεχνίας που εκαλλιέργησαν γίγαντες των Γραμμάτων. Ο Μέρτζος στάθηκε πάντα στην πρώτη γραμμή ανάμεσά τους. Και από πολλούς, ακόμα πιο ψηλά. Δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τον Μελά ή τον Παλαιολόγο.

Πέρα από την άλλη δημοσιογραφική του δουλειά, καπετάνιος του χάρτινου σκάφους, ως χρονογράφος στάθηκε ο καθημερινός ζωγράφος και κριτής της ζωής, χωρίς να αφεθεί στην προχειρότητα. Οποιαδήποτε κι αν ήταν τα υλικά που του προσφέρονταν από το καμίνι της καθημερινότητας, εκείνος κατείχε το τάλαντο να τα μετουσιώνει σε έργο τέχνης. Από το μικρό, το ασήμαντο γεγονός, ήξερε να συλλαμβάνει τον βαθύτερο παλμό της ζωής. Όπως έλεγε στους στίχους του ο Παλαμάς: «Και στην άχαρη μέσα εφημερίδα, που είναι συχνά Απολλώνιων τάφος της γύρω ζωής, λαμπρός εσύ ζωγράφος…».

Οι στίχοι είναι σαν να είχαν γραφτεί για τον Μέρτζο. Γιατί δεν ήταν μόνο «ζωγράφος». Υπήρξε πάντα «λαμπρός ζωγράφος». Εδημιούργησε καινούργιο στυλ, δική του σχολή και παράδοση. Έτσι, στα χέρια του, το χρονογράφημα έπαυσε να είναι εφήμερο είδος, το προορισμένο μονάχα για την τέρψη με την ανάλαφρη φιλοσοφία του. Έγινε κήρυγμα ζωής. Λογοτεχνία, στο πιο υψηλό επίπεδο. Και πάντα να καταγράφει τους παλμούς της Μακεδονίας. Ξεφυλλίζω τυχαία ένα βιβλίο χρονογραφημάτων του. Παντού ο καημός του από τις πρώτες σειρές: «“Αχ Θεσσαλονίκη!” – εστέναξε ρεμβώδης ο Σαλονικιός. ‘‘Μας αγκυλώνεις την καρδιά μας, μας συνεπαίρνεις τον νουν! Έτσι στα ξαφνικά και με το τίποτε’’. Με τίποτε; Αν είναι ‘‘τίποτε’’ οι σιωπές που κρέμονται στις κόγχες σου…».

Νομίζω ήταν μέρες του Αγίου Δημητρίου το 1986 όταν σίγησε η φωνή του «Ελληνικού Βορρά». Τότε ράγισε η καρδιά του ακριβού μου φίλου και είπε ότι δεν θα ξαναγράψει πια χρονογράφημα. Αλλά ακριβώς όταν σταμάτησε εκείνος να γράφει, έσβησε γενικά αυτό το ξεχωριστό είδος της δημοσιογραφίας. Γιατί άλλοι του επιπέδου του δεν ξαναφάνηκαν. Δείγμα κι αυτό της πνευματικής παρακμής που βιώνουμε, μέσα σε όλα τα άλλα δεινά.

Τώρα ο Μέρτζος επανέρχεται μαχητής Ακρίτας (άλλωστε, ποτέ δεν έλειψε από την πρώτη γραμμή των εθνικών αγώνων, σε διάφορα μετερίζια) με το καινούργιο, επίκαιρο βιβλίο του, «Το Μακεδονικό». Ο φίλος του ο Γέρος Καραμανλής παλιά, όταν δεν ήταν… γέρος, πριν από κάθε εκλογική μάχη τού έλεγε με στοργή: «Μπρε τζαναμπέτη, να ’σαι έτοιμος, γιατί θα σε χρειασθώ…». Τώρα που χρειαζόμαστε τον Μέρτζο, σε αυτήν τη μάχη για το «Μακεδονικό», εκείνος δίνει το «παρών» με το συνολικό ιστορικό του έργο.