Ελλάδα – Ισραήλ, Έλληνες και Εβραίοι

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Η διήμερη επίσημη επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Ελλάδα (29-30 Ιανουαρίου) ο ισραηλινός Πρόεδρος κ. Ρέουβεν Ριβλίν έτυχε της δέουσας προβολής από τα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ και η υποδοχή που του επιφυλάχθηκε από την πολιτική ηγεσία και τον ελληνικό λαό ήταν αντάξια ενός αρχηγού κράτους φίλης χώρας. Αν μάλιστα κρίνουμε από τον σωματότυπο των κινήσεων και εκφράσεων του κ. Ριβλίν, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι ο ισραηλινός Πρόεδρος θα πρέπει να αισθανόταν at home (σαν στο σπίτι του), όπως λένε οι Αγγλοσάξονες. Από τις συναντήσεις και συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο, τον πρωθυπουργό κ. Αλέξη Τσίπρα και ηγέτες της αντιπολίτευσης επιβεβαιώθηκε το σημερινό, πολύ καλό επίπεδο των ελληνοϊσραηλινών σχέσεων, με συνεργασία σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων διμερούς και διεθνούς ενδιαφέροντος.

Και όμως η σύναψη διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών εβράδυνε αρκετές δεκαετίες, μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948. Η καθυστέρηση μάλλον βαρύνει την ελληνική πλευρά, όχι βέβαια από αντίθεση προς τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ αλλά από πολιτική ανάγκη να μη διαταράξει τις σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, όπου διαβιούσε πολυάριθμο ελληνικό στοιχείο, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, προσδοκώντας ότι με τη στάση αυτή θα ετύγχαναν ευμενέστερης μεταχείρισης. Βέβαια, όπως αποδείχθηκε, οι ελπίδες ήταν φρούδες.

Το καθεστώς Νάσερ που επιβλήθηκε στην Αίγυπτο, με τα περιοριστικά μέτρα που έλαβε κατά των αλλοδαπών, προκάλεσε και τη μαζική έξοδο των αιγυπτιωτών Ελλήνων, η ιστορική παρουσία των οποίων στη χώρα του Νείλου χρονολογείτο από την εποχή του Μεγάλου Αλέξανδρου. Ασφαλώς υπήρχαν και άλλοι σοβαροί λόγοι που είχαν συντελέσει στη μη de jure αναγνώριση. Μεταξύ άλλων, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το Κυπριακό, καθώς οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις υπολόγιζαν στην υποστήριξη των αραβικών κρατών στα Ηνωμένα Έθνη και άλλα διεθνή φόρα.

Επίσης σημαντικός παράγων ήταν και το αραβικό πετρέλαιο, από την προμήθεια του οποίου η Ελλάδα ήταν πολλαπλώς εξαρτημένη. Τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ βάρυναν κάπως και οι ιδεοληψίες και ο φιλοαραβισμός του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Γιασέρ Αραφάτ. Με πρωτοβουλία του, ως γνωστόν, πραγματοποιήθηκε η ιστορική συνάντηση της Κρήτης με τον Καντάφι, παρουσία του Φρανσουά Μιτεράν.

Η επίσημη σύναψη διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ συντελέσθηκε επί κυβερνήσεως ΝΔ και πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και έκτοτε επετράπη και τυπικώς η ομαλοποίηση και εμβάθυνση των διμερών σχέσεων. Υπό το φως και των νέων εξελίξεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Ν. Κοτζιάς, στα πλαίσια και της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής που εφαρμόζει η κυβέρνηση, προώθησε και προωθεί περιφερειακές συνεργασίες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η τριμερής μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, η οποία εκτός της συμβολής για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή μας αποβλέπει και στην από κοινού συνεργασία για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων εντός της ΑΟΖ των τριών χωρών.

Η διμερής συνεργασία με το Ισραήλ καλύπτει και άλλους τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως ο οικονομικός, ο αμυντικός, ο τεχνολογικός και ο πολιτιστικός-τουριστικός τομέας. Οι ευρύτερες εξελίξεις στην περιοχή μας επιβάλλουν και τη συνεργασία στον πολιτικό τομέα, όπως και στο Προσφυγικό, με ανταλλαγή απόψεων, εκτιμήσεων και κοινής δράσης.

Στη συνάντηση με τον ισραηλινό ομόλογό του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στην τουρκική παραβατικότητα στο Αιγαίο. Το Ισραήλ προβληματίζεται με τη συμπεριφορά της Άγκυρας, με την οποία μέχρι πρόσφατα είχαν στενή συνεργασία. Στα πλαίσια της επίσημης διήμερης επίσκεψης στην Ελλάδα, ο ισραηλινός Πρόεδρος παρευρέθηκε στη θεμελίωση του Μουσείου Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη από τον έλληνα πρωθυπουργό, στη μνήμη, όπως επισημάνθηκε και από τον κ. Ριβλίν, όχι μόνο των εξήντα χιλιάδων εβραίων συμπολιτών θυμάτων των ναζί αλλά και ως ηχηρή καταδίκη του ναζισμού.

Χωρίς να θέλω να μεμψιμοιρώ, σημειώνω ότι και εδώ δράσαμε καθυστερημένα. Ευρωπαϊκές χώρες με ναζιστικό παρελθόν έχουν στήσει μνημεία σε κεντρικές πλατείες και σημεία των πρωτευουσών τους στη Μνήμη του Ολοκαυτώματος. Προς εξιλέωση, άραγε; Σε κάθε περίπτωση, για το Μνημείο Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης ας επικαλεσθούμε τη λαϊκή ρήση «κάλλιο αργά παρά ποτέ».

Οι Έλληνες και οι Εβραίοι, φυλετικά και γλωσσικά, είναι δύο διαφορετικοί λαοί. Ιστορικά όμως είναι δύο αδελφά έθνη. Και οι δύο λαοί έχουν μια παράλληλη, ιστορική ανά τους αιώνες διαδρομή και πολλές μεταξύ τους ομοιότητες. Ο πολύπαθος εβραϊκός λαός γνώρισε από τις αρχές της ιστορικής του πορείας πολλές διώξεις και κατατρεγμούς. Οι πρώτες ξεκινούν επί εποχής Ναβουχοδονόσορα και επαναλαμβάνονται επί των Αιγυπτίων Φαραώ.

Ο Μέγας Αλέξανδρος τους απελευθερώνει από τον περσικό ζυγό και πολλοί Εβραίοι εγκαθίστανται στην Αλεξάνδρεια, την πόλη που θεμελίωσε ο μακεδόνας στρατηλάτης και κατέστη το κέντρο και το σύμβολο της συμβίωσης των δύο λαών, από την οποία προήλθε μία μοναδική πολιτιστική όσμωση. Είναι η ιστορική περίοδος κατά την οποία προέκυψε ο πολιτιστικός και γλωσσικός εξελληνισμός πολλών εβραίων διανοουμένων, οι οποίοι έκτισαν τις γέφυρες για τον συγκρητισμό του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού με το κλασικό ελληνικό πνεύμα.

Μεγάλοι εκπρόσωποι αυτής της σύμμειξης είναι ο Φίλων, ο Ιώσηπος και πολύ αργότερα, επί ακμής του Αραβισμού, στην Κόρδοβα της Ισπανίας (Κόρδοβα 1135-Κάιρο 1204), ο Μωυσής Μαϊμονίδης ή Mosheh ben Maimon, που θεωρείται η μεγαλύτερη ιουδαϊκή φυσιογνωμία του Μεσαίωνα με καθαρή αριστοτελική σκέψη.

Ασφαλώς, οι μακραίωνες σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Ιουδαίων δεν ήσαν πάντα αγαστές. Επί ελληνιστικής εποχής και ειδικότερα επί Αντίοχου Δ’ σημειώθηκαν διώξεις κατά των Εβραίων εξαιτίας της επανάστασης των Μακκαβαίων. Με κανέναν όμως τρόπο δεν μπορούν να εξισωθούν και να συ­γκριθούν με αυτά που οι Εβραίοι υπέστησαν στη Δύση, με αποκορύφωμα τη ναζιστική και φασιστική περίοδο. Αξίζει μάλιστα να αναφέρουμε ότι οι Εβραίοι της Χαλκίδας, από τους οποίους προερχόταν και ο ήρωας του έπους του ’40, ο θρυλικός συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, θεωρούνται από το παλαιότερο οργανωμένο εβραϊκό στοιχείο στον κόσμο.

Σύμφωνα με ιστορικές παραδόσεις, αποσπάσθηκαν από τον Μωυσή και αντί για τη Γη της Επαγγελίας κατευθύνθηκαν στην Ελλάδα. Η μακραίωνη επικοινωνία των Ελλήνων και Εβραίων εντοπίζεται, όπως γράφει ένας παλιός αλεξανδρινός πρέσβης και φίλος σε ένα εξαίρετο πόνημά του, που ελπίζω να δημοσιευθεί, σε ένα ποίημα του Κ. Καβάφη που αξίζει να αναπαραχθεί: «Ιουδαίοι καλοί, Ιουδαίοι αγνοί, Ιουδαίοι πιστοί – προ πάντων. Αλλά, καθώς που το απαιτούν οι περιστάσεις και της ελληνικής λαλιάς ειδήμονες, και μ’ Έλληνας και μ’ ελληνίζοντας μονάρχας σχετισμένοι – πλην σαν ίσοι, και ν’ ακούεται».