Αναπόφευκτη η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων;
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Η Ευρώπη του 2017: Εικόνα παρακμής και προσδοκίες για το μέλλον
Και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως και τα φυσικά πρόσωπα, προβαίνουν και πρέπει να προβαίνουν, διά των αρμοδίων θεσμικών οργάνων, σε απολογισμό των πράξεων ή παραλείψεών τους για τον χρόνο που πέρασε. Για την ΕΕ γενική είναι η εντύπωση ότι το 2017 ίσως ήταν το ατυχέστερο έτος από συστάσεώς της. Εκτός της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής λιτότητας, μέχρι εξουθένωσης, που επιβλήθηκε σε πολλά από τα κράτη-μέλη της, κυρίως εκείνα του Μεσογειακού Νότου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, γεύτηκε και την αποχώρηση της Μ. Βρετανίας, μιας χώρας με πρωταγωνιστικό ρόλο στην ευρωπαϊκή αλλά και στην παγκόσμια ιστορία.
Οι λόγοι της ισχνής εικόνας της Ευρώπης πολλοί. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται από την επομένη της κατάρρευσης των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, το 1989, και της Σοβιετικής Ένωσης, που ακολούθησε λίγα χρόνια μετά. Ο δυτικός κόσμος αναρωτιόταν «και τώρα τι κάνουμε χωρίς βαρβάρους;», κατά το περίφημο ποίημα του Καβάφη. Το BREXIT, τον Ιούνιο του 2016, επέτεινε τον προβληματισμό για το μέλλον της Ευρώπης και αμέσως άρχισαν στους κόλπους της ΕΕ οι σχετικές συζητήσεις (οι σοβαρότερες διεξάγονταν και διεξάγονται «εν κρυπτώ» στους κύκλους του γνωστού Διευθυντηρίου των ισχυρών χωρών-μελών), με τη δημοσιοποίηση του Οδικού Χάρτη της Μπρατισλάβας τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Ακολούθησε η Πανηγυρική Διακήρυξη της Ρώμης, που εξεδόθη με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 χρόνων από τη σύσταση της τότε ΕΟΚ, που εξελίχθηκε αργότερα σε ΕΕ. Τη συνάθροιση στην Αιώνια Πόλη πολλοί τη χαρακτήρισαν περισσότερο μνημόσυνο παρά πανηγυρικό εορτασμό. Οι ηγέτες των 27 χωρών-μελών απλώς υιοθέτησαν μια σειρά κατευθύνσεων για την αντιμετώπιση των εσωτερικών και εξωτερικών προκλήσεων, τρεχουσών ή μελλοντικών, της Ευρώπης και απέφυγαν μια ειλικρινή αποτίμηση της κατάστασης που επικρατεί στην Ένωση…
Την αγωνία για το μέλλον της Ευρώπης επέτειναν και οι αβεβαιότητες της έκβασης των αναμενόμενων τότε γενικών εκλογών στην ισχυρότερη χώρα-μέλος της Ένωσης, τη Γερμανία, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, που σε μεγάλο βαθμό επαληθεύτηκαν. Το φάσμα της Ευρώπης πολλών ταχυτήτων, που ήδη πλανιόταν πάνω από την Ένωση πολύ πριν από τη Σύνοδο της Μπρατισλάβας, δεν διαλύθηκε ούτε με την υποβολή, από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, της «Λευκής Βίβλου για το Μέλλον της Ευρώπης», που περιελάμβανε σειρά προβληματισμών για κρίσιμες πολιτικές επιλογές, όπως η ΟΝΕ, η κοινωνική διάσταση της ενοποίησης, η εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια καθώς και η δημοσιονομική πολιτική της Ευρώπης. Ο κ. Γιούνκερ αποσαφήνισε και εξέθεσε τις θέσεις της Επιτροπής και ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τον Σεπτέμβριο του 2017.
Την παρέμβαση του κ. Γιούνκερ ακολούθησε η «Ατζέντα των Ηγετών» (Leaders Agenta) του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ. Τουσκ. Τι περιλαμβάνει η ατζέντα; Βασικά, ένα χρονοδιάγραμμα των προσεχών συνόδων των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων με αντικείμενο την εξέταση όλων εκείνων των θεμάτων που αφορούν το μέλλον της Ευρώπης με στόχο τη λήψη αποφάσεων το 2019 στη Ρουμανία, η οποία θα ασκεί τότε την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η θεματολογία των συνόδων, επίσημων και άτυπων, φαίνεται φιλόδοξη και αν ληφθούν σωστές αποφάσεις μπορεί να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή συνοχή και ενότητα. Μεταξύ άλλων, συμπεριλαμβάνονται θεματικές όπως η Κοινωνική Διάσταση και η Εμβάθυνση της Αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης. Στο πλαίσιο αυτό συζητείται και η θέσπιση θέσης υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης, που να είναι υπόλογος απευθείας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Επίσημες αντιδράσεις, μέχρι στιγμής, δεν καταγράφονται, αν και ορισμένοι σπεύδουν να προεξοφλήσουν την αντίθεση του Βερολίνου. Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τους παράγοντες που συνετέλεσαν, κατά το μάλλον και ήττον, στην απομάκρυνση και αποπροσανατολισμό της ΕΕ από τους στόχους της πλήρους ολοκλήρωσης… Αρνητική, αναμφίβολα, επίδραση άσκησε η αλόγιστη διεύρυνση, με την πρόωρη ένταξη των χωρών της Ανατολικής και Βόρειας Ευρώπης, για πολιτικούς βασικά λόγους.
Οι χώρες αυτές, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ήταν ανέτοιμες να κατανοήσουν τη θέση και τις υποχρεώσεις τους ως κράτη-μέλη, ενώ πολλές έστρεφαν το βλέμμα τους περισσότερο εκείθεν του Ατλαντικού παρά στις Βρυξέλλες. Την περίοδο της ουκρανικής κρίσης πρωτοστατούσαν στην επιβολή αλόγιστων κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αλλά το μεγάλο τίμημα το πλήρωναν οι χώρες του Μεσογειακού Νότου.
Δεύτερος και πλέον σοβαρός παράγων, η οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε από τις ΗΠΑ αλλά γρήγορα μεταδόθηκε στην Ευρώπη. Αντί μιας συλλογικής και ορθολογικής κοινοτικής αντιμετώπισης, υιοθετήθηκε και ακολουθήθηκε η εξουθενωτική πολιτική λιτότητας -που σε ό,τι αφορά την Ελλάδα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως τιμωρητική -με εμπνευστή τον γερμανό υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Η πολιτική λιτότητας και τα Μνημόνια κατέστρεψαν τις οικονομικοκοινωνικές δομές των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου και κατέλυσαν όλες σχεδόν τις κοινωνικές κατακτήσεις των περασμένων δεκαετιών.
Ο χρόνος θα δείξει αν οι συνταγές Σόιμπλε είχαν ή θα έχουν κάποια ευεργετική επίδραση στον εκσυγχρονισμό των λειτουργικών δομών του κράτους. Τρίτος και πλέον αρνητικός παράγων στην απαξίωση της ΕΕ είναι η αντιμετώπιση του Προσφυγικού-Μεταναστευτικού, αφού ο χειρισμός και η στάση ορισμένων χωρών-μελών έπληξε μία από τις βασικότερες αρχές της ΕΕ, εκείνη της Αλληλεγγύης… Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, συνεπικουρούμενες από την Αυστρία, επιδεικνύουν πλήρη αρνητική συμπεριφορά και αρνούνται επιδεικτικά να συμμερισθούν τα βάρη που έχουν άλλωστε αναλάβει συνυπογράφοντας τις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τα ελλείμματα της ΕΕ στην αντιμετώπιση του Προσφυγικού-Μεταναστευτικού καταφαίνονται και στη συνεργασία με την Τουρκία, η οποία επιβάλλει παρά δέχεται τους όρους συνεργασίας με την ΕΕ. Οι στρατηγικές αντιλήψεις περί του ρόλου της Τουρκίας για την ασφάλεια της Δύσης, όπως και εθνικά οικονομικά συμφέροντα ορισμένων εκ των χωρών-μελών της Ένωσης, υπερισχύουν των συλλογικών συμφερόντων.
Πολλοί διερωτώνται αν η ΕΕ, με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα, μπορεί να επιβιώσει ή θα έχει την τύχη της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, που σε ορισμένους τομείς ήδη υφίσταται, φαίνεται ως αναπόφευκτη. Ελπίζεται ότι η Ελλάδα, που εσχάτως έχει αναβαθμισθεί γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά αλλά και για ευρύτερους ιστορικούς και πολιτιστικούς λόγους, θα παραμείνει στον σκληρό πυρήνα της Ένωσης. Στη θετική εικόνα της Ελλάδας έχει συμβάλει και η πολυδιάστατη και πατριωτική εξωτερική πολιτική που ακολουθείται, με εμπνευστή και εφαρμοστή τον υπουργό των Εξωτερικών και καθηγητή κ. Νίκο Κοτζιά.