Η κυβέρνηση και η εξουσία της διαπλοκής
Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η μεγάλη παγκόσμια κρίση που ξεκίνησε το 2008 στις ΗΠΑ -και επεκτάθηκε σ’ ολόκληρο το πλέγμα των «δυτικών» οικονομικών με ταχείς ρυθμούς- αποκάλυψε δύο μείζονες ιστορικές αλήθειες.
Η πρώτη, η άμεση, επικεντρώθηκε στο πεδίο της οικονομίας, όπου και αποδείχθηκε ότι ο σύγχρονος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός συνιστά ένα υπερσύστημα, από τη φύση του χαώδες και ασταθές. Βασική αιτία του φαινομένου αυτού είναι το γεγονός ότι η χρηματοπιστωτική «φούσκα», που αναπαράγεται και πολλαπλασιάζεται, κινούμενη σε δυσθεώρητα ύψη, τα οποία εγγίζουν τα 900 τρισ. δολάρια, όχι μόνο έχει καθυποτάξει την πραγματική παγκόσμια οικονομία -που εκτιμάται στο 1/10 της «φούσκας»- αλλά και παραμένει ανεξέλεγκτη. Η επέλευση μιας νέας κρίσης δεν αποτελεί ένα μακρινό ενδεχόμενο αλλά μια απολύτως πιθανή εξέλιξη, ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ίδιας της φύσης της χρηματοπιστωτικής αυτής υπερδομής.
Το απρόσβλητο και ανεξέλεγκτο αυτής της υπερδομής, αυτής της υπερεξουσίας, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η ίδια η κρίση που ξεκίνησε το 2008 αντιμετωπίσθηκε και αντιμετωπίζεται εκ των υστέρων (όταν έχουν επέλθει ήδη οι καταστροφές) και με πρόχειρο και εμπειρικό τρόπο, χωρίς να θίγεται, ούτε καν θεωρητικά, ο πυρήνας αναπαραγωγής του φαινομένου. Το κόστος το πλήρωσαν και το πληρώνουν τα υπερχρεωμένα κράτη, οι δημόσιοι προϋπολογισμοί, οι μισθοί και οι συντάξεις, οι θεσμοί του κοινωνικού κράτους, τα δικαιώματα των πολιτών. Η εξαθλίωση που επικρατεί σε ένα μεγάλο τμήμα των δυτικών κοινωνιών αποτυπώνει το μέγεθος της καταστροφής που έχει ήδη επέλθει.
Χρηματοπιστωτική μετα-Δημοκρατία
Η δεύτερη, ίσως ακόμα πιο κρίσιμη, επίπτωση της ιστορικής αυτής μεταλλαγής που επήλθε στο πεδίο των οικονομικών δυνάμεων και σχέσεων αφορά την ίδια τη Δημοκρατία και τους θεσμούς της.
Δεν χρειάζονται ούτε εκτενείς θεωρητικές αναλύσεις ούτε φιλοσοφικού χαρακτήρα συζητήσεις. Η κατάσταση της σημερινής Ευρώπης, μιας ηπείρου με ισχυρή ιστορική, πολιτισμική παράδοση, η οποία στηρίχθηκε επί αιώνες στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και στις αρχές του Διαφωτισμού, αποδεικνύει το τραγικό αδιέξοδο που ορθώνεται μπροστά μας.
Οι γερμανικές ελίτ έπιασαν το νόημα του κόσμου που έρχεται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Επέβαλαν στην ΕΕ ένα οικονομικό μοντέλο που είχε δύο βασικούς πυρήνες. Ο πρώτος προώθησε τον νεοφιλελεύθερο-αγοραίο ανταγωνισμό στο εσωτερικό της ίδιας της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Αυτή η επιλογή αποτελούσε ένα εγγενές πλεονέκτημα για τη Γερμανία, που συνδεόταν τόσο με τη βιομηχανική-οικονομική της δομή όσο και με τη νοοτροπία του γερμανικού λαού.
Ο δεύτερος πυρήνας, συνέπεια και συνέχεια του πρώτου, αφορούσε και αφορά το γεγονός ότι μέσω της γερμανικής οικονομικοπολιτικής ελίτ (και της εξουσίας που απέκτησε αυτή σε βάρος των υπόλοιπων χωρών της ΕΕ και της Ευρωζώνης) η χρηματοπιστωτική υπερδομή και οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούσαν να επιβάλουν τα συμφέροντά τους πάνω σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι γερμανικές κυβερνήσεις αποτέλεσαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες τις διαμεσολαβητικές πολιτικές δομές μέσω των οποίων το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα απέκτησαν όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική εξουσία πάνω στα πολιτικά συστήματα και στις -εκάστοτε- κυβερνήσεις πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, για να αναφερθούμε στις μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες, αποτελούν τα παραδείγματα αυτών των εξελίξεων. Κυβερνήσεις που τελούν σε κατάσταση μιας διαρκούς, υφέρπουσας κρίσης και διαχειρίζονται απλώς τα προγράμματα λιτότητας, τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο, ενώ το δημόσιο χρέος έχει καταστεί στοιχείο ενός διαρκούς εκβιασμού από τη χρηματοπιστωτική υπερδομή και τον πολιτικό εκφραστή της, τη γερμανική ελίτ.
Συζητήσεις επί συζητήσεων για το μέλλον της Ευρώπης. Οι πέντε εναλλακτικές στρατηγικές του Ζ. Κλ. Γιούνκερ, οι προτάσεις-οράματα του Εμ. Μακρόν, συνεχείς διαβουλεύσεις και προτάσεις σε ανώτατο επίπεδο… Στην πράξη, όλες αυτές οι προσπάθειες αποβλέπουν στη διαχείριση της κρίσης. Δεν θίγουν, δεν αναφέρονται και στον γενεσιουργό της πυρήνα αλλά εκφράζουν απλώς την αγωνία για την αποτροπή της εκδήλωσης των ακραίων συνεπειών της…
Η εποχή της μετα-Δημοκρατίας σ’ όλο της το μεγαλείο…
Εξωτερική και εσωτερική πατρωνία
Στη χώρα μας το φαινόμενο της κρίσης σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα σύνθετο και διακρίνεται από έντονα εθνικά χαρακτηριστικά. Ασφαλώς, η χώρα μας βιώνει εδώ και δεκαετίες τα φαινόμενα της επιρροής και παρέμβασης του ξένου παράγοντα, από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Θα επισημάνουμε ότι αυτές οι μορφές πατρωνίας στο παρελθόν επικεντρώθηκαν κυρίως στο πολιτικό-στρατιωτικό επίπεδο και δευτερευόντως στο οικονομικό.
Τις δύο όμως τελευταίες δεκαετίες τα νεοφιλελεύθερα προγράμματα, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί που συνδέθηκαν με το άκρατο πρότυπο του ανταγωνισμού ανέδειξαν μια νέα δομή εξουσίας, ουδέτερη και απρόσωπη, που επιβλήθηκε μέσα από τον οικονομιστικό-τεχνοκρατικό μανδύα. Η εποχή των Μνημονίων ανέδειξε τον στυγνό πολιτικό και οικονομικό χαρακτήρα της εξουσίας αυτής, που προσωποποιήθηκε στη γερμανική κυβερνητική δομή και στους εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμών, τους οποίους επηρέαζε καίρια ή και ήλεγχε πλήρως η γερμανική κυβέρνηση.
Στην εξωτερική αυτή πατρωνία και εξουσία, που υπέταξε σ’ έναν μεγάλο βαθμό τα παραδοσιακά κόμματα της διακυβέρνησης στην πατρίδα μας, έρχεται να προστεθεί και να συμπλεύσει μια ενδογενής μορφή πατρωνίας και ελέγχου, που την εκφράζει το σύστημα της διαπλοκής. Ποια είναι η ιδιαιτερότητα του συστήματος αυτού; Είναι το γεγονός ότι τα οικονομικά συμφέροντα που ανήκουν στη διαπλοκή δεν είχαν ποτέ αυτόνομο παραγωγικό-οικονομικό χαρακτήρα. Συνδέθηκαν άμεσα με το κράτος, δανείσθηκαν αφειδώς και χωρίς εγγυήσεις από τις τράπεζες, «δοξάστηκαν» ως προμηθευτές-διαμεσολαβητές και ως εργολάβοι παντός είδους…
Υπήρξαν όμως οι εκπρόσωποι του συστήματος αυτού εξόχως προνοητικοί και διορατικοί… Διότι ιδιοποιήθηκαν -με ένα είδος ρεσάλτου- τις συχνότητες και διαμόρφωσαν μέσω των συστημικών ΜΜΕ έναν πανίσχυρο πολιτικό και κομματικό μηχανισμό προπαγάνδας και άμεσης παρέμβασης στις πολιτικές εξελίξεις.
Το σύστημα της διαπλοκής διαμορφώθηκε ως ένα άτυπο αλλά πανίσχυρο κέντρο πολιτικής ισχύος. Αναδείχθηκε σε ένα άτυπο κόμμα στο εσωτερικό του πολιτικού συστήματος, με -αποφασιστικού χαρακτήρα πολλές φορές- επιρροές στην εκτελεστική, στη νομοθετική ακόμα και στη δικαστική εξουσία.
Κυβέρνηση – διαπλοκή: Πολιτική σύγκρουση
Εάν απογυμνώσουμε από τα διάφορα περιτυλίγματα τόσο τις θεσμικές όσο και τις άτυπες μορφές εξουσιών και συμφερόντων που αντιπαρατίθενται στο εσωτερικό της χώρας, θα διαπιστώσουμε ότι η κυρίαρχη μορφή σύγκρουσης σήμερα είναι μεταξύ της θεσμικά και κοινωνικά νομιμοποιημένης κυβερνητικής εξουσίας και της άτυπης και άνομης εξουσίας του συστήματος της διαπλοκής.
Αυτή είναι η κυρίαρχη αντίθεση που διαμορφώνεται σήμερα στον κοινωνικοοικονομικό μας σχηματισμό. Η σύγκρουση και αντιπαράθεση του ΣΥΡΙΖΑ, της κυβερνητικής πλειοψηφίας, με τη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και τους συμμάχους τους αποτελεί μια μερική μορφή της σύγκρουσης, μια ατελή έκφρασή της.
Κυβέρνηση και εξουσία
Η σημερινή κυβέρνηση κυβερνά αλλά δεν εξουσιάζει. Σε έναν μεγάλο βαθμό το σύστημα της διαπλοκής διατηρεί την ισχύ και τις επιρροές του και όπου αποδυναμώνεται επιχειρεί να αναδιατάξει τα πεδία και τις μορφές της σύγκρουσης ώστε να μην έχει σοβαρές απώλειες.
Ένα εμφανές παράδειγμα αποτελεί η κατάσταση στα ΜΜΕ. Η διαπλοκή και οι κομματικοί της εκφραστές θεωρούν -και δικαίως από την πλευρά τους- ότι η αντιπαράθεση για τα ΜΜΕ αποτελεί τη μάχη των μαχών προκειμένου να διατηρήσουν το πλέον ισχυρό τους όπλο… Κατάφεραν όχι μόνο να ακυρώσουν τον διαγωνισμό αλλά και να επηρεάσουν τη σύνθεση του ΕΣΡ. Ακόμα όμως και στις αποφάσεις του ΕΣΡ για τον αριθμό των αδειών και το τίμημα της απόκτησης συχνότητας αντέδρασαν και αντιδρούν λυσσαλέα με ανοικτές επιθέσεις και συνεχείς προσφυγές στα ανώτατα δικαστήρια, όπου ευελπιστούν να συναντήσουν ευήκοα ώτα ώστε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις τους. Δηλαδή απεριόριστος αριθμός αδειών και χωρίς κανένα αντίτιμο, χωρίς κανέναν έλεγχο για τη λειτουργία και τις συνθήκες εργασίες των τηλεοπτικών σταθμών…
Θα επισημάνουμε επίσης ότι υπάρχουν θύλακες στο εσωτερικό της δικαστικής εξουσίας που επικαλούμενοι τυπικές διατάξεις του νόμου λαμβάνουν καθαρώς πολιτικές αποφάσεις σε κρίσιμα οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα.
Το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο εκρίθησαν συνταγματικά με την επίκληση της κατάστασης ανάγκης. Ο νόμος Παππά για τα ΜΜΕ εκρίθη αντισυνταγματικός. Ο νόμος Μπαλτά για την επιλογή των διευθυντών στα σχολεία εκρίθη επίσης αντισυνταγματικός. Η παράταση των συμβάσεων των εργαζομένων στους ΟΤΑ απορρίφθηκε ως αντισυνταγματική, για να διορθωθεί μερικώς εκ των υστέρων από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Οι μειώσεις μισθών και συντάξεων τις οποίες επέβαλαν τα Μνημόνια κρίθηκαν συνταγματικές… Εκτός από εκείνες που αφορούσαν δικαστικούς, οι οποίες θεωρήθηκαν αντισυνταγματικές. Όταν ακόμα δεν καταβάλλονται μισθοί από τους εργοδότες, επί μήνες, στους εργαζόμενους υπάρχει απόλυτη κανονικότητα και δεν προκύπτει βλαπτική μεταβολή της σύμβασης… και ο κατάλογος αυτός δεν έχει, δυστυχώς, τέλος…
Όταν εγείρονται ευρύτερα αξιακά-ιδεολογικά θέματα που αφορούν κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα, ενεργοποιείται ο «συστημικός πυρήνας» κάποιων ιεραρχών, που εκφράζουν τη «θεία εντολή», σύμφωνα με την οποία προασπίζουν τις παραδοσιακές και εκκλησιαστικές (!) αξίες. Όσο για τους συνδικαλιστικούς θύλακες του συστήματος, που κατάπιαν αμάσητα τα Μνημόνια και τις επιταγές των δανειστών, αυτοί βρήκαν στο πρόσωπο της κυβέρνησης τον γνήσιο ταξικό τους αντίπαλο για να εκδηλώσουν την επαναστατική τους δραστηριότητα και φύση… Ο σκληρός πυρήνας των πολιτικοοικονομικών συμφερόντων και των εκπροσώπων ενός απαξιωμένου πολιτικού προσωπικού αλλά και της κάθε είδους αντίδρασης που εμφανίσθηκε στην πρώτη γραμμή του «Ναι» στο δημοψήφισμα του 2015 βρίσκεται και σήμερα μπροστά μας, αγωνιζόμενος λυσσαλέα για την προάσπιση των συμφερόντων του και τη διατήρηση της εξουσίας του.
Καμιά πρόοδος, καμιά έξοδος με προοπτική δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν δεν αποδυναμωθεί ο πυρήνας αυτός. Κάθε ψευδαίσθηση στο ζήτημα αυτό θα αποβεί καταστροφική.