«Συνταγματικά» επικοινωνιακά προσχήματα

Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Έχει, άραγε, πολιτικό ορίζοντα και στρατηγικό βάθος η πρόταση της Φ. Γεννηματά για μια συνταγματική αναθεώρηση, πρόταση που απευθύνεται κυρίως στα κόμματα της σημερινής συγκυβέρνησης; Ή μήπως αποτελεί ένα επικοινωνιακό πυροτέχνημα, ενταγμένο στη θεωρία των (δήθεν) ίσων αποστάσεων, το οποίο διατυπώνεται ως αντίβαρο τόσο προς την κυρίαρχη παρουσία του Κυρ. Μητσοτάκη στο ιδρυτικό συνέδριο του Κινήματος Αλλαγής όσο και προς τις καταλυτικές συνέπειες των αποκαλύψεων του σκανδάλου της Novartis;

Και συνακόλουθα: Υπάρχουν οι προοπτικές μιας μελλοντικής συνεργασίας μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ στα πλαίσια μιας προοδευτικής συμμαχίας;

Στην πολιτική διατυπώνεται από πολλούς η ρήση «ποτέ μη λες ποτέ» με σκοπό να δικαιολογηθούν οι συμβιβασμοί, οι συναλλαγές, οι παραχωρήσεις προκειμένου να αντιμετωπισθεί μια δύσκολη συγκυρία… Όμως, πολύ συχνά, πίσω από παρόμοιους γενικούς αφορισμούς νομιμοποιείται η αποηθικοποίηση και η έκπτωση των κομματικών φορέων και των πολιτικών προσώπων. Έχουμε πολύ πικρή εμπειρία από τέτοιους είδους καταστάσεις.

Σαφέστερο και πολιτικά ουσιώδες κριτήριο για μια συνεργασία ή συμπόρευση κομμάτων και σχηματισμών είναι η (πιθανή) σύγκλισή τους σε στρατηγικής εμβέλειας πολιτικές επιλογές, που είτε αναφέρονται στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο είτε σε κοινές αξίες και ιδεολογικοπολιτικές αρχές.
Αυτά ακριβώς τα κριτήρια μπορούν να προσδιορίσουν τον οργανικό, μακροπρόθεσμο χαρακτήρα μιας συμμαχίας και να τον διαχωρίσουν από το ευκαιριακό, οπορτουνιστικό και συγκυριακό περιεχόμενο μιας συνεργασίας που αφορά τον διαμοιρασμό της εξουσίας και που τις περισσότερες φορές χειραγωγείται από ισχυρά συμφέροντα, τα οποία και επικαθορίζουν τελικώς τις πολιτικές επιλογές.

Τα μέτωπα της κυρίαρχης σύγκρουσης
Σε θεωρητικό, πάντα, επίπεδο: Υπάρχει πεδίο στρατηγικής μορφής σύγκλισης μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ; Αυτή θα πρέπει να είναι η αφετηρία της προσέγγισής μας.

Ποια είναι σήμερα η κυρίαρχη αντίθεση που διαπερνά σε όλο του το εύρος τον κοινωνικοοικονομικό μας σχηματισμό; Ποιες δυνάμεις συγκρούονται στρατηγικά;

Τα Μνημόνια και τα νεοφιλελεύθερα προγράμματα διαμόρφωσαν ένα βαθύ ρήγμα, μια έντονη κοινωνικοπολιτική πόλωση, που ξεκινά από την παραγωγική-οικονομική βάση και εκτείνεται έως τις κορυφές του ιδεολογικοπολιτικού εποικοδομήματος.

Η κατάρρευση ενός σοβαρού τμήματος της μεσαίας τάξης και της μικρομεσαίας επιχειρηματικής δραστηριότητας και η πλήρης ενσωμάτωση των παραδοσιακών φορέων της διακυβέρνησης, του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, στην ακραία νεοφιλελεύθερη στρατηγική και στο σύστημα των συμφερόντων, τα οποία απέκτησαν κυρίαρχο ρόλο, αποτυπώνουν τις κύριες όψεις του ιστορικού αυτού ρήγματος.

Αυτή η ιστορικής σημασίας διαδικασία οδήγησε τη ΝΔ στο πλέον άκρατο φάσμα των νεοφιλελεύθερων-ακροδεξιών επιλογών (διανθιζομένων κατά καιρούς με εθνικιστικά, ρατσιστικά και αντικομμουνιστικά προτάγματα), το δε ΠΑΣΟΚ στην πλήρη κατάρρευση και απαξίωση.

Σήμερα το ΠΑΣΟΚ και οι εκάστοτε μεταμφιέσεις του βρίσκονται κυριολεκτικά στο κενό. Τι εκφράζει στην ουσία η θεωρία των ίσων αποστάσεων; Στην πραγματικότητα, η κεντροαριστερή ταμπέλα αποτελεί ένα επικοινωνιακό τέχνασμα προκειμένου να νομιμοποιείται η προοδευτική εκδοχή ως συνέχεια και κληρονομιά του ΠΑΣΟΚ.

Όμως έχουν διαμορφωθεί δομικού χαρακτήρα «δουλείες» και δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ και του σημερινού Κινήματος Αλλαγής με τη ΝΔ και το ευρύτερο νεοφιλελεύθερο μέτωπο των συστημικών συμφερόντων.

Από το 2015 μέχρι σήμερα, το ΠΑΣΟΚ (και οι όποιες εκδοχές του) δεν θέλησε κατ’ ουδέναν τρόπο να αποκοπεί από τις «δουλείες» αυτές, να προβεί σε μια ειλικρινή αυτοκριτική, να αναγνωρίσει τις καταστροφικές επιπτώσεις των μνημονιακών προγραμμάτων, τα οποία υπηρέτησε πιστά μαζί με τη ΝΔ, να κατανοήσει τουλάχιστον το ιστορικό έγκλημα το οποίο συνετελέσθη το 2010 με την ένταξη της χώρας στο «σιδερένιο κλουβί» του ΔΝΤ και των δανειστών.

Συνεπώς, σε στρατηγικό επίπεδο (όσον αφορά τις μείζονες επιλογές και αντιλήψεις), για το ΠΑΣΟΚ και τις μεταμορφώσεις του δεν έχει περάσει ούτε μία μέρα ούτε από το Καστελλόριζο ούτε από την περίοδο 2012-2014, της συ­γκυβέρνησης Αντ. Σαμαρά – Ευ. Βενιζέλου… Το «ρολόι» της πολιτικής στρατηγικής του ΠΑΣΟΚ δείχνει ακόμα τη «μνημονιακή ώρα» του 2014…

Τακτικές και στρατηγικού τύπου συμμαχίες
Ασφαλώς και το πολιτικό μας σύστημα και οι μορφές και τα σχήματα της διακυβέρνησης γνώρισαν τα χρόνια αυτά μια παρατεταμένη περίοδο έκτακτης ανάγκης.

Η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, από το 2015 μέχρι σήμερα, αποτελεί έκφραση αυτής της έκτακτης ιστορικής συγκυρίας, όμως είχε ευρύτερο, μακροπρόθεσμο χαρακτήρα γιατί θεμελιώθηκε σε στρατηγικού χαρακτήρα όρους. Τέτοιοι όροι ήταν και είναι η αντιμετώπιση της εκτεταμένης κοινωνικοοικονομικής κρίσης, η συντεταγμένη πορεία εξόδου από τα Μνημόνια, η ευθεία σύγκρουση με το σύστημα της διαπλοκής και της διαφθοράς.

Ασφαλώς, στο ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο μεταξύ των δύο αυτών κομμάτων υπάρχουν σημαντικές διαφορές, που αναδείχθηκαν κατά καιρούς, προκαλώντας μεγαλύτερα ή μικρότερα προβλήματα. Παρά όμως την ετερογένεια αυτή, οι κρίσιμοι, στρατηγικής σημασίας για την περίοδο που διανύουμε στόχοι παραμένουν αναλλοίωτοι και διαμορφώνουν ένα σταθερό πεδίο συνεργασίας.

Ίσες αποστάσεις και στο βάθος ΝΔ
Το ΠΑΣΟΚ σήμερα, μέσα από την αντίληψη των ίσων αποστάσεων, έχει καταφέρει να ενεργοποιήσει στο εσωτερικό του τη στρατηγικής σημασίας σύγκρουση μεταξύ του νεοφιλελεύθερου-διαπλεκόμενου μετώπου και της κοινωνικής πλειοψηφίας, που επιθυμεί την ομαλή έξοδο από τα Μνημόνια και την προοδευτική πορεία της χώρας.

Ο Ευ. Βενιζέλος, πέραν των προσωπικών του φιλοδοξιών και του ακραίου πολιτικού κυνισμού που τον διέπει, εκφράζει την ισχυρή τάση που κυριαρχεί σήμερα στο ΠΑΣΟΚ. Η στρατηγική συγκρότησης του δημοκρατικού μετώπου με τη ΝΔ και τους πρόθυμους της συστημικής διαπλοκής κατά του ΣΥΡΙΖΑ δεν εκφράζει απλώς την προσωπική επιλογή του Ευ. Βενιζέλου αλλά τον ευρύτερο στρατηγικό προσανατολισμό του ΠΑΣΟΚ, του οποίου αποδέκτης υπήρξε ο ίδιος ο Κυρ. Μητσοτάκης, που καταχειροκροτήθηκε στο ιδρυτικό συνέδριο του Κινήματος Αλλαγής.

Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ευ. Βενιζέλος ευτελίζει και ακυρώνει τη θεωρία των ίσων αποστάσεων που εκπορεύεται από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, αυτοαναγορευόμενος σε κύριο μεσολαβητή για μια νέα συμπόρευση ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, δεν συνεπάγεται αλλαγή των βασικών επιλογών της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ. Σίγουρα η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ θα επιθυμούσε να απαλλαγεί από την παρουσία του Ευ. Βενιζέλου, ο οποίος ούτως ή άλλως έχει καταστεί αποσυνάγωγος του συνόλου του πολιτικού συστήματος. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το ΠΑΣΟΚ ή το Κινήματος Αλλαγής αλλάζουν προσανατολισμό και μετατοπίζονται αυτόματα προς το προοδευτικό και αριστερό στρατόπεδο.

Ασφαλώς, ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό μέτωπο, που θα μπορούσε να περιλάβει ορισμένα τμήματα της Σοσιαλδημοκρατίας και της αποκαλούμενης «Κεντροαριστεράς»,
συνιστά έναν ευρύτερο προσανατολισμό των προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων στην Ευρώπη, απέναντι στο μέτωπο του νεοφι­λελευθερισμού, της (ογκούμενης) Ακροδεξιάς, των εθνικιστικών και ρατσιστικών αντιλήψεων.

Στη μεταμνημονιακή εποχή θα διαμορφωθούν στη χώρα μας νέες συνθήκες και θα προκύψουν σίγουρα νέες αναγκαιότητες και νέες ανακατατάξεις στο πολιτικό σύστημα και στους κομματικούς συσχετισμούς.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι η δεσπόζουσα μέχρι σήμερα αντίθεση Μνημόνιο – αντι-Μνημόνιο έχει ήδη χάσει την ένταση και την ισχύ της. Έχουν, πιθανώς, σ’ ένα μεγάλο βαθμό δίκιο. Όμως και στη νέα περίοδο και το νεοφιλελεύθερο πρότυπο θα κυριαρχεί και οι κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις και ανισότητες θα διατηρηθούν και θα επεκταθούν (μειούμενες, εάν υπάρξει ανάπτυξη και αναδιανομή) σε βάθος χρόνου.

ΠΑΣΟΚ: Να διαλέξει καθαρά στρατόπεδο
Συνεπώς, η κυρίαρχη αντίθεση που υφίσταται σήμερα θα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις μορφές της πολιτικής και κομματικής σύγκρουσης και αντιπαράθεσης.

Το θέμα, συνακόλουθο μιας ενδεχόμενης μετεκλογικής συνεργασίας μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, απαιτεί στρατηγικού-προγραμματικού τύπου συγκλίσεις, με σαφές ταξικό και κοινωνικό στίγμα. Και αυτό διότι συμπορεύσεις που στηρίζονται σε επιφανειακού χαρακτήρα ιδεολογικοπολιτικές συγγένειες είναι έωλες και προσωρινές, αφού στρατηγικού χαρακτήρα αποκλίσεις στην οικονομικοκοινωνική βάση ακυρώνουν αυτόματα συνεργασίες που αποβλέπουν σε διανομή και διαχείριση εξουσίας.

Το ΠΑΣΟΚ, εάν πράγματι επιδιώκει να διαμορφωθούν όροι και προϋποθέσεις για μια μελλοντική συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ σε ένα ευρύ προοδευτικό μέτωπο, οφείλει να πάρει θέση απέναντι στην κυρίαρχη αντίθεση: Να επιλέξει τη μία πλευρά της. Δεν υπάρχουν ίσες αποστάσεις από τις δύο πολωτικά διαχωρισμένες πλευρές της αντίθεσης αυτής. «Ου δύνασαι δυσίν κυρίοις δουλεύειν».

Όσο δεν τοποθετείται ξεκάθαρα η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ στη στρατηγική του προοδευτικού πόλου, όσο δεν διαχωρίζεται σαφώς από τις νεοφιλελεύθερες πρακτικές, όσο συνεχίζει να επαίρεται για την κυβερνητική θητεία της περιόδου 2010 – 2015, τότε αυτόματα και αυτονόητα επιλέγει τον πόλο της νεοφιλελεύθερης Ακροδεξιάς, τον πόλο του συστήματος της διαπλοκής, εντασσόμενη στο αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο.

Γι’ αυτό και εκτιμούμε ότι και η πρωτοβουλία της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις δεν έχει κανένα βάθος αλλά εξαντλείται στα όρια μιας επικοινωνιακής στρατηγικής. Γι’ αυτό και η πρωτοβουλία αυτή θα ξεφουσκώσει, όπως θα διαψευσθούν και τα ευφάνταστα σενάρια ορισμένων δημοσιογράφων και αναλυτών, που διέγνωσαν στην κίνηση αυτή της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ στρατηγικού χαρακτήρα επιλογές και συμμαχίες.

Η Ιστορία δεν είναι ένα παζλ που διαλύεται και ανασυντίθεται. Ο νεοφιλελεύθερος-μνημονιακός ολετήρας άφησε βαθιά σημάδια και δημιούργησε τετελεσμένα στο πολιτικό σύστημα και τους φορείς του. Ορισμένοι όμως νομίζουν ότι μπορούν να ξεγελάσουν την Ιστορία και να επανέλθουν αποκαθαρμένοι και άχραντοι στην εξουσία. Και το χειρότερο, δεν συνειδητοποιούν τα εγκληματικά τους λάθη ώστε τουλάχιστον να απολογηθούν και να ζητήσουν συγγνώμη… Γι’ αυτούς όμως ειδικά η Ιστορία επιφυλάσσει την πιο σκληρή τιμωρία. Τη λήθη και την περιφρόνηση.