Και το ποδόσφαιρο «θέλει» τη διαπλοκή του

Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Eδώ και καιρό, ο προσδιορισμός του συστήματος της διαπλοκής αφορούσε το «τρίγωνο της αμαρτίας», του οποίου οι τρεις κορυφές αποτελούνταν από τα επιχειρηματικά συμφέροντα, τις τράπεζες και τους φορείς άσκησης της πολιτικής εξουσίας και της διακυβέρνησης.

Όμως η «Λερναία Ύδρα» της διαπλοκής δεν περιόρισε τις δραστηριότητές της στο οικονομικοπολιτικό επίπεδο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 -με δειλούς ρυθμούς στην αρχή και με επιταχυνόμενη δυναμική στη συνέχεια- καθόρισε δύο εξίσου σημαντικούς στόχους, παράλληλα με εκείνον του άνομου πλουτισμού.

Διείσδυσε και κυριάρχησε σε πολύ μεγάλο βαθμό τόσο στο πεδίο των ΜΜΕ όσο και στον χώρο του αθλητισμού και του πολιτισμού. Γι’ αυτό και στο αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας, που εξελίσσεται στις ημέρες μας, παρατηρούμε ότι οι ολιγάρχες των ΜΜΕ και οι ολιγάρχες των μεγάλων ποδοσφαιρικών ομάδων συμπίπτουν…

Ένας τηλεοπτικός σταθμός και μια μεγάλη ποδοσφαιρική ομάδα αποτελεί τον ιδανικό συνδυασμό, που διαθέτει απεριόριστη δύναμη πυρός και διασφαλίζει στον ολιγάρχη ισχυρό απόθεμα πολιτικής και κοινωνικής ισχύος.

Τηλεοπτικός σταθμός και ομάδα: Αχτύπητο δίδυμο
Μέσω των ΜΜΕ οι ολιγάρχες μπορούν να ασκούν άμεση πολιτική πίεση προς την κεντρική εξουσία προκειμένου να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους. Έχουν επίσης δυνατότητα να διαμορφώσουν ένα συνεκτικό πολεμικό μέτωπο εναντίον μιας κυβέρνησης που αρνείται να υποκύψει στους εκβιασμούς τους και να ενταχθεί στο σύστημα της διαπλοκής, αλλά, αντίθετα, επιμένει να εφαρμόζει τον νόμο και το Σύνταγμα.

Η ιδιοκτησία της μεγάλης ομάδας επιτρέπει στον ολιγάρχη να απευθύνεται στον ποδοσφαιρικό του λαό, να διασφαλίζει την κοινωνική του νομιμοποίηση. Όταν βεβαίως παρουσιάζονται δυσκολίες και προβλήματα τόσο για τον ίδιο όσο και την ομάδα, τότε ο ολιγάρχης κινητοποιεί τον ποδοσφαιρικό του λαό, τον μετατρέπει σε προσωπικό κομματικό του στρατό και απαιτεί από την εκάστοτε κυβέρνηση ή την ποδοσφαιρική αρχή να ικανοποιήσει άμεσα τις απαιτήσεις του.

Όσο για το φίλαθλο πνεύμα και τη σχέση του ολιγάρχη με την ομάδα του, σε ελάχιστες περιπτώσεις υφίσταται πρότερος δεσμός. Στις περισσότερες οι διάφοροι ολιγάρχες ουδεμία σχέση είχαν με το ποδόσφαιρο και την ομάδα τους. Τη χρησιμοποίησαν και τη χρησιμοποιούν ως εμπόρευμα, ως εταιρεία.

Γι’ αυτό και ο τρόπος διοίκησης και συμπεριφοράς των διαφόρων αυτών ολιγαρχών διέπεται από το πνεύμα του τσαμπουκά, της αυθαιρεσίας, της περιφρόνησης των νόμων, των κανόνων και των θεσμικών οργάνων του αθλήματος.

Ο τηλεοπτικός σταθμός αποτελεί τον ιδεολογικοπολιτικό μηχανισμό προπαγάνδισης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του ολιγάρχη, αλλά, ταυτόχρονα, και υποστηρικτικό μηχανισμό της ομάδας, όταν αυτή αδικείται από τη διαιτησία ή την αθλητική δικαιοσύνη.

Με τον τρόπο αυτό το σύστημα στεγανοποιείται από κάθε πλευρά και όταν κινδυνεύει ενεργοποιεί όχι μόνο τους μηχανισμούς προπαγάνδας για την άσκηση πιέσεων και εκβιασμών αλλά και την οπαδική-κοινωνική διαμαρτυρία… Η απειλή είναι άμεση: «Θα δώσουμε γραμμή στους οπαδούς της ομάδας μας να σας καταψηφίσουν». Με τον τρόπο αυτό ο ολιγάρχης εισέρχεται και επηρεάζει, έστω και έμμεσα, το κεντρικό κομματικό-πολιτικό σκηνικό και τους συσχετισμούς του.

Δεν είναι μάλιστα τυχαίο -αντίθετα, συνδέεται άμεσα με τις προηγούμενες επισημάνσεις- το γεγονός ότι κάποιοι ολιγάρχες εισχώρησαν στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης προκειμένου να ενισχύσουν την πρόσβασή τους προς τους κεντρικούς μηχανισμούς άσκησης της εξουσίας αλλά και να διευρύνουν το κοινωνικό τους ακροατήριο πέραν των φιλάθλων της ομάδας τους.

Ασυδοσία και εμπορευματοποίηση
Υπάρχει βεβαίως και ο ολιγαρχικός ενδοκόσμος. Εδώ ο ανταγωνισμός είναι εξοντωτικός, χωρίς να απουσιάζουν οι επιμέρους λυκοφιλίες και λυκοσυμμαχίες μεταξύ κάποιων ολιγαρχών. Όμως και αυτές οι συμπορεύσεις είναι ευκαιριακές και διαλύονται ή αναδιατάσσονται ανάλογα με τη συγκυρία.
Αυτός ο εσωτερικός ανταγωνισμός διαμόρφωσε την «παράγκα», δηλαδή μια εσωτερική, ιεραρχική δομή εξουσίας, όπου ο αρχι-ολιγάρχης διατηρούσε και έλεγχε απολύτως τον συσχετισμό στα όργανα, κατεύθυνε σε πολλές περιπτώσεις τη διαιτησία και εξεβίαζε θετικές για την ομάδα του αποφάσεις των αθλητικών δικαστικών αρχών.

Επιχειρήθηκε να συντελεσθεί μια τομή τόσο στην ίδια την ομοσπονδία όσο και στις διαιτητικές αρχές και κυρίως στο σύστημα απονομής της αθλητικής δικαιοσύνης.

Όμως αυτό το κλειστό σύστημα συμφερόντων έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να αναδιατάσσεται, χωρίς να χάνει τις βασικές δομές της εξουσίας και των επιρροών του. Γι’ αυτό βλέπουμε τα φαινόμενα της βίας, της αυθαιρεσίας, της ασύδοτης συμπεριφοράς και δράσης να αναπαράγονται και να καθορίζουν, όπως συμβαίνει την τελευταία περίοδο τις εξελίξεις στο πρωτάθλημα… Όπου το παιγνίδι δεν παίζεται, δεν κρίνεται στο γήπεδο, αλλά καθορίζεται από τους συσχετισμούς και τη δράση του τριγώνου ολιγάρχες – διαιτησία – αθλητική δικαιοσύνη.

Όταν μια κυρίαρχη αθλητική δραστηριότητα, όπως είναι το ποδόσφαιρο, εμπορευματοποιείται, όταν οι μεγάλες αλλά και οι μικρότερες ομάδες αντιμετωπίζονται ως κερδοφόρες (με κάθε μέσον) επιχειρήσεις, όταν οι ίδιοι οι αθλητές-ποδοσφαιριστές και οι προπονητές μετατρέπονται από τους ολιγάρχες σε υποταγμένους υπαλλήλους, η αξία των οποίων εκμετράται με τα ποσά της αγοραπωλησίας τους, τότε φαίνεται ότι εγγίζουμε τα έσχατα όρια… ότι είναι δυσχερής, σχεδόν αδύνατη και κλειστή κάθε οδός επιστροφής…

Υπάρχουν, άραγε, διοικητικά, δικαστικά μέσα για να σταματήσει το κακό; Είναι λύση η διακοπή του πρωταθλήματος, που αποφασίσθηκε αναπόφευκτα; Μπορούν να έχουν αποτέλεσμα, οι παρεμβάσεις, οι απειλές και φοβέρες της FIFA και της UEFA;

Όλα αυτά τα έχουμε ζήσει και μάλιστα σχετικώς πρόσφατα. Ασφαλώς οι Νόμοι θα πρέπει να εφαρμοσθούν και οι όποιοι παραβάτες να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Ακόμα και κάποιες συνεννοήσεις και συμβιβασμοί μπορούν να επιτευχθούν και σήμερα μεταξύ των ολιγαρχών στο επίπεδο της ομοσπονδίας, προκειμένου να διασφαλισθούν τα κοινά συμφέροντα, ώστε να συνεχίσει να αναπαράγεται, έστω και με κάποιες επιμέρους απώλειες, η λειτουργία του όλου συστήματος.

Όμως τέτοιου επιπέδου παρεμβάσεις, που είναι απολύτως αναγκαίες και επιβεβλημένες, έχουν προσωρινό χαρακτήρα…

Να αντιμετωπισθεί η ρίζα της διαπλοκής
Ο πυρήνας της παραγωγής και αναπαραγωγής του ζητήματος είναι γνωστός και συγκεκριμένος. Θα πρέπει να υπάρξει, πριν απ’ όλα, το ασυμβίβαστο μεταξύ της ιδιοκτησίας των ΜΜΕ και των αθλητικών σωματείων. Είναι δυνατή μια τέτοια εξέλιξη;

Δυστυχώς, σήμερα η ιδιοκτησία χάνεται και αποκρύπτεται μέσω της πολυμετοχικότητας, της παρέμβασης εταιρικών σχημάτων παντός τύπου, που καθιστούν τον ολιγάρχη περίπου αόρατο, κρυπτόμενο πίσω από ένα πέπλο αγνοίας.

Κατά δεύτερον, όποτε επιχειρήθηκε από ελληνικής πλευράς είτε να τεθούν όροι δημοκρατικής λειτουργίας στην ομοσπονδία είτε να υπάρξει διαφάνεια στις οικονομικές δραστηριότητες της ιδιοκτησίας των ομάδων, ορθώθηκε κυριολεκτικώς ένα τείχος από την πλευρά των διεθνών ομοσπονδιών.

Οι τελευταίες πρεσβεύουν, ως γνωστόν, ότι πριν από όλα και πάνω από όλα υπάρχει ο ελεύθερος ανταγωνισμός, η ανεμπόδιστη δραστηριότητα των μηχανισμών της αγοράς. Μήπως και διεθνώς, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν αποτελεί το ποδόσφαιρο αλλά και γενικότερα ο αθλητισμός μία από τις πλέον προσοδοφόρες επιχειρήσεις, όπου εμιράτα, ρώσοι ολιγάρχες, κροίσοι με άδηλη προέλευση του πλούτου τους, μάνατζερ και διαφόρων ειδών μεταπράτες συμμετέχουν σε μια επιχείρηση εκμετάλλευσης, ασύδοτης κερδοσκοπίας ακόμα και ξεπλύματος μαύρου χρήματος με αντάλλαγμα το υπερθέαμα, που περιορίζεται σε ένα κλειστό κλαμπ χωρών και ποδοσφαιρικών ομάδων;

Όσο αφορά τη χώρα μας, θα πρέπει να διερευνηθεί εξαντλητικά η δυνατότητα καθιέρωσης κανόνων για τη διασφάλιση του ασυμβίβαστου. Η τομή αυτή θα είναι πολύ πιο σημαντική, πολύ πιο αποτελεσματική και θα δράσει σε βάθος χρόνου, διαμορφώνοντας νέες συνθήκες.

Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούν να γίνονται δεκτοί ούτε παρακρατικοί οπαδικοί στρατοί που ενεργοποιούνται κατά περίπτωση, ούτε φυσικά να κατέχουν την ιδιοκτησία αθλητικών σωματείων άτομα που έχουν αναμειχθεί και καταγγελθεί για στημένα παιγνίδια και χειραγώγηση αποτελεσμάτων και τα οποία «ώλεσαν και δήωσαν» τη χρυσή εποχή της «παράγκας», ούτε, συνακόλουθα, άτομα που εμπλέκονται σε εγκληματικές-κακουργηματικές πράξεις, όπως το λαθρεμπόριο και η διακίνηση ναρκωτικών… Ίσως, μάλιστα, κάποιοι από τους τελευταίους, λόγω της κουμπαριάς τους με υψηλά στελέχη της ΝΔ, να τυγχάνουν ιδιαίτερης μεταχείρισης…

Σήμερα, βεβαίως, η ΝΔ προσπαθεί να πολιτικοποιήσει και να κομματικοποιήσει τα γεγονότα της Τούμπας στο πρόσωπο του Ιβ. Σαββίδη, οι ενέργειες του οποίου έχουν καταδικασθεί από όλους… Ξεχνά, βέβαια, ότι για τη λειτουργία της «παράγκας» στο ποδόσφαιρο είχε αποφασιστική συμβολή, όπως και για το γεγονός ότι οι διάφοροι νονοί του ποδοσφαίρου και της αντίστοιχης διαπλοκής αποτέλεσαν οργανικούς της συνεργάτες και κομματικούς συμπαραστάτες.