Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδος με τα γειτονικά της παράκτια κράτη
Υπό του
Δρος ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΓΟΥΝΑΡΗ
Πρεσβευτού ε.τ., τέως Εμπειρογνώμονος
Δικαίου Θαλάσσης του ΥΠΕΞ
Αλβανία, Ιταλία, Λιβύη, Αίγυπτο, Τουρκία και Κύπρο
Παρά τις συνεχείς δηλώσεις των περισσοτέρων μέχρι πρότινος ελληνικών κυβερνήσεων για επικείμενη οριοθέτηση των ελληνικών θαλασσίων ζωνών με τα παράκτιά μας γειτονικά κράτη, φαίνεται ότι μάλλον έχουν παγώσει οι διαδικασίες οριοθέτησης αυτών λόγω αρκετών προβλημάτων. Αυτά βέβαια έχει κληρονομήσει η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.
Ως γνωστόν, η χώρα μας έχει να αντιμετωπίσει θέματα οριοθέτησης αιγιαλίτιδος ζώνης με την Τουρκία και την Αλβανία, όπως επίσης υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, εφόσον βέβαια θα υιοθετείτο η τελευταία αυτή ζώνη από την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Λιβύη, την Αίγυπτο και την Κύπρο. Με την Ιταλία ήδη έχουμε από το 1977 υπογράψει και επικυρώσει συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδος. Το ίδιο δε το 2009 με την Αλβανία, χωρίς ωστόσο η σύμβαση αυτή να έχει κυρωθεί.
Η θέση της Ελλάδος είναι ότι οι οριοθετήσεις των ζωνών αυτών θα πρέπει να γίνονται με βάση την αρχή της ίσης απόστασης -equidistance principle-, για τις απέναντι ακτές με βάση τη μέση γραμμή -median line-, ενώ για τις έναντι κείμενες ακτές με βάση την πλάγια γραμμή – lateral line. Αναλυτικά, η χώρα μας αντιμετωπίζει με τους γείτονές της τα κάτωθι προβλήματα:
Α) Αλβανία: Το 2009, η Ελλάδα και η Αλβανία υπέγραψαν σύμβαση οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδος και μελλοντικής ΑΟΖ, χωρίς όμως να προβούν οι δύο χώρες σε κύρωση αυτής.
Το 2014, το συνταγματικό δικαστήριο της Αλβανίας απεφάνθη πως η συμφωνία αυτή, όπως έγινε, αποβαίνει σε βάρος της Αλβανίας και δεν πρέπει να κυρωθεί και θα πρέπει ως εκ τούτου να επαναληφθούν σχετικές ελληνοαλβανικές διαπραγματεύσεις για την υπογραφή νέας συμφωνίας.
Η αλβανική πλευρά ζητά ιδιαίτερα από την ελληνική πλευρά να δεχθεί η Ελλάδα μερική μόνο επήρεια των νήσων Οθωνών κατά την οριοθέτηση, δηλαδή να εφαρμοστεί στη χάραξη ακριβώς ό,τι ίσχυσε και με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδος της Ελλάδος με την Ιταλία, δηλαδή μερική επήρεια των νήσων Οθωνών προς όφελος της Ιταλίας. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση η Ελλάδα έλαβε ως αντάλλαγμα μεγαλύτερη επήρεια όσον αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδος των νήσων Στροφάδων προς όφελος της Ελλάδος. Επίσης, η αλβανική πλευρά ζητά αναφορά σε μια νέα συμφωνία του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας του 1925 και της Τελικής Πράξης των Παρισίων για τα αλβανικά σύνορα του 1926.
Μια νέα οριοθέτηση όμως με την Αλβανία με αναφορά στο Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925 και στην Τελική Πράξη των Παρισίων του 1926 θα οδηγούσε σε μία de jure αναγνώριση της μέχρι τώρα de facto οριοθετικής γραμμής των δύο κρατών για τα χερσαία σύνορα. Άλλωστε τα δύο αυτά νομικά κείμενα ουδέποτε τα έχει κυρώσει η χώρα μας, αμφισβητώντας τα μέχρι τώρα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι για το πρώτο κείμενο, το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925, ο τότε έλληνας εκπρόσωπος στην τελετή υπογραφής του Πρωτοκόλλου αυτού από τις πέντε Μεγάλες Δυνάμεις, συνταγματάρχης Αβραμίδης, με δήλωση του είχε τονίσει ότι η ελληνική πλευρά επανειλημμένως είχε εκφράσει την αντίθεσή της για τη μορφή της οριοθέτησης αυτής, δηλώνοντας ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις εκ των πραγμάτων εξαναγκάζουν την Ελλάδα να δεχθεί την αναφερόμενη στο κείμενο αυτό οριοθετική γραμμή. Άλλωστε η Ελλάδα και η Αλβανία δεν τυγχάνουν μέρη του Πρωτοκόλλου αυτού, τούτου δημιουργηθέντος και υπογραφέντος από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις. Όσον αφορά δε την Τελική Πράξη των Παρισίων του 1926, ναι μεν τη συνυπέγραψαν η Ελλάδα και η Αλβανία, πλην όμως η Ελλάδα ουδέποτε κύρωσε αυτήν, ως άλλωστε και το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925, ως θα όφειλε, προκειμένου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο αυτά να είναι δεσμευτικά για την Ελλάδα, μιας και καθόριζαν κάτι πολύ σημαντικό όπως είναι ο καθορισμός των συνόρων.
Ακόμη, η ύπαρξη της Συμφωνίας Φιλίας και Συνεργασίας του 1996, την οποία υπέγραψαν από ελληνικής πλευράς ο τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατία Κ. Στεφανόπουλος και ο τότε υπουργός εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος με τους αντίστοιχους αλβανούς ομολόγους τους, ουδόλως μπορεί να θεωρηθεί ότι αρκεί από μόνη της για να υποστηρίξει κανείς ότι δι’ αυτής έχει επέλθει πλέον μια de jure αναγνώριση των χερσαίων ελληνοαλβανικών συνόρων, οπότε θα μπορούσε να ακολουθήσει και μια οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων των δύο κρατών.
Συμπερασματικώς και λαμβάνοντας σοβαρά υπ’ όψιν όχι μόνο τους ανωτέρω προβληματισμούς αλλά και το άγνωστο της τελικής εξέλιξης του θέματος του Κοσόβου, βάσει του οποίου, μαζί με τη λεγόμενη «Δημοκρατία της Ιλλυρίας», του τμήματος των Σκοπίων στο οποίο την πλειοψηφία έχουν οι Αλβανοί και η Αλβανία, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την «Μεγάλη Αλβανία» και να προκύψουν αλλαγές συνόρων στην περιοχή, όσο παράξενο και αν φαίνεται, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Συμφωνία του 2009 ήταν μάλλον άκαιρη. Μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε να είχε δημιουργηθεί μόνο εφόσον η Αλβανία είχε εκπληρώσει τις εκκρεμούσες υποχρεώσεις της προς την Ελλάδα με βάση τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947. Στις υποχρεώσεις της αυτές, μεταξύ άλλων, θα πρέπει συμπεριληφθεί η συναίνεση της Αλβανίας για τη δημιουργία στρατιωτικών νεκροταφείων για τους 3.500 πεσόντες Έλληνες στο μέτωπο της Αλβανίας, το 1940-41.
Εν πάση περιπτώσει, η παρουσία των Διαποντίων Νήσων στην περιοχή του Ιονίου είναι κάτι -τουλάχιστον για τα νησιά αυτά, που έχουν επήρεια στην ήδη οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ- που δεν μπορεί να αγνοηθεί, αφού τα νησιά αυτά δικαιούνται όλων των αναφερομένων στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας θαλασσίων ζωνών, χωρίς καμία εξαίρεση. Τούτο επειδή έχει ακουσθεί εξωκυβερνητικώς ότι η Αλβανία σε μια νέα συμφωνία οριοθέτησης, η οποία ουδόλως νομίζουμε ότι μπορεί να γίνει, θα πρέπει τα Διαπόντια νησιά να ληφθούν υπ’ όψιν με μικρή επήρεια. Κάτι τέτοιο, όμως, θα έδινε στην Τουρκία το επιχείρημα να εφαρμοστεί κάτι παρόμοιο ως προς την υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ του Καστελλορίζου.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η Συμφωνία του 2009, συμφωνία αρκετά συμφέρουσα προς τη γειτονική χώρα, αφού έδωσε στην Αλβανία το 50,87% της προς οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και αιγιαλίτιδας ζώνης έναντι 49,12% της Ελλάδας, ήτοι, αντιστοίχως, 1.365,29 τετρ. χλμ. και 1.417,45 τετρ. χλμ. της Ελλάδος. Θέλει η Αλβανία περισσότερο ποσοστό; Δεν νομίζουμε να βρεθεί ελληνική κυβέρνηση που θα ικανοποιήσει το αίτημα αυτό της Αλβανίας. Ας μην ξεχνά η γειτονική χώρα ότι η είσοδός της στην Ευρωπαϊκή Ένωση περνά από το Ελληνικό Κοινοβούλιο, το οποίο ευελπιστούμε να μην εγκρίνει την είσοδό της σε αυτήν χωρίς άρση των ανωτέρω απαιτήσεών της από την Ελλάδα. Μια άρση της εμπολέμου κατάστασης με την Αλβανία θα πρέπει να γίνει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Άγιος Μαρίνος και η Νορβηγία ήραν τελευταίως την εμπόλεμη κατάσταση που ίσχυε μέχρι τώρα μεταξύ των από την εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων του 1804.
Β) Τουρκία: Μέχρι τώρα έχουν οριοθετηθεί τμήματα της μεταξύ των δύο κρατών αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι αποστάσεως τριών ναυτικών μιλίων από τις εκβολές του Έβρου με βάση το Πρωτόκολλο των Αθηνών του 1926 (μέθοδος μέσης γραμμής), όπως επίσης περιοχές της αιγιαλίτιδος ζώνης της Δωδεκανήσου με βάση τις ιταλοτουρκικές συνθήκες του 1932 και τις ιταλοτουρκικές επιστολές επίσης του 1932 (μέθοδος μέσης γραμμής). Για τις υπόλοιπες περιοχές της μεταξύ των δύο κρατών αιγιαλίτιδος ζώνης, όπως και η ίδια η Τουρκία έχει δεχθεί στο παρελθόν με σχετική ρηματική διακοίνωση προς την Ελλάδα, ισχύει εθιμικώς η μέθοδος της μέσης γραμμής.
Ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδος των δύο κρατών στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι για το μεν Αιγαίο, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αντιστοιχεί στην Τουρκία 7,5% της υφαλοκρηπίδος και 92,5% στην Ελλάδα. Ως προς, δε, τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, λόγω της παρουσίας του Καστελλορίζου και δη άλλων μικρονησίδων, ιδιαίτερα δε της Στρογγύλης, το ποσοστό της Τουρκίας για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στην περιοχή αυτή είναι επίσης αρκετά μικρό. Τούτο δε λόγω της γεωγραφίας της περιοχής αυτής, η οποία δεν μπορεί να αλλαχθεί. Επίσης, ειδικά με τα ελληνικά νησιά, η Τουρκία δεν δέχεται την αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων για θαλάσσιες ζώνες στην περιοχή αυτή, θεωρώντας ότι τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου συνιστούν μια ειδική περίπτωση, έχοντας μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη το πολύ μέχρι τα 6 ναυτικά μίλια.
Ευνόητο τυγχάνει ότι το θέμα του καθορισμού των θαλασσίων συνόρων της χώρας μας με την Τουρκία, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις εν γένει ελληνοτουρκικές διαφορές, συνιστά το μόνο νομικό πρόβλημα, αρκετά πολύπλοκο βέβαια, του οποίου η επίλυση τυγχάνει αφενός κάτι το άδηλο και αφετέρου απρόβλεπτο, παρά την επιθυμία της ελληνική πλευράς για μια δίκαιη επίλυσή του με βάση το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή πρακτική.
Γ) Ιταλία: Ως προς την οριοθέτηση του υπολοίπου τμήματος της μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας κειμένης υφαλοκρηπίδος, τούτο εξαρτάται από μια προηγούμενη οριοθέτηση της μεταξύ Ελλάδος – Λιβύης και Ελλάδος – Αλβανίας υφαλοκρηπίδος, ώστε στη συνέχεια να ορισθούν τα τριεθνή σημεία της υφαλοκρηπίδας αυτών. Βέβαια, η μέθοδος οριοθέτησης για την οριοθέτηση της ΑΟΖ Ιταλίας και Ελλάδος ταυτίζεται με εκείνη της υφαλοκρηπίδος, όπως δηλαδή προκύπτει από τη συμφωνία του 1977.
Προς επίτευξη όμως μιας συμφωνίας οριοθέτησης της μεταξύ των δύο κρατών ΑΟΖ οι δυσκολίες φαίνονται να προκύπτουν από το γεγονός ότι οι ιταλοί αλιείς απαιτούν από την Ελλάδα να αναγνωριστούν υπάρχοντα δήθεν ιστορικά αλιευτικά δικαιώματα των ιταλών αλιέων έξω από τα 6 ναυτικά μίλια της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης σε περιοχές της Κέρκυρας, της Κρήτης και της Ρόδου.
Σύμφωνα όμως με το ευρωπαϊκό δίκαιο, εφόσον θα αναγνώριζε η Ελλάδα τέτοια ιστορικά δικαιώματα αλιείας προς τους Ιταλούς, στις ίδιες περιοχές θα έπρεπε να αναγνωρίσει η χώρα μας και ιστορικά αλιευτικά δικαιώματα για όλους τους αλιείς των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμη, δε, θα πρέπει να αναφερθεί ότι πάλι σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο η Ευρωπαϊκή Ένωση (Commission) διαθέτει συναρμοδιότητα αναφορικά με την αλιεία στην ΑΟΖ των κρατών-μελών της και αποκλειστική αρμοδιότητα για την εκμετάλλευση αιολικής ενέργειας και προστασίας περιβάλλοντος στις ανωτέρω ΑΟΖ.
Εν πάση περιπτώσει, η υιοθέτηση ΑΟΖ εξαρτάται μόνο από το παράκτιο κράτος.
Δ) Λιβύη: Ως προς τη Λιβύη, ο προβληματισμός ως προς το θέμα της οριοθέτησης της μεταξύ των δύο κρατών κειμένης υφαλοκρηπίδος και μελλοντικής ΑΟΖ έγκειται στο γεγονός ότι η Λιβύη έχει παράνομα κλείσει τον Κόλπο της Σύρτης με ευθεία γραμμή βάσεως μήκους 305 ναυτικών μιλίων, γεγονός που σε περίπτωση αποδοχής της γραμμής αυτής εκ μέρους της Ελλάδος -παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα με επιστολή της στις 22/02/1974 προς τον ΓΓ του ΟΗΕ δεν αναγνωρίζει το κλείσιμο αυτό- θα οδηγούσε σε σημαντική απώλεια ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην περιοχή αυτή. Άλλωστε η Λιβύη δεν αναγνωρίζει την επήρεια της Γαύδου ως και μικρών νησιωτικών συμπλεγμάτων νοτίως της Κρήτης για την περίπτωση οριοθέτησης υφαλοκρηπίδος και ΑΟΖ με την Ελλάδα. Προς τούτο, η Ελλάδα, με βάση τη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης, προέβη στη δημιουργία νόμου (ν. 4001/2011) για τον προσωρινό καθορισμό της εξωτερικής γραμμής της υφαλοκρηπίδος και της ΑΟΖ στην περιοχή αυτή. Τις συντεταγμένες βέβαια αυτές θα πρέπει η Ελλάδα να γνωστοποιήσει στον ΓΓ του ΟΗΕ.
Ε) Αίγυπτος: Ως προς την οριοθέτηση της μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου υφαλοκρηπίδος και ΑΟΖ η Ελλάδα θα πρέπει να επιμείνει στην οριοθέτηση των περιοχών αυτών με βάση τη μέθοδο της μέσης γραμμής, με πλήρη επήρεια των νοτίως της Κρήτης υφισταμένων νησίδων και του Καστελλορίζου και των παρακειμένων νησίδων αυτού, ιδιαίτερα της νήσου Στρογγύλης. Αφού προϋπόθεση για να υπάρξουν κοινά σύνορα Ελλάδος – Κύπρου και Ελλάδος – Αιγύπτου είναι να αποδεχθεί η Αίγυπτος σε μια επικείμενη χάραξη τα πλήρη δικαιώματα της νήσου Στρογγύλης.
ΣΤ) Κύπρος: Για την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδος μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου θα πρέπει η μεταξύ των δύο αδελφών κρατών κείμενη υφαλοκρηπίδα, εύρους οριοθετικής γραμμής 23 ναυτικών μιλίων, να εξασφαλιστεί τάχιστα στα πλαίσια μιας ελληνοκυπριακής συμφωνίας υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, πάση θυσία τούτο, δε, ιδίως για καθαρά στρατηγικούς λόγους και εν πάσει περιπτώσει ανεξάρτητα από τη θέση της Αιγύπτου και της Τουρκίας ως προς την επήρεια της νήσου Στρογγύλης όσον αφορά τη χάραξη. Με πλήρη επήρεια και μόνο του Καστελλορίζου δεν μπορεί να υπάρξουν κοινά σύνορα Ελλάδος – Κύπρου. Τα δε σύνορα Ελλάδος – Αιγύπτου θα είναι αρκετά μειωμένα.