Το καθεστώς της διαπλοκής και η αστική δημοκρατία

Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Το σκάνδαλο Novartis, τόσο λόγω της διεθνικής-υπερεθνικής δομής και λειτουργίας του όσο και εξαιτίας του «υποδειγματικού» τρόπου της οργάνωσης και της ορθολογικής και συντεταγμένης «δράσης» του, αποτελεί ένα παράδειγμα, ένα «πρότυπο». Κι αυτό το «πρότυπο» αποκαλύπτει στην πράξη την έκταση και τη «δραστηριότητα» των μηχανισμών του νεοφιλελεύθερου-επιχειρηματικού ιδεώδους στον σύγχρονο κόσμο.

Ασφαλώς, το σκάνδαλο Novartis αποτελεί απλώς μια κραυγαλέα περίπτωση σε μια αλυσίδα σκανδάλων που εμφανίζονται συχνά-πυκνά στις μητροπόλεις του συστήματος, με ιδιαίτερη περιοχή ευδοκίμησης μάλιστα τη Γερμανία και γενικότερα την Κεντρική Ευρώπη, όσον αφορά την ήπειρό μας.

Το σκάνδαλο της χειραγώγησης των χρηματοοικονομικών προϊόντων από την Deutsche Bank (η οποία ταυτόχρονα αποτελεί ένα ναρκοπέδιο, λόγω του τεραστίου όγκου τοξικών προϊόντων που κατέχει) το σκάνδαλο της Siemens, το πρόσφατο σκάνδαλο μεγατόνων της Volkswagen με τους πειραγμένους μετρητές των εκπομπών καυσαερίων συναπαρτίζουν ένα ελάχιστο δείγμα…

Όλα αυτά τα σκάνδαλα δεν αποτελούν κάποια περιθωριακά περιστατικά, κάποιες εξαιρετέες περιπτώσεις της λειτουργίας του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελεύθερου προτύπου. Αντίθετα συνιστούν δομικά, οργανικά στοιχεία της λειτουργίας, της επέκτασης και της αναπαραγωγής του.

Γι’ αυτό και όλα αυτά τα σκάνδαλα που έρχονται στο φως διακρίνονται για την οργανωτική-επιστημονική τους πληρότητα, για τα σύνθετα, αδιαφανή και πολλές φορές απρόσβλητα δίκτυα παρέμβασής τους σε καίριους κρατικούς-θεσμικούς θύλακες, σε οργανωμένες επιστημονικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Όμως το σημείο-κλειδί της επιτυχίας των στόχων τους προσδιορίζεται στον έλεγχο, στη συναλλαγή και τελικά στη χειραγώγηση και ενσωμάτωση των πολιτικών κέντρων, είτε αυτά είναι κόμματα είτε πολιτικά πρόσωπα που λαμβάνουν τις κρίσιμες αποφάσεις.

Νεοφιλελεύθερο πολιτικό υποκείμενο
Στην ουσία πρόκειται για μια ιστορική αλλαγή που προσλαμβάνει τη μορφή αντικατάστασης παραδείγματος. Γιατί το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα διαφημίζει μεν το «τέλος του κράτους» και την αντικατάσταση των πολιτικών από τους τεχνοκράτες, όμως στην πράξη ο «νεοφιλελεύθερος κόσμος» είναι κατ’ εξοχήν πολιτικός.

Γιατί τις καίριες πολιτικές αποφάσεις (που αφορούν την πορεία της οικονομίας, τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, ακόμα και τις αξίες, τα νοήματα και τις ερμηνείες που αφορούν τη σύγχρονη πραγματικότητα) τις παίρνει η ολιγαρχική τάξη, που εκφράζει τις επιμέρους προνομιούχες ελίτ. Αυτή η ολιγαρχία αντικαθιστά την παραδοσιακή μορφή της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας και επιβάλλει ως «δίκαιο» το «Σύνταγμα της αγοράς» (F. A. Hayek – R. Nozick).

Γι’ αυτό και η βαρύνουσα πλευρά των σκανδάλων είναι η πολιτική, χωρίς βεβαίως να παραβλέπονται οι καταστροφικές, οι εγκληματικές επιπτώσεις των σκανδάλων αυτών στην κοινωνία και στους θεσμούς οργάνωσής της.

Ελέγχοντας, συνεπώς, τους μηχανισμούς και τους θεσμούς της κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης και χειραγωγώντας φορείς του πολιτικού συστήματος και της εκτελεστικής εξουσίας τα συστημικά αυτά συμφέροντα και οι πολιτικοί τους εκφραστές εξελίσσονται και μετατρέπονται σ’ ένα καθεστώς, σε μια απρόσβλητη δομή εξουσίας, πέρα και πάνω από κάθε έννοια λαϊκής κυριαρχίας και δικαίου. Ο «νόμος του καθεστώτος» βρίσκεται υπεράνω όλων και επιβάλλεται είτε με το «καλό» (την υποταγή) είτε με τη βία.

Ο καθεστωτισμός και το τέλος της αστικής δημοκρατίας
Εάν συμπυκνώσουμε το μήνυμα, το βαθύτερο πνεύμα που αναδείχθηκε από τις τοποθετήσεις στη Βουλή των δύο κεντρικών διδύμων, των Α. Σαμαρά – Άδ. Γεωργιάδη αφενός και Ευ. Βενιζέλου – Ανδρ. Λοβέρδου αφετέρου, κατά την απολογία τους για την υπόθεση Novartis, θα διαπιστώσουμε ότι το περιεχόμενο του μηνύματος αυτού ήταν ο καθεστωτισμός, η σφοδρή ενόχληση και η ακραία αντίδραση ενός συστήματος εξουσίας που κάποιοι τόλμησαν να το αγγίξουν.

Ιδιαίτερα αποκαλυπτικός στο ζήτημα αυτό ήταν ο Αντ. Σαμαράς. Το κεντρικό του σύνθημα (που δεν προσέχθηκε και δεν σχολιάσθηκε όσο έπρεπε) ήταν η απειλή ότι «εμείς σας παραχωρήσαμε -μεγαλοθύμως- το δικαίωμα να διαχειρίζεσθε την κυβέρνηση, όμως εσείς θέλετε να ασκείτε και την εξουσία… κι αυτό δεν θα σας το επιτρέψουμε»…

Απόλυτα ειλικρινής, εν τη απογνώσει του, ο Αντ. Σαμαράς. Οι νόμιμοι ιδιοκτήτες και εξουσιαστές της χώρας είναι το σύστημα της διαπλοκής και οι κομματικοί και πολιτικοί του εκπρόσωποι. Η λαϊκή βούληση και η λαϊκή κυριαρχία γίνονται ανεκτές μέχρι του σημείου που δεν θίγουν τα συμφέροντα του συστήματος. Είναι εξίσου ανήκουστο ταυτόχρονα να υπάρχουν λειτουργοί της δικαιοσύνης οι οποίοι τολμούν να διερευνούν σκάνδαλα και να περιλαμβάνουν σε δικογραφίες τα ονόματα των καθαγιασμένων από τη διαπλοκή πολιτικών, ακόμα και με το απλό ενδεχόμενο μιας πιθανής ενοχής τους.

Ο καθεστωτισμός αυτός έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τους θεσμούς και τις λειτουργίες της κλασικής, αντιπροσωπευτικής αστικής δημοκρατίας. Το «τέλος της αστικής δημοκρατίας», που εκτόξευσε ως κατηγορία κατά της κυβέρνησης ο Ευ. Βενιζέλος, προωθείται και συντελείται, με συστηματικό μάλιστα τρόπο, από τους νεοφιλελεύθερους-διαπλεκόμενους μηχανισμούς και από τα κόμματα και τα πολιτικά πρόσωπα που τους εκπροσωπούν. Ιδιαίτερα κατά τις περιόδους της κρίσης παρακολουθήσαμε και παρακολουθούμε ακόμα την περιφρόνηση του Κοινοβουλίου, την προσπάθεια εργαλειοποίησης της δικαιοσύνης και των λειτουργών της από την πλευρά των συστημικών-καθεστωτικών δυνάμεων και συμφερόντων, την απαξίωση της καταγεγραμμένης κοινωνικής-λαϊκής βούλησης.

Το σύστημα της διαπλοκής και των μεγάλων συμφερόντων έχει ως αντίπαλό του την ίδια την αστική δημοκρατία και τους θεσμούς της. Γιατί η Αγορά και οι μηχανισμοί της έχουν τους δικούς τους νόμους, το δικό τους «δίκαιο», το δικό τους «Σύνταγμα», που επιδιώκουν να τα νομιμοποιούν, να τα επιβάλλουν στην πράξη μέσω χειραγωγούμενων-εξωνημένων πολιτικών.

Ο χυδαίος πολιτικός λόγος
Το «δίκαιο», όμως, και οι «νόμοι» του συστήματος της διαπλοκής και των φορέων του εκφράζουν μια ακραία ιδεολογική αντίληψη και παράλληλα διατυπώνονται σ’ έναν ευτελή, χυδαίο και ευτελισμένο πολιτικό λόγο, που για πρώτη φορά εμφανίζεται σ’ αυτές τις ακρότατες εκδοχές του.

Η ακροδεξιά-εμφυλιοπολεμική ρητορική, διανθισμένη με ρατσιστικές ή με -κατά περίπτωση- ακραίες εθνικιστικές διατυπώσεις, διαμορφώνει την πολιτική ιδεολογία των κομματικών εκπροσώπων της διαπλοκής, μια ιδεολογία που είναι απολύτως συμβατή και εναρμονισμένη προς τον αντικοινωνικό-αντιανθρωπιστικό χαρακτήρα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και πρακτικών. Εδώ η πολιτική-διαπλεκόμενη τάξη προσαρμόζεται απολύτως προς το «αξιακό σύστημα» της κοινωνίας της ζούγκλας και του εξοντωτικού ανταγωνισμού.

Το δεύτερο σκέλος, η ίδια η ρηματική εκφορά αυτού του «πολιτικού» λόγου, έχει -ως προαναφέρθηκε- εξαντλήσει τα ακραία όρια της χυδαιότητας.

Δεν πρόκειται βεβαίως απλώς και μόνον για προσωπικές περιπτώσεις, όπως αυτές του Άδ. Γεωργιάδη και των μιμητών του. Δεν είναι θέμα ατομικού ήθους και συμπεριφοράς.

Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά στην περίπτωση όπου η φόρμα αποκαλύπτει και εκφράζει πλήρως το περιεχόμενό της. Γιατί ο χυδαίος πολιτικός λόγος εκφράζει και αποτυπώνει τις χυδαίες πολιτικές επιλογές και πρακτικές. Η χυδαιότητα δεν βρίσκεται μόνο στη διατύπωση.

Βρίσκεται στις εγκληματικές πράξεις, που απομυζούν τον κοινωνικό και δημόσιο πλούτο, που οδηγούν μια κοινωνία στη φτωχοποίηση και στην απόγνωση. Βρίσκονται στην υπονόμευση και καταπάτηση των κοινωνικών, πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων, στον ευτελισμό των δημοκρατικών-κοινοβουλευτικών θεσμών, στην περιφρόνηση της λαϊκής κυριαρχίας.

Από την άποψη αυτή, ο τρόπος που αντιδρούν οι φορείς της διαπλοκής, τα κόμματα και τα πολιτικά πρόσωπα που εκπροσωπούν συνολικά το σύστημα συμφερόντων, το οποίο αυτοαναγορεύεται μάλιστα ως «καθεστώς», απογυμνώνει και αποκαλύπτει τα όρια των πλέον ακραίων πολιτικών τους επιλογών.

Το σκάνδαλο Novartis δεν είναι μια κατασκευή, μια μυθώδους χαρακτήρα σκευωρία… Επτά από τα πολιτικά πρόσωπα που αναφέρονται στη δικογραφία περιέχονται στα επίσημα έγγραφα του FBI που εστάλησαν στην ελληνική δικαιοσύνη, χωρίς ασφαλώς το γεγονός αυτό να προκαθορίζει την ενοχή τους. Σε κάθε περίπτωση όμως καταρρίπτει αυτόματα κάθε είδους επιχείρημα περί συνωμοσίας, περί σατανικής μεθοδεύσεως, που εκπονήθηκε προκειμένου να πληγούν η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ.

Κι όμως επειδή η πολιτική ευτέλεια, η πολιτική ανεπάρκεια είναι ανίκητη, η ΝΔ θέλησε να εμπλέξει στη θεωρία της συνομωσίας και τον ίδιο τον πρέσβη των ΗΠΑ, επιχειρώντας να του αποσπάσει έστω μία λέξη, έστω μία δευτερεύουσα πρόταση, έστω ένα κόμμα, προκειμένου να στηρίξει το διάτρητο επιχείρημα περί συνομωσίας…

Στην πορεία αποκάλυψης όλων των πτυχών του σκανδάλου Νοvartis δοκιμάζεται και η ίδια η αντοχή και η αποτελεσματικότητα των δημοκρατικών θεσμών. Το πολιτικό σύστημα, τα κόμματα, τα πολιτικά πρόσωπα, η ίδια η δικαιοσύνη αλλά και η κοινωνία με τους φορείς της θα κριθούν και θα αξιολογηθούν μέσα από αυτή την ιστορικής σημασίας διαδικασία για τη διαλεύκανση του σκανδάλου.

Γιατί εάν το σκάνδαλο Novartis συνιστά αυτό καθεαυτό ένα μείζονος σημασίας απαξιωτικό γεγονός για την πολιτική και τους θεσμούς, η προσπάθεια υποβάθμισης και υποτίμησης της σημασίας του και η επιχείρηση παρεμποδισμού της έρευνας συνιστούν ένα δεύτερου βαθμού πολιτικό έγκλημα, που θα πρέπει οπωσδήποτε να αποτραπεί.