Το ΔΝΤ και η Ευρωζώνη
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Αντιθέσεις στο πλαίσιο της κρίσης
Στις 21 Φλεβάρη του 2018, πριν από έναν μήνα δηλαδή, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξέδωσε ντιρεκτίβα αναφορικά με το περιεχόμενο της εμπλοκής του σε χώρες που ανήκουν σε νομισματικές ενώσεις. Η ντιρεκτίβα αφορά τη Νομισματική Κοινότητα της Κεντρικής Αφρικής, τη Νομισματική Ένωση της Ανατολικής Καραϊβικής, την Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Δυτικής Αφρικής και -surprise- την Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση. Κοινώς είναι μια ντιρεκτίβα για την εμπλοκή του ταμείου στην Ευρωζώνη και βάλανε και τους άλλους για όταν έρθει η σειρά τους.
Το κείμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον, διότι μας υπενθυμίζει ότι η ελληνική κρίση είναι κομμάτι και εξελίσσεται στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που περιλαμβάνει ανταγωνισμούς και όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα σε χώρες και υπερεθνικές ολοκληρώσεις. Αυτό φαίνεται στο περιεχόμενο της ντιρεκτίβας. Από την πρώτη παράγραφο καθίσταται σαφής η παρέμβαση του Ταμείου, η οποία θα αφορά:
«1) Τροποποίηση των προϋποθέσεων και των κατευθυντήριων γραμμών, που θα επιτρέπουν τη χρήση των συνηθισμένων εργαλείων άσκησης πολιτικής από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης.
2) Την επισημοποίηση των ισχυουσών πρακτικών και την παροχή καθοδήγησης σχετικά με τις γενικές αρχές και τις λεπτομέρειες πολιτικών διαβεβαιώσεων από θεσμούς της Ένωσης για την υποστήριξη προγραμμάτων προσαρμογής από τα κράτη-μέλη». Δηλαδή, στο εξής, το ΔΝΤ είναι σύμβουλος της Ένωσης και όχι του κράτους-μέλους και με αυτήν την ιδιότητα είτε συνδιαμορφώνει τις πολιτικές της Ένωσης, είτε συντάσσει Μνημόνια για τα κράτη-μέλη, για λογαριασμό, όμως, της Ένωσης και όχι του κράτους.
Αυτό είναι σημαντική μεταβολή σε σχέση με το τρέχον καθεστώς. Προφανώς, το Ταμείο θα αποφύγει στο μέλλον εμπλοκή σε προγράμματα, όπως το ελληνικό Μνημόνιο, όπου παρόλο που το δημόσιο χρέος είναι μη βιώσιμο δεν «κουρεύεται» χρέος, διότι δανειστές είναι τα άλλα κράτη-μέλη. Θέλει να ξέρει από την αρχή ότι υπάρχουν οι πολιτικές διαβεβαιώσεις από τα άλλα κράτη-μέλη, πριν βάλει χρήματα. Είναι προφανές ότι σε αυτήν την περίπτωση τα μέλη της Ευρωζώνης θα είναι σε καθεστώς ομηρίας από το Ταμείο, αφού θα έχουν εγγυηθεί τόσο τις γενικές αρχές όσο και τις λεπτομέρειες πολιτικών διαβεβαιώσεων.
Οι διαβεβαιώσεις, σύμφωνα με το δελτίο Τύπου που συνοδεύει τη ντιρεκτίβα, σχετίζονται με τον βαθμό που η νομισματική ένωση επηρεάζει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών του κράτους-μέλους. Εμμέσως πλην σαφώς θεωρούν ότι το κοινό νόμισμα ενδέχεται να είναι υπεύθυνο για την εμφάνιση δομικών ελλειμμάτων στο ισοζύγιο των κρατών-μελών. Η οικονομική λογική που βρίσκεται πίσω από αυτό τον ισχυρισμό είναι παλιά και χρεοκοπημένη.
Σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου ο ανταγωνισμός τείνει να εξισώσει τις τιμές (μεταξύ των χωρών) και αυτό συμβαίνει μέσα από την προσαρμογή της ισοτιμίας των νομισμάτων. Άρα, αν έχουμε σταθερές ισοτιμίες ή κοινό νόμισμα, αυτό, σύμφωνα με τη λογική του ΔΝΤ, ευθύνεται για τα δομικά ελλείμματα στο ισοζύγιο. Είναι η περιβόητη θεωρία της ισοδυναμίας αγοραστικής δύναμης (purchase power parity), μία από τις πιο χρεοκοπημένες ιδέες στον χώρο των ορθόδοξων (νεοκλασικών) οικονομικών.
Ο λόγος είναι ότι δεν είναι όλα τα αγαθά εμπορεύσιμα. Με άλλα λόγια, τα νομίσματα των παραγωγικότερων χωρών παραμένουν σχετικά φθηνότερα, τροφοδοτώντας δομικά ελλείμματα στο ισοζύγιο των λιγότερο παραγωγικών. Ένας οικονομολόγος έχει γράψει χαρακτηριστικά: «Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι εκφράζουν έντονο εκνευρισμό από τη αποτυχία τους να εξηγήσουν τις μεταβολές των ισοτιμιών… Τα αποτελέσματα (των ερευνών) είναι τόσο απογοητευτικά που και οι ίδιοι οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι παραδέχονται την αποτυχία τους» (Harvey, 1996).
Παρόλο που η θεωρία είναι χρεοκοπημένη, είναι βολική. Δικαιολογεί την απαίτηση του ΔΝΤ να ζητήσει διαβεβαιώσεις. Άμα θέλετε τα λεφτά μου, κύριοι της ΕΕ, σου λέει, θα πρέπει να αποζημιώσετε το κράτος-μέλος για τα εμπορικά του ελλείμματα και σε εξαιρετικές περιπτώσεις αυτό θα απαιτήσει προσαρμογές σε επίπεδο Ένωσης, που θα έχουν επίδραση και στα άλλα κράτη-μέλη. Κοντολογίς, το Ταμείο στο εξής θα μπορεί να υπαγορεύει πολιτικές για την ΕΕ στο σύνολό της, αν πρόκειται να στηρίξει τους αδύναμους κρίκους της.
Θα ρωτήσετε: Εμάς τι μας ενδιαφέρουν οι νέοι κανόνες του ΔΝΤ;
Μας ενδιαφέρουν γιατί οι εξοφλήσεις των μνημονιακών δανείων από το 2018-2021 αφορούν σε σημαντικό μέρος τα δάνεια του ΔΝΤ.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι απίθανο, αφού τίποτε το συνταρακτικό δεν πρόκειται να γίνει με το χρέος, το Ταμείο να ζητήσει επιπλέον διαβεβαιώσεις. Αυτές δεν πρόκειται να είναι άλλες από την περιβόητη πιστωτική γραμμή, με άλλα λόγια το νέο Μνημόνιο. Επιπλέον, ενδέχεται, αν το ΔΝΤ πρόκειται να συμμετάσχει με λεφτά στην πιστωτική γραμμή, αυτό να σημάνει νέους επαχθέστερους όρους για τη χώρα.
Βέβαια, αυτές οι αντιθέσεις μεταξύ ΕΕ-ΔΝΤ, στην πραγματικότητα μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, θα μπορούσε να τις εκμεταλλευτεί ένα λαϊκό κίνημα και μία κυβέρνηση που θα επιδίωκε τη σύγκρουση με την ΕΕ.
Είναι προφανές ότι μια στάση πληρωμών από την πλευρά της Ελλάδας θα φέρει την ΕΕ σε αντιπαράθεση και με το ΔΝΤ, που θα ζητάει τα λεφτά του από τον ESM. Αυτά για εκείνους που νομίζουν ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή από τα Μνημόνια και τη λιτότητα.