Πρόσφυγες – παράνομοι μετανάστες: Αναγκαία η διεθνής συνεργασία

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Δύο λέξεις ετυμολογικά διαφορετικές αλλά σχεδόν ταυτόσημες ως προς τα αίτια, την αντιμετώπιση και τις συνέπειες. Πρόσφυγες είναι εκείνα τα άτομα που εκριζώνονται βίαια από την πατρίδα και τον τόπο κατοικίας τους, με συνηθέστερο αίτιο τον πόλεμο, τη φυλετική και θρησκευτική μισαλλοδοξία, τον εκτοπισμό και άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Τον περασμένο αιώνα προστέθηκε και η έννοια του πολιτικού πρόσφυγα, που αποδίδεται σε εκείνους που οικειοθελώς εγκαταλείπουν τη χώρα τους λόγω πολιτικών διωγμών και καταπιέσεων. Οι όροι «μετανάστης» και «μετανάστευση» -για τους κοινωνικούς προβληματισμούς «λαθρομετανάστευση»- δηλώνουν κάθε μετακίνηση ενός ατόμου ή ομάδας ατόμων για παροδική ή μόνιμη μετεγκατάσταση στο εσωτερικό της χώρας τους ή στο εξωτερικό, ανάλογα με τον τελικό προορισμό. Η Ιστορία καταγράφει θλιβερές καταστάσεις που αμφότερες οι κατηγορίες έχουν βιώσει στο διάβα των αιώνων.

Όσοι ελπίζανε ότι στη σύγχρονη εποχή, με τη δημιουργία του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και άλλων ανθρωπιστικών οργανώσεων, τα φαινόμενα της προσφυγιάς και της παράνομης μετανάστευσης θα εξέλιπαν ή τουλάχιστον θα τύχαιναν καλύτερης και αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης θα πρέπει να δοκίμασαν μεγάλη απογοήτευση. Ούτε οι πρόσφυγες ούτε η παράνομη μετανάστευση, ως κοινωνικά φαινόμενα, εξαλείφθηκαν ή ελαττώθηκαν. Αντίθετα, τα τελευταία είκοσι-τριάντα χρόνια αυξήθηκαν, με τη διεθνή κοινότητα να αποδεικνύεται ανίκανη να τα αντιμετωπίσει και να τα διαχειρισθεί. Σταθμοί στην αύξηση του φαινομένου της ενδοευρωπαϊκής μετανάστευσης -νόμιμης ή παράνομης- η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, περί τα τέλη της δεκαετίας του ’80, του περασμένου αιώνα.

Η πλήρης αποδόμηση του οικονομικού και κοινωνικού βίου στις χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού προκάλεσε τεράστια έξοδο ατόμων, κυρίως προς τις χώρες της ΕΕ, που, όπως αποδεί­χθηκε, ήσαν απροετοίμαστες ή και απρόθυμες να τους δεχθούν. Οι οικονομικοί πρόσφυγες, ανάλογα βέβαια με τη χώρα στην οποία κατέφυγαν, ήσαν συνήθως ακάλυπτοι από κοινωνική ασφάλιση, ενώ αποτελεί γεγονός ότι πολλοί έτυχαν πολλαπλής εργατικής εκμετάλλευσης. Χαμηλά ημερομίσθια, περιορισμένη ή παντελής απουσία ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, πρωτό­γονες συνθήκες διαβίωσης.

Οι ισορροπίες ήρθαν αργότερα και χρονικά καθυστερημένα. Τις εμπειρίες που βίωσαν ως άτομα ή συλλογικά θα μπορούσαν κάποια μέρα να τις ιστορήσουν οι ίδιοι ή εμπνευσμένοι συγγραφείς και ταλαντούχοι σκηνοθέτες. Τους ανατολικούς οικονομικούς μετανάστες διαδέχθηκε η μαζική εισροή προσφύγων από τις χώρες της Μέσης Ανατολής, κυρίως το Ιράκ και τη Συρία. Τα αίτια γνωστά. Ο εμφύλιος πόλεμος και το ISIS, που άκαιρα και βίαια προσπαθεί να επιβάλει τον νόμο του Ισλάμ στις μουσουλμανικές χώρες της περιοχής. Πολλά τα ερωτηματικά για τον εμφύλιο πόλεμο σε Συρία και Ιράκ. Ανομολόγητη αλήθεια οι γεωπολιτικοί σχεδιασμοί για την περιοχή, που αποτελεί, εκτός άλλων, και ενεργειακό τροφοδότη της Δύσης, κυρίως σε πετρέλαιο. Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή ενέπλεξε και εμπλέκει άμεσα και την Τουρκία.

Ο χώρος της Μέσης Ανατολής ρυθμίστηκε βασικά με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Με τα πολεμικά γεγονότα στην περιοχή ο τούρκος Πρόεδρος έθεσε, εσχάτως, θέμα ισχύος της Συνθήκης, προφανώς λόγω των διαφαινόμενων γεωπολιτικών αλλαγών και το ενδεχόμενο δημιουργίας κουρδικού κράτους. Θα προτιμούσε ο κ. Ερντογάν στη θέση της την επαναφορά της Συνθήκης των Σεβρών, που προβλέπει ρητώς τη δημιουργία κουρδικού κράτους; Ανάλογες περίπου καταστάσεις επικρατούν και στη Βόρεια Αφρική. Το άδοξο τέλος του Μουαμάρ Καντάφι, μάλλον προδιαγεγραμμένο, ούτε τη Δημοκρατία ούτε την ηρεμία επέφερε στον λιβυκό λαό. Προκάλεσε μάλλον το αντίθετο. Ο Καντάφι είχε το τέλος όλων σχεδόν των δικτατόρων. Όμως την ανατροπή του Καντάφι ακολούθησε μόνο το πολιτικό και κοινωνικό χάος.

Η Λιβύη έχει καταστεί έκτοτε γέφυρα και ορμητήριο των παράνομων αφρικανών μεταναστών προς την Ευρώπη. Ελλάδα και Ιταλία είναι οι αναγκαστικοί δίοδοι και επωμίζονται σχεδόν όλο το βάρος της υποδοχής τους. Βασικό αίτιο της παράνομης μετανάστευσης, η οικονομική και κοινωνική ανισότητα. Η παγκοσμιοποίηση, που ακολούθησε την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, αντί να συντελέσει στην άμβλυνση των συνθηκών διαβίωσης των λαών, αντίθετα τις όξυνε. Οι συνέπειες για τις δυτικές κοινωνίες, όπως και την ελληνική, είναι σοβαρές και απειλούν τη συνοχή ακόμα και το μέλλον της ΕΕ.

Παρά τα εύσημα που έχουν αποδοθεί στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους κατοίκους των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου από επίσημους εκπροσώπους των διεθνών οργανισμών, τον Πάπα Φραγκίσκο και αρχηγούς κρατών, τίθεται θέμα δικαιοσύνης και αντοχής των τοπικών κοινωνιών, οι οποίες φυσικά δεν δύνανται να φέρουν μονομερώς, σχεδόν, το βάρος της φιλοξενίας χιλιάδων προσφύγων. Οι σχετικές αποφάσεις των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων, που επιτάσσουν τον καταμερισμό των προσφύγων μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ δεν λειτούργησαν και ήδη οι σχετικές υποχρεώσεις για τα κράτη-μέλη έπαυσαν να ισχύουν. Οι χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά, ιδίως της ομάδας Visegrad, είναι απρόθυμες να αναλάβουν το βάρος των υποχρεώσεων που τους αναλογούν, προφασιζόμενες εσωτερικές αδυναμίες.

Πρόκειται περί αντικοινοτικών, ξενοφοβικών και ακροδεξιών συμπεριφορών και αντιλήψεων, που πρέπει να προβληματίσουν εξίσου τους υπεύθυνους φορείς της ΕΕ όσο και την ευρωπαϊκή και παγκόσμια διανόηση. Το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό δεν αποτελεί σύμπτωση της ιστορικής περιόδου που διανύουμε αλλά επιβεβαιώνεται η επανάληψή του σε ίδια ή παραπλήσια μορφή. Αρμόδιο υπουργείο για τον χειρισμό των θεμάτων που αφορούν το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό είναι βασικά το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, που συχνά γίνεται στόχος επικρίσεων για πράξεις ή παραλείψεις που συνδέονται με τις αρμοδιότητές του. Μάλλον αβασάνιστα, αν ληφθούν υπόψη οι πολλαπλές δυσκολίες, η πολυπλοκότητα των θεμάτων και οι δυσκολίες συνεργασίας που αντιμετωπίζει με εσωτερικούς και εξωτερικούς εμπλεκόμενους φορείς. Τα βασικά προβλήματα, κάπως σχηματικά, εντοπίζονται:

α) Στις ανεπαρκείς και για πολλές περιπτώσεις παράλογες προβλέψεις των διεθνών και ευρωπαϊκών συμφωνιών και ασάφειες, όπως η πολιτική Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, που αφήνουν σε πρόσφυγες και παράνομους μετανάστες πολλά περιθώρια παράτασης της παραμονής τους στη χώρα μας, μέσω της προσχηματικής υποβολής αίτησης παροχής πολιτικού ασύλου, η αποδοχή ή η απόρριψη των οποίων είναι χρονοβόρα. Μέχρι και της τελικής εκδίκασης, τελούν υπό καθεστώς ελευθερίας διακινήσεως.

β) Στη γραφειοκρατικής αντίληψης λειτουργία και τις παρεμβάσεις των υπηρεσιών των διαφόρων διεθνών οργανισμών, με αποτέλεσμα την καθυστέρηση κατασκευής των απαραιτήτων έργων υποδομής για την υποδοχή των προσφύγων.

γ) Στις συνεχιζόμενες ροές προσφύγων από την Τουρκία, που επιδεινώνουν την ήδη βεβαρημένη κατάσταση. Θα μπορούσαν, βέβαια, να προστεθούν και άλλα προβλήματα ίσης ή ανάλογης σημασίας, που καταγράφονται καθημερινώς.

Γενικό συμπέρασμα είναι ότι από πλευράς των ελληνικών αρχών, υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, Προστασίας του Πολίτη και άλλες εμπλεκόμενες υπηρεσίες, καταβάλλονται τιτάνιες προσπάθειες και έχουμε ανταποκριθεί σε υψηλό βαθμό στις διεθνείς και ανθρωπιστικές μας υποχρεώσεις. Κοινή όμως είναι η διαπίστωση ότι χωρίς τη διεθνή συνεργασία δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό, υπό την προϋπόθεση ότι με κατάλληλες συμμαχίες και τεκμηριωμένες θέσεις θα διεκδικήσουμε μια δίκαια συλλογική διαχείριση. Αναγκαία είναι και η εμπλοκή του υπουργείου Εξωτερικών, δεδομένου ότι τα αίτια και ο χειρισμός των σχετικών προβλημάτων άπτονται διμερών και διεθνών σχέσεων.