Η μονιμοποίηση της λιτότητας
στην Ευρώπη των «απασχολήσιμων»
Του
ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ
-Η κοινωνική Ευρώπη «δεν είναι στη μόδα»
Το Δημοσιονομικό Σύμφωνο, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2012, διαθέτει κάποιες δικλίδες ευελιξίας που επιτρέπουν προσωρινές παρεκκλίσεις από τα κριτήρια του Μάαστριχτ. Όπως είναι γνωστό, την τελευταία εβδομάδα η Κομισιόν απηύθυνε προειδοποίηση πως έξι χώρες, σύμφωνα με τα σχέδια των προϋπολογισμών τους, ενδέχεται να παρουσιάσουν το 2018 αποκλίσεις από τους στόχους για το έλλειμμα και το χρέος. Ανάμεσά τους η Γαλλία και η Ιταλία. Αυτήν την ευελιξία προσπαθεί να απαλείψει η νέα πρόταση της Κομισιόν που εισάγεται την 6η Δεκεμβρίου.
Ενώ όμως η διαδικασία αυτή που μονιμοποιεί τη λιτότητα προωθείται με αθόρυβο τρόπο, μεγάλος θόρυβος γίνεται σε συζητήσεις περί της κοινωνικής Ευρώπης. Στη συνάντηση του Γκέτεμποργκ με θέμα τον απόντα Κοινωνικό Πυλώνα της Ευρώπης, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σαφώς ήθελε να δοθεί η εντύπωση ότι υπάρχει πρόθεση να αντιμετωπισθεί ένα τεράστιο έλλειμμα του θεσμικού οικοδομήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η απουσία ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής. Αυτή η υπόσχεση στοχεύει στην ανάσχεση του κύματος της λαϊκιστικής Ακροδεξιάς αλλά και των ευρωσκεπτικιστών από κάθε πολιτικό χώρο, που αυξάνονται καθώς η κεντρική πολιτική της Ένωσης, η λιτότητα, δημιουργεί καθημερινά όλο και περισσότερα θύματα.
Η καγκελάριος Μέρκελ έλειπε από τη συνάντηση, όπως και άλλοι κορυφαίοι ευρωπαίοι ηγέτες. Η κοινωνική Ευρώπη μάλλον «δεν είναι στη μόδα». Οι ηγέτες που έδωσαν το «παρών», με τους προέδρους των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, κοινωνικούς εταίρους και άλλους εμπλεκόμενους, είχαν μια ανοιχτή συζήτηση για την προώθηση δίκαιων θέσεων εργασίας. Σε ένα είδος χαλαρής διαβούλευσης, χωρίς πρωτόκολλα, σε διαφορετική ατμόσφαιρα από το Eurogroup, ασχολήθηκαν με τον Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων. Σίγουρα η πρωτοβουλία δεν είναι τόσο νέα. Είχε ανακοινωθεί για πρώτη φορά πριν από είκοσι χρόνια, σε μια άλλη κρίση, αλλά επικαιροποιήθηκε το 2015 και παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2017. Το ατύχημα για τους πολίτες είναι πως δεν είναι δεσμευτική συνθήκη, όπως το δημοσιονομικό σύμφωνο, που πρόκειται να ενσωματωθεί στο ευρωπαϊκό δίκαιο.
Οι Βρυξέλλες δεν προτείνουν συγκεκριμένα μέτρα αλλά την υιοθέτηση 20 αρχών για τη στήριξη της «δίκαιης διάστασης των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας». Τελικός στόχος η βελτίωση των συνθηκών εργασίας, της κοινωνικής προστασίας και η μείωση των ανισοτήτων. Περίεργα ακούγονται αυτά στην Ελλάδα της λιτότητας αλλά και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, ακόμη και στη Γαλλία, όπου αποδομούνται εργασιακά δικαιώματα.
Προτείνεται ουσιαστικά να δημιουργηθεί ένας πίνακας βαθμολόγησης επιτευγμάτων, που θα παρακολουθεί την πρόοδο κάθε χώρας στην επίτευξη στόχων, όπως η περίφημη «ισορροπία του εργασιακού βίου». Το τεράστιο πρόβλημα, δηλαδή, των «απασχολήσιμων», που δημιουργεί η οιονεί διαθεσιμότητα των «απασχολήσιμων», των εργαζομένων που καλούνται να είναι έτοιμοι να εργασθούν, όταν ο εργοδότης τους καλέσει.
Με δεδομένα τα αποτελέσματα της πολιτικής λιτότητας στην ελληνική αγορά εργασίας, δηλαδή την ανεργία, τη μερική απασχόληση, τους χαμηλούς μισθούς, κ.λπ., η άσκηση μοιάζει λίγο κυνική. Πολλοί ισχυρίζονται πως είναι μια προσπάθεια να πεισθούν οι πολίτες πως η Ευρώπη είναι κάτι περισσότερο από τον «δημοσιονομικό κέρβερο», που φρουρώντας την πολιτική λιτότητας έχει χειροτερέψει τη ζωή εκατομμυρίων πολιτών.
Το κυριότερο όμως είναι πως δεν πρόκειται να λάβει θεσμικό χαρακτήρα, δεν είναι δεσμευτική συμφωνία, όπως το Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Η Επιτροπή, εισάγοντας στις 6 Δεκεμβρίου νομοθεσία για τη θεσμοθέτηση της λιτότητας για όλες τις χώρες, επιχειρεί να ενσωματώσει τον πυρήνα του Δημοσιονομικού Συμφώνου στο ευρωπαϊκό δίκαιο, χωρίς αναθεώρηση των Συνθηκών.
Είναι σίγουρο πως με τη δεδομένη πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, των Φιλελευθέρων και μέρους των Σοσιαλδημοκρατών η πρόταση της Επιτροπής θα περάσει άνετα. Η μεθοδικότητα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και η συναίνεση των πρωθυπουργών και αρχηγών κρατών δεν αφήνει αμφιβολία ότι με το νέο έτος η Ευρώπη θα είναι δεσμευμένη στην πολιτική λιτότητας, που στην Ελλάδα θα διαιωνίζει τη σημερινή επιτροπεία μετά το 2018. Διότι, καθώς η χώρα έχει περιέλθει σε δεινή οικονομική κατάσταση, είναι σίγουρο πως η αδυναμία τήρησης των κριτηρίων του Μάαστριχτ θα επιφέρει την υποχρεωτική εταιρική συμφωνία προϋπολογισμού, που προβλέπεται. Δηλαδή ένα διαρκές μνημόνιο που θα αποκλείει την άσκηση εθνικής δημοσιονομικής πολιτικής και δεν θα αφήνει περιθώρια επενδυτικής πολιτικής. Σε περίπτωση απόκλισης από τους στόχους του μεσοπρόθεσμου προγράμματος, ένας διορθωτικός μηχανισμός θα επιβάλει μια εταιρική οικονομική σχέση και νέες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Είναι καιρός να συζητήσουμε στη βάση της δημοκρατικής αρχής την εκχώρηση δημοσιονομικής κυριαρχίας. Να συζητήσουμε για τις πολιτικές που παραβιάζουν τις αρχικές αξίες της Ένωσης κυρίαρχων κρατών. Αναφερόμενος στο όραμα της ομοσπονδιακής Ευρώπης, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας συχνά τονίζει κρίσιμα ζητήματα στη σχέση μεταξύ κρατών-μελών και ΕΕ. Σε πρόσφατη ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών εξήγησε μάλιστα πως «το πνεύμα του ευρωπαϊκού δικαίου ευνοεί -και, εντέλει, κατ’ αποτέλεσμα επιβάλλει- τον μέγιστο δυνατό έλεγχο της επικράτειάς τους από τα ίδια στο πλαίσιο της κυριαρχίας τους, ως προϋπόθεση της αποτελεσματικής, ουσιαστικής και ομοιόμορφης εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου από τα κράτη-μέλη, εντός του πεδίου της διαδικαστικής τους αυτονομίας».
Με βάση την αρχή της εθνικής κυριαρχίας, θα είναι χρήσιμος ένας διάλογος για τους όρους μιας περαιτέρω εκχώρησης δημοσιονομικής κυριαρχίας. Στο πλαίσιο αυτό, σίγουρα ο πρωθυπουργός θα έχει την ευκαιρία να εξηγήσει τι σημαίνει η δήλωσή του περί ευρωπαϊκής κυριαρχίας, κατά την τελετή βράβευσής του για πολιτικό σθένος από το περιοδικό «Διεθνής Πολιτική» στο Παρίσι. Στο «Λίκνο της Δημοκρατίας» ο δημοκρατικός διάλογος απαιτείται, όπως θα έλεγε και ο Πρόεδρος Μακρόν.