Έδιναν οι Αμερικανοί το Καστελλόριζο στην Τουρκία!
• Πώς αποτράπηκε αυτή η ιταμή παραχώρηση ελληνικού εδάφους
Πτυχές του Σχεδίου Άτσεσον έρχονται στο φως και από τα Αρχεία της CIA και επιβεβαιώνουν ότι η Ουάσινγκτον θεωρούσε στρατηγικής σημασίας την επίλυση του Κυπριακού, ακόμη και με ένα είδος διπλής ένωσης, όπου η Κύπρος θα ενωνόταν με την Ελλάδα, ενώ μια μεγάλης έκτασης στρατιωτική βάση θα δινόταν στην Τουρκία.
Στο παζάρι αυτό είχε εμπλακεί και το Καστελλόριζο. Η CIA είχε προχωρήσει σε αξιολόγηση της προσφοράς αυτής, θεωρώντας ότι δεν θα ήταν δελεαστική για την Τουρκία, ενώ σε άλλο έγγραφο αναφέρεται ότι η Τουρκία είχε δείξει ενδιαφέρον για το Καστελλόριζο, αλλά μόνο στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συμφωνίας, που θα περιλάμβανε και άλλα ανταλλάγματα. Δύο αποχαρακτηρισμένα απόρρητα έγγραφα της CIA, που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα του Μιχάλη Ιγνατίου, περιγράφουν αναλυτικά το παρασκήνιο γύρω από το Καστελλόριζο, ενώ συγχρόνως παρουσιάζουν και την πλήρη εικόνα για την πρόταση Άτσεσον.
«Σύνοψη και Συμπέρασμα»
«Μια προσφορά του Καστελλόριζου στην Τουρκία από την Ελλάδα δεν θα θεωρηθεί πολύ γενναιόδωρη. Το νησί είναι γενικά άγονο, δεν έχει αξιοσημείωτη γεωργία ή βιομηχανία και έχει έναν φθίνοντα πληθυσμό.
Διαθέτει ένα μικρό προστατευμένο λιμάνι αλλά δεν είναι εξοπλισμένο με μονάδες επισκευής πλοίων η χώρους αποθήκευσης. Το Καστελλόριζο δεν είναι κατάλληλο για αεροπορικές εγκαταστάσεις».
«Ο Άτσεσον προσφέρει όχι ένα ‘‘αμερικανικό σχέδιο’’ αλλά προκαταρκτικές προτάσεις.
Προβλέπει τη δημιουργία τουρκικής βάσης στην Κύπρο, μεγάλο βαθμό τοπικής αυτοκυβέρνησης για την τουρκική μειονότητα και διεθνή παρουσία για τη διασφάλιση της προστασίας των μειονοτικών δικαιωμάτων. Η προτεινόμενη τουρκική βάση θα βρίσκεται στην Καρπασία.
Αυτή η βάση θα εξυπηρετεί τόσο την τουρκική εθνική ασφάλεια και σε έκτακτη κατάσταση θα προσφέρει ασφαλή περιοχή για την τουρκοκυπριακή μειονότητα. Ο Άτσεσον πρότεινε μια επιτροπή του ΟΗΕ που θα εγκατασταθεί στο νησί και θα εγγυάται τον σεβασμό των δικαιωμάτων της τουρκοκυπριακής μειονότητας
Οι Έλληνες και οι Τούρκοι έδειξαν θέληση να διαπραγματευθούν στα περισσότερα θέματα αλλά ακόμη οι θέσεις τους απέχουν πολύ.
–Οι Τούρκοι, ενώ επιμένουν για κάτι που θα μοιάζει με πλήρη διχοτόμηση, έχουν δείξει ελαστικότητα στις γραμμές συνόρων.
Επιμένουν πάντως για το δικαίωμα της Τουρκίας για κυριαρχία σε ένα τμήμα της Κύπρου και ότι αυτή η περιοχή πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες κύρους και ασφάλειας της Τουρκίας. Για λόγους στρατιωτικών αναγκών, απαιτούν κάθε πρόταση για τη βάση να περιλαμβάνει όλη την Καρπασία και μια σημαντική λωρίδα γης κατά μήκος της βορειοανατολικής πτέρυγας του νησιού…
Οι Τούρκοι έδειξαν κάποιο προκαταρκτικό ενδιαφέρον για την ελληνική προσφορά του μικρού νησιού του Καστελλόριζου, ακριβώς έξω από τη νοτιοανατολική ακτή της Τουρκίας, αλλά μόνο ως μέρος μιας συνολικότερης φόρμουλας.
Ο τούρκος στρατιωτικός που συμμετέχει στις συνομιλίες, που αντανακλά τις απόψεις του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, επέμεινε ότι η Τουρκία θα πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα λιμάνι, με προτίμηση την Κυρήνεια, και επίσης να έχει δικαιώματα και στην Αμμόχωστο. Οι Έλληνες, σύμφωνα με το έγγραφο, απορρίπτουν την ιδέα της κυρίαρχης τουρκικής βάσης και αντιπροτείνουν μια βάση έναντι μακροχρόνιας μίσθωσης…».
Και άμεση ένωση…
Δύο ακόμη έγγραφα, τα οποία είναι σε γνώση της εφημερίδας μας, αναφέρονται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή, όταν ο κίνδυνος πολέμου στην Κύπρο ήταν ακόμη ορατός και η Ουάσινγκτον κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την επίλυση του Κυπριακού ώστε να αποτραπεί η διείσδυση της Σοβιετικής Ένωσης στο νησί και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι επαφές του Μακαρίου με τη Μόσχα και η αποστολή του υπουργού Εξωτερικών Σπύρου Κυπριανού στη ρωσική πρωτεύουσα είχε προκαλέσει αναστάτωση στην Ουάσινγκτον.
Στην καθημερινή απόρρητη ενημέρωση του προέδρου των ΗΠΑ από τη CIA, στις 22 Αυγούστου 1964, περιλαμβάνονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία για τη στάση έναντι του Σχεδίου Άτσεσον. Αναφέρεται συγκεκριμένα: «Ο Κωνσταντίνος και ο Παπανδρέου έδωσαν προφορική έγκριση για την ‘‘άμεση Ένωση’’, με σημαντικής έκτασης βάση (σ.σ.: στην Τουρκία) με μίσθωση. Ο έλληνας διαπραγματευτής στη Γενεύη είπε στον Άτσεσον ότι ο Παπανδρέου ‘‘δεν έχει το σίδερο’’ για να φέρει εις πέρας το σχέδιο, αλλά ο υπουργός Άμυνας το έχει.
Η αρχική τουρκική αντίδραση στο σχέδιο παρουσιάσθηκε στον Άτσεσον στη Γενεύη από τον τούρκο διαπραγματευτή και ήταν αρνητική. Οι προσπάθειες τώρα είναι προς την Άγκυρα για να κερδηθεί η τουρκική αποδοχή. Οι Ελληνοκύπριοι παραμένουν ο αβέβαιος παράγοντας.
Ο έλληνας υπουργός Άμυνας πήγε στη Λευκωσία την Πέμπτη δήθεν για να επιθεωρήσει την Ελληνική Δύναμη, αλλά ο αληθινός σκοπός είναι να πουλήσει την ιδέα της ‘‘άμεσης Ένωσης’’ πιθανώς με μια Διακήρυξη. Γύρισε τώρα στην Αθήνα. Ο Μακάριος παραμένει το πραγματικό εμπόδιο. Το δίλημμα της Κύπρου είναι να θέσει μεγάλη πίεση στο τουρκικό καθεστώς…
Στην ενημέρωση του προέδρου, την προηγούμενη ημέρα, για το διάστημα 19-21 Αυγούστου 1964 αναφέρεται ότι οι Τούρκοι επιθυμούν κυριαρχία επί της βάσης. Ενδιαφέρον έχει ότι στην ίδια ενημέρωση αναφέρεται ότι ο Γρίβας θεωρούσε ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να απορρίψει την Ένωση αλλά θα είναι απρόθυμη για παραχωρήσεις προς την Τουρκία…».
Σε ό,τι αφορά πάντως το Καστελλόριζο, απόρρητα αμερικανικά τηλεγραφήματα, που έφυγαν και από την αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας αλλά και από την αμερικανική πρεσβεία της Γενεύης, όπου ήταν σε εξέλιξη οι συνομιλίες υπό τον Ν. Άτσεσον για το Κυπριακό, τον Ιούλιο του 1964, αναφέρουν και αποκαλύπτουν ότι ο έλληνας διαπραγματευτής Δημήτρης Νικολαρεΐζης είχε μεταφέρει τη βούληση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου για «παραχώρηση του Καστελλόριζου στην Τουρκία για να το χρησιμοποιήσει ως στρατιωτική βάση για την προστασία των συμφερόντων της…».
Τελικά, ύστερα από παλινωδίες και εσωτερικές ζυμώσεις, και ο Γεώργιος Παπανδρέου απέρριψε το σχέδιο, καθώς δεν μπορούσε να ξεπεράσει το εμπόδιο που λεγόταν Μακάριος και κυρίως την επιμονή της Τουρκίας για απόδοση, με καθεστώς κυριαρχίας, μιας μεγάλης βάσης στο νησί.
Εκεί εστιαζόταν και η ιστορική αναφορά που αποδίδεται στον Γεώργιο Παπανδρέου, «μας χαρίζουν μια πολυκατοικία και μας ζητούν το ρετιρέ», για να υποστηρίξει την αρχική θέση του για αποδοχή του Σχεδίου Άτσεσον…
Όμως ισχυρή αντίδραση είχε εκφραστεί και από τον Ανδρέα Παπανδρέου, που τότε συμμετείχε στην κυβέρνηση και είχε πάρει μέρος στην περίφημη σύσκεψη, παρουσία του Μακαρίου, του Γεωργίου Παπανδρέου, του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Στέφανου Στεφανόπουλου, του ΥΠΕΞ Σταύρου Κωστόπουλου, του κύπριου ΥΠΕΞ Σπύρου Κυπριανού και του πρέσβη Τζον Σωσσίδη.
Στη σύσκεψη εκείνη, σύμφωνα με τις διηγήσεις και του κ. Σωσσίδη, ασκήθηκε κριτική στον Μακάριο, γιατί ενώ στις Συμφωνίες Λονδίνου – Ζυρίχης αποδέχθηκε την ύπαρξη και βρετανικής βάσης και τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας, τώρα απορρίπτει την ύπαρξη τουρκικής βάσης, που θα είχε ως αντάλλαγμα όμως την Ένωση με την Ελλάδα. Αλλά σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν αποκαλυφθεί μέχρι τώρα ο Μακάριος δεν επιθυμούσε πλέον την Ένωση.
Η ριζοσπαστική θέση που δημοσίως εξέπεμπε ο Μακάριος, που δεν απέρριπτε την Ένωση, αλλά απέρριπτε κάθε παραχώρηση στην Τουρκία, ενέπνευσε τον Ανδρέα Παπανδρέου κυρίως όταν αντιλήφθηκε τη δύναμη και επιρροή που προσέφερε στον Μακάριο η στάση αυτή και στο εσωτερικό μέτωπο.
Έτσι και ο Ανδρέας Παπανδρέου τάχθηκε εναντίον του Σχεδίου Άτσεσον, ενώ οι πληροφορίες της εφημερίδας μας είναι ότι ο ρόλος που διαδραμάτισε ο Πέτρος Γαρουφαλιάς για την προώθηση του Σχεδίου δεν ήταν άσχετος με τον ρόλο του στην ανατροπή της κυβέρνησης Παπανδρέου και στην Αποστασία, που τελικά οδήγησε στην επιβολή της δικτατορίας και σε μια περιπέτεια που κορυφώθηκε με την Κυπριακή Τραγωδία…
Κωνσταντίνος Τσάκαλος