Το γεωεκκλησιαστικό ζήτημα των Σκοπίων στην Ιστορία και στο παρόν ονοματολογικά
Του
ΑΘ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
Καθ. Πανεπιστημίου,
Ίδρυμα Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού
1. Εισαγωγικά. Στο σύστημα διοικήσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας 14 Εκκλησίες είναι κανονικές και νόμιμες, εντός, πάντοτε, διεθνώς αποδεκτών, με συμφωνημένα σύνορα, κρατών (αποφάσεις Μ. Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως, 1872). Π.χ. στην οθωμανική επικράτεια (1870-1912) κυρίαρχη διοικούσα Εκκλησία, ως ανωτέρω και με σουλτανικά προνόμια, ήταν η Μεγάλη Του Χριστού Εκκλησία, δηλαδή το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, για όλα εδώ τα ορθόδοξα έθνη. Η Υψηλή Πύλη, όμως, στη νέα ισλαμική αρχή του «διαίρει και βασίλευε» ίδρυσε το 1870 τη βουλγαρική εξαρχία, ως δεύτερη εκκλησιαστική αρχή στα όριά της. Διαρχία, επομένως, το σπέρμα έριδος και αταξίας. Η Μ. Εκκλησία, συνεπής στο 1872 και στο προνομιακό πριν, καθήρεσε τον κλήρο των σχισματικών φυλετιστών.
Η εθνοφυλετική βουλγαρική εξαρχία κηρύχθηκε συνοδικώς (1872) σχισματική. Πολέμησε το Πατριαρχείο ανυποχώρητα, με πνευματικά και διπλωματικά μέσα, το ιδεολογικό και ένοπλο πρόγραμμά της (βλ. αυτό στο «ΠΑΡΟΝ», 14-1-2018). Τελικά, η εξαρχία, το 1945, ζήτησε επίσημα (Πολιτεία και Εκκλησία Βουλγαρίας) συγγνώμη από τη Μ. Εκκλησία. Ήρθη το σχίσμα. Η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως δέχθηκε, αγαπητικά, τη μετάνοια και υπό όρους την κατέστησε αυτοκέφαλη στο επίσημο, εντός διεθνών συνόρων, βουλγαρικό κράτος. Και μεγάθυμα της απένειμε και την πατριαρχική τιμή λίγο μετά.
2. Τα σημερινά κατάλοιπα της βουλγαρικής εξαρχίας στο κράτος Σκοπίων. Τα εδώ εδάφη ενσωματώθηκαν στη Σερβία το 1913. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ως διοικούσα Εκκλησία τότε, τα παραχώρησε ύστερα ενδοεκκλησιαστικές διαπραγματεύσεις, κατά μητροπόλεις και επισκοπές, στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία Σερβίας. Έκτοτε, το καθεστώς αυτό ισχύει ως σήμερα. Επί Τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας έγινε πολιτικά ό,τι επί οθωμανοκρατίας.
Ο Τίτο, προσωπικά, παρά τις κανονικές αντιδράσεις της Σερβικής Ιεραρχίας, που διώχθηκε για τούτο παντοιοτρόπως, κατέστησε τη Vardaska Makedonija των Σκοπίων ως «Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία Μακεδονίας» (Ιούλιος 1967). Ήθελε και την πατριαρχική τιμή γι’ αυτήν. Το Σερβικό Πατριαρχείο (Σεπτέμβριος 1967) κήρυξε το πολιτικό αυτό κατασκεύασμα «σχισματική θρησκευτική οργάνωση». Μ’ αυτό συντάχθηκε το πανορθόδοξο σύστημα. Η Εκκλησία της Ελλάδος, ως διοικούσα Εκκλησία τώρα των Μακεδονικών Μητροπόλεων στη Β. Ελλάδα, αντέδρασε άμεσα. Τα εκκλησιαστικά Σκόπια, με σχισματικό Αρχιεπίσκοπο και Σύνοδο υπ’ αυτόν, συνιστούν τη σημερινή ουρά της βουλγαρικής εξαρχίας, με νέα δεδομένα τα σημ. ονοματολογικά. Πώς αυτό;
3. Το ονοματολογικό εκκλησιαστικό ζήτημα των Σκοπίων. Τα εδάφη αυτά ήσαν προπύργια της βουλγαρικής εξαρχίας. Ανθούσες ελληνορθόδοξες κοινότητες, πιστές στο Πατριαρχείο, διώχθηκαν βάναυσα, κατά το πρόγραμμά της, και ως πρόσφυγες ήλθαν στην ελληνική Μακεδονία από Μοναστήρι, Αχρίδα, Κρούσοβο, Σκόπια, Βελεσσά, Γευγελή, Δοϊράνη, Στρώμνιτσα και τα πέριξ τους. Σήμερα, παρά το τιτοϊκό θεολόγημα του «εκμακεδονισμού» εις εξουδετέρωση του «εκβουλγαρισμού» (1870-1944), το βουλγαρικό εξαρχικό ριζικό υποσυνείδητο αναδύεται έκδηλο. Απόδειξη η των ημερών μας, λόγω του ονοματολογικού, προσέγγιση του σχισματικού Αρχιεπισκόπου Στεφάνου, με τη βουλγαρική κυβέρνηση και Εκκλησία (πρόεδρος, πρωθυπουργός, Πατριάρχης, Νοέμβριος 2017 ).
Ζητεί η βουλγαρική Εκκλησία να γίνει μητέρα Εκκλησία των Σκοπίων. Ο βούλγαρος Πατριάρχης επευλογεί την προσέγγιση των ομόφυλων και ομόγλωσσων Σλαβομακεδόνων. Δηλώνει όμως ότι αρμόδιο όργανο για το εκκλησιαστικό καθεστώς τους είναι το πανορθόδοξο σύστημα διοικήσεως. Που όμως ο ίδιος σαμπόταρε, στο πρόσωπο της Μ. Συνόδου Κρήτης (2016). Ο Βουλγαρίας (Ιανουάριος 2018) βρέθηκε στο Φανάρι και επισκέφθηκε το Πατριαρχείο και προφανώς αντάλλαξε απόψεις με τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Αφορμή τα εγκαίνια της βουλγαρικής Εκκλησίας στον Μαχαλά Φαναρίου, παρουσία του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας και του Προέδρου της Τουρκίας Ερντογάν.
4. Συμπέρασμα. Η εκκλησιαστική ονοματολογία Σκοπίων, με δύο Αρχιεπισκόπους, τον κανονικό (Ιωάννη) «Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος και Μητροπολίτη Σκοπίων» του Σερβικού Πατριαρχείου και τον σχισματικό «Αρχιεπίσκοπο Σκοπίων και πάσης Μακεδονίας» Στέφανο, βραχυκυκλούμενο τώρα από το Πατριαρχείο Βουλγαρίας, κείται ενώπιον των αποφάσεων της Μ. Συνόδου Κρήτης για την αυτονομία της. Η αρχή θα γίνει με την πρωτόβουλη συντονιστική Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο δε Βουλγαρίας τρέχει να προσυπογράψει προηγουμένως τα Πρακτικά της Μ. Συνόδου Κρήτης. Ο σχισματικός Στέφανος, ειρήσθω εν παρόδω, είναι εκείνος που ενώπιον του Πάπα Ρώμης δήλωσε ότι είναι διάδοχος των «Σλαβομακεδόνων» Αγίων Αδελφών, Ελλήνων το γένος, Κυρίλλου και Μεθοδίου, των οποίων η πατρίδα Θεσσαλονίκη είναι υπόδοχη στους Έλληνες.
Κάπως έτσι οι πολιτικές εξουσίες είναι αναρμόδιες επεμβάσεως στο πανορθόδοξο σύστημα διοίκησης. Επίσης, αυτό είναι αναρμόδιο να επεμβαίνει στις πολιτικές διεθνείς και διπλωματικές διεργασίες. Πάντως, το εκκλησιαστικό τρίγωνο Βελιγράδι-Κωνσταντινούπολη-Αθήνα είναι το πλέον πυρίκαυστο. Η έκφραση, επομένως, γνώμης της Εκκλησίας της Ελλάδος, θεσμικής και προσωπικής, είναι εθνικό και δημοκρατικό επιβαλλόμενο καθήκον, στο πλαίσιο αλληλοσεβασμού των διακριτών ρόλων Πολιτείας – Εκκλησίας, κατά το Σύνταγμα. Εντούτοις, ιδεολόγοι της Αριστεράς, του σοσιαλισμού και της Δεξιάς, θα επιθυμούσαν σε μια μελλοντική αναθεώρηση του Συντάγματος την απομόνωση της Εκκλησίας σε ένα απλό «Κύριε ελέησον». Μοιάζει τούτο με πριόνισμα του κορμού του δέντρου, όπου εμφωλεύουν οι πάντες. Αλήθεια, τι ανωριμότητα στα εθνικά και κοινωνικά της πατρίδος κρίσιμα δρώμενα!