ΝΔ: Από τη Χαλκιδική στην ακροδεξιά-νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη

Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Mια βασική διαπίστωση που μπορεί να εξαχθεί από το πρόσφατο 11ο Συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας αφορά την μετατόπιση και την ιστορική μετάλλαξη του βασικού ιδεολογικοπολιτικού πυρήνα του κόμματος, της ίδιας της ταυτότητας και της κοινωνικής αναφοράς του, σε σχέση με τις ιδρυτικές του αρχές και στρατηγικές που διατυπώθηκαν στο πρώτο Συνέδριο της ΝΔ, στη Χαλκιδική, τον Απρίλιο του 1979…

Τα κόμματα βεβαίως είναι στην ουσία κοινωνικοί και πολιτισμικοί θεσμοί που διαμορφώνονται ιστορικά με συνέπεια να ακολουθούν και να προσαρμόζονται στις ευρύτερες οικονομικοκοινωνικές αλλαγές.
Στις μεγάλες όμως κομματικές οικογένειες, που συνδέθηκαν με την άνοδο του αστικού φιλελεύθερου καθεστώτος και συγκροτήθηκαν ιστορικά την περίοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού (που φθάνει μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα), διατηρείται ένας σκληρός πυρήνας αρχών και προταγμάτων, που επικαθορίζει τη θέση και τις ιδεολογικές ορίζουσες των κομματικών αυτών οικογενειών (χριστιανοδημοκρατία, σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός, φιλελευθερισμός) στον πολιτικό και κομματικό χάρτη.

Ασφαλώς, η περίοδος της ανάδυσης, της ραγδαίας εξέλιξης και της επικυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου προτύπου προκάλεσε ριζικές αλλαγές στα κόμματα, στα πολιτικά συστήματα, στις ιδεολογικές τους ταυτότητες, στις κοινωνικές τους αναφορές…

Το πρώτο και κατάδηλο ιστορικό θύμα των κοσμογονικών αυτών αλλαγών υπήρξε η σοσιαλδημοκρατία αλλά και τα σοσιαλιστικά και αριστερά κόμματα, που ενσωματώθηκαν κατά κύριο λόγο στις νεοφιλελεύθερες οικονομικοπολιτικές δομές.

Όμως, εξίσου σημαντικές αλλαγές έχουν υποστεί και τα αστικά-φιλελεύθερα κόμματα, που συνδέθηκαν, σ’ έναν βαθμό, με τους όρους του μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους και υποστήριξαν ευρύτερα τα κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα. Γι’ αυτό και η κοινωνική-εκλογική τους βάση περιελάμβανε πάντοτε ένα τμήμα των λαϊκών στρωμάτων.

Συντηρητικά κόμματα: Νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη
Με κάποιον τρόπο, την περίοδο της παγκοσμιοποίησης, της ανόδου του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος της κατίσχυσης του Ιδιωτικού έναντι του Δημοσίου και της πλήρους απελευθέρωσης των μηχανισμών της αγοράς, τα συντηρητικά-φιλελεύθερα κόμματα θεωρηθούν ότι αποτελούν τους νόμιμους, τους πλήρους προσιδιάζοντες διαχειριστές της νέας οικονομικοκοινωνικής πραγματικότητας.
Όμως πολύ γρήγορα επήλθαν βασικές, οργανικού χαρακτήρα αλλαγές στα κόμματα αυτά. Στην πράξη, οι συντηρητικοί κομματικοί φορείς έπαψαν να αντιπροσωπεύουν το πρότυπο της αστικής-φιλελεύθερης Δημοκρατίας και μετατράπηκαν σε πολιτικούς εκπροσώπους και διαχειριστές των συμφερόντων της νέας τάξης πραγμάτων, δηλαδή του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των γιγαντιαίων επιχειρήσεων.

Η δεύτερη, ιδιαίτερης σημασίας μετάλλαξη αφορά το γεγονός ότι μια ακροδεξιά-εθνικιστική αντίληψη απέκτησε σημαντικό ρόλο στο εσωτερικό των συντηρητικών κομμάτων, ενώ πολύ συχνά η ακροδεξιά αυτή αντίληψη μορφοποιήθηκε και εκφράσθηκε τόσο πολιτικοϊδεολογικά όσο και κομματικά αυτόνομα, επηρεάζοντας σε πολλές περιπτώσεις το σύστημα διακυβέρνησης, είτε με τη συμμετοχή του σ’ αυτό είτε καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό την πολιτική ατζέντα.

Αυστρία, Ολλανδία, Γαλλία, Ιταλία και τώρα και στη Γερμανία ο «αστερισμός» της εθνικιστικής-ρατσιστικής Ακροδεξιάς επηρεάζει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τις εξελίξεις.

Θα πρέπει επιπρόσθετα να επισημάνουμε ότι το ηγεμονικό σύστημα της οικονομικοπολιτικής κυριαρχίας δεν αντιδρά στην άνοδο της Ακροδεξιάς. Το μόνο πρόβλημα του συστήματος κυριαρχίας είναι μήπως η στάση της Ακροδεξιάς προκαλέσει δυσλειτουργίες στους μηχανισμούς συσσώρευσης κερδών… Το παράδειγμα μάλιστα της ανόδου -και επικυριαρχίας σε κάποιες περιπτώσεις- της εθνικιστικής Ακροδεξιάς σε χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού δεν απασχολεί ουδόλως τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τα άτυπα κέντρα λήψης αποφάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις άλλωστε ο νεοφιλελευθερισμός είναι ιδιαίτερα αποδοτικός, όταν εκφράζεται και συνεργάζεται με αυταρχικές κυβερνήσεις, που θεωρούν τη Δημοκρατία και τα κοινωνικά δικαιώματα ως ε­μπόδια για την άσκηση της εξουσίας τους.

Αυτήν ακριβώς την υπερσυντηρητική-νεοφιλελεύθερη ακροδεξιά μετάλλαξη αποτύπωσε και θεσμοποίησε με τις αποφάσεις του το 11ο Συνέδριο της ΝΔ… Η μετάλλαξη αυτή, που έχει συντελεσθεί ήδη από καιρό, αποτελεί, άραγε, μια συγκυριακή εξέλιξη, αποτέλεσμα των συσχετισμών της συγκεκριμένης εποχής ή της αυθαίρετης βούλησης μιας ηγετικής ομάδας; Ή μήπως συνιστά μια νομοτελειακού χαρακτήρα εξέλιξη, που έρχεται από το βάθος του χρόνου και αποκρυσταλλώνεται επίσημα την περίοδο αυτή;

Ιστορικά «παρών» ο ακροδεξιός πυρήνας
Αν ανατρέξουμε στην ιστορική διαδρομή της συντηρητικής παράταξης στη χώρα μας, με αφετηρία τη μετεμφυλιακή περίοδο, θα παρατηρήσουμε ότι στον κεντρικό πολιτικοϊδεολογικό πυρήνα της υπήρξε πάντοτε ένας ακροδεξιός-υπερσυντηρητικός πόλος, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις διευρυνόταν και επηρέαζε αποφασιστικά την πορεία της παράταξης, ενώ σε άλλες περιοριζόταν και απενεργοποιούνταν μερικώς, περιμένοντας τις «καλύτερες ημέρες».

Στην πρώτη του φάση, ο ακροδεξιός-υπερσυντηρητικός πυρήνας κυριάρχησε στη δεκαετία του 1950 με σημαία τον αντικομμουνισμό και την επικράτηση του δόγματος «νόμος και τάξη», ιδιαίτερα στην ύπαιθρο.

Στον πυρήνα αυτόν εκκολάφθηκε το παρακράτος της Δεξιάς και δημιουργήθηκαν οι μηχανισμοί που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

Στην πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης, με την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας και την πτώση της δικτατορίας μέσα από την εθνική καταστροφή της Κύπρου, ο πυρήνας αυτός απενεργοποιήθηκε. Άλλωστε η συντηρητική-φιλελεύθερη παράταξη, προκειμένου να διασφαλίσει μια σύγχρονου τύπου νομιμοποίηση, είχε ανάγκη να προβάλει το δημοκρατικό, κοινωνικό και λαϊκό της πρόσωπο. Αυτή ακριβώς η στρατηγική επισημοποιήθηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο Συνέδριο της Χαλκιδικής. Δεν θα πρέπει πάντως να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προσέτρεξε στις ψήφους της χουντικής-ακροδεξιάς Εθνικής Παράταξης προκειμένου να εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Ο ακροδεξιός-υπερσυντηρητικός αυτός πυρήνας επανενεργοποιήθηκε και επηρέασε σημαντικά την πολιτική της ΝΔ κατά την περίοδο του Ευ. Αβέρωφ, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980. Ο αντικομμουνισμός, ο υπερσυντηρητισμός, οι ακροδεξιές-εθνικιστικές κραυγές συγκρότησαν το πολιτικοϊδεολογικό οπλοστάσιο της ΝΔ, αποδεικνύοντας τη ζωτικότητα και την ιστορική αντοχή του ακροδεξιού αυτού πυρήνα.

Με τον Ευ. Αβέρωφ κλείνει ο πρώτος κύκλος του ακροδεξιού πυρήνα της συντηρητικής παράταξης. Όπως μπορεί να διαπιστωθεί, σ’ αυτήν την πρώτη ιστορική φάση η Ακροδεξιά εκφράσθηκε κατ’ εξοχήν στο πολιτικοϊδεολογικό επίπεδο. Ασφαλώς, σ’ όλη αυτήν την ιστορική διαδρομή δεν έπαψε ποτέ να είναι εκφραστής οικονομικών συμφερόντων. Όμως όλα αυτά τα χρόνια το μέτωπο της σύγκρουσης στην Ελλάδα υπήρξε κατ’ εξοχήν πολιτικοϊδεολογικό και αφορούσε την αποκατάσταση της λειτουργίας της Δημοκρατίας και την απόδοση δικαιωμάτων σε μια κοινωνία, ένα τμήμα της οποίας ευρίσκετο «εκτός νόμου», κατατασσόμενο στους κομμουνιστές, στους συνοδοιπόρους, στους «αντεθνικώς δρώ­ντες», στα «μιάσματα».

Στη δεύτερη φάση, με την ηγεσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, η οικονομική Ακροδεξιά και το αντικοινωνικό πρόταγμα αποτέλεσαν το νεωτερικό οπλοστάσιο της ΝΔ, χωρίς να εγκαταλειφτεί βεβαίως και η πολιτική του «νόμου και της τάξης», κατά την περίοδο 1990-1993.

Ο Κώστας Καραμανλής επιχείρησε να κινηθεί προς δύο κατευθύνσεις: Να προσδώσει πρωταρχικά στην παράταξη τα κοινωνικά και λαϊκά χαρακτηριστικά του ιδρυτικού Συνεδρίου της Χαλκιδικής και να απομακρύνει τα ακροδεξιά στοιχεία τύπου Καρατζαφέρη, ώστε να πιστοποιήσει την κεντροδεξιά φυσιογνωμία της παράταξης… Όμως το σύστημα της διαπλοκής, που είχε ήδη καταστεί πανίσχυρο, είχε διεισδύσει σημαντικά στο εσωτερικό της παράταξης και προετοιμαζόταν για το μεγάλο άλμα…

Πολιτικοϊδεολογική και κοινωνική Ακροδεξιά
Στην εποχή των Μνημονίων, εισερχόμεθα στην τρίτη φάση, κατά την οποία η ΝΔ μεταλλάσσεται σε ένα σχήμα όπου συνυπάρχουν και συνδέονται οργανικά η πολιτικοϊδεολογική με την οικονομικοκοινωνική Ακροδεξιά. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Ακροδεξιά διαπερνά τη ΝΔ από το πολιτικοϊδεολογικό εποικοδόμημα μέχρι την οικονομικοκοινωνική της βάση.

Η ακροδεξιά αντίληψη και πρακτική θεσμοποιείται επισήμως στα πρόσωπα των Μ. Βορίδη και Άδ. Γεωργιάδη, ενώ η Χρυσή Αυγή αντιμετωπίζεται με κατανόηση, αφού αποτελεί εν δυνάμει τον «εφεδρικό εκλογικό στρατό» της ΝΔ…

Από την περίοδο του Αντ. Σαμαρά διαμορφώθηκε, με γρήγορους ρυθμούς, η σημερινή νεοφιλελεύθερη-ακροδεξιά ΝΔ. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για κάποια τακτικού χαρακτήρα επιλογή ή για μια συγκυριακού τύπου εξέλιξη αλλά για μια μη αντιστρεπτή -ιστορικής σημασίας- μετάλλαξη.

Κάποιοι τρέφουν ψευδαισθήσεις, ελπίζο­ντας ότι η σιωπηρή πτέρυγα των Καραμανλικών θα μπορέσει να αναστρέψει τις εξελίξεις αυτές. Όμως το παιχνίδι έχει οριστικά κριθεί. Η τελευταία απόπειρα του καραμανλικού στρατοπέδου να επανακάμψει, μετά την πτώση του Αντ. Σαμαρά, μέσω του Β. Μεϊμαράκη, απέτυχε, καθ’ όσον ο ακροδεξιός υπερσυντηρητικός μηχανισμός, υπό την καθοδήγηση της διαπλοκής, μεθόδευσε την αποδυνάμωση και απαξίωση της υποψηφιότητας Μεϊμαράκη ακόμα και με μετάθεση του χρόνου των εκλογών…

Η μετάλλαξη της ΝΔ σε ένα ακροδεξιό-νεοφιλελεύθερο σχήμα, η πολιτική τακτική και οι θέσεις του οποίου καθορίζονται από τους μηχανισμούς της διαπλοκής και τα αγοραία νεοφιλελεύθερα προγράμματα, αποτελεί μια ιστορική κίνηση αυτοεγκλεισμού και απομόνωσης και οδηγεί σε ένα ιστορικό αδιέξοδο.

Το σχέδιο του συστήματος της διαπλοκής και των κομματικών του εκφραστών είναι να δημιουργήσουν, σε αγαστή συνεργασία με την αυτοαποκαλούμενη «Κεντροαριστερά», ένα αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο, που θα οδηγήσει την κυβέρνηση στην πλήρη απαξίωση και πτώση…

Όμως, στην πραγματικότητα, το μέτωπο ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-Ποτάμι συγκροτείται και δρα καθημερινά κατά της κοινωνίας. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική την οποία υιοθετεί το μέτωπο αυτό και το σύστημα της διαπλοκής το οποίο εκπροσωπεί -και από το οποίο χειραγωγείται- στρέφονται ευθέως κατά της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Κι αυτή η κοινωνική-ταξική πλειοψηφία θα αντιδράσει αντιπαραθέτοντας το δικό της μέτωπο και θα απαντήσει προασπίζοντας το δικό της συμφέρον, τις ελευθερίες, το δικαίωμα επιβίωσης και προοπτικής της.