Το καταλανικό δημοψήφισμα δεν ευνοεί την ευρωπαϊκή συνοχή και ολοκλήρωση

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Το δημοψήφισμα της Κυριακής 1ης Οκτωβρίου στην Καταλονία, τη διεξαγωγή του οποίου αποφάσισε μονομερώς η αυτόνομη τοπική κυβέρνηση, με δηλωμένη την αντίθεση της κεντρικής κυβέρνησης του κ. Ραχόι στη Μαδρίτη, ήταν πρώτη είδηση σε όλα τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ. Λίγα όμως ασχολήθηκαν και με την ουσία του θέματος, δηλαδή γιατί η πλειοψηφία του λαού της Καταλονίας επιδιώκει την αποσκίρτηση και τον αποχωρισμό της από την Ισπανία, μια χώρα που κατέχει ξεχωριστή θέση στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία και στην οποία (Ισπανία) οι Καταλανοί, φυλετικά, πολιτιστικά και γλωσσικά -ως προς την κοινή λατινική ρίζα-, ανήκουν.
Ιστορικά οι Καταλανοί ήταν από τους πλέον δραστήριους ισπανικούς-ρωμανικούς πληθυσμούς, που έδρασαν ακόμη και στην Ελλάδα και ειδικότερα στην περιοχή των Αθηνών για μισό περίπου αιώνα, την οποία λεηλάτησαν επανειλημμένα, για να εκδιω­χθούν το 1387 από τον ιταλό δούκα των Αθηνών Νέριο Ατζαγιόλι. Η Ισπανία ως γεωγραφικός χώρος κατοικήθηκε από πολλούς και διαφορετικούς λαούς και υπέστη στο διάβα των αιώνων την επιρροή των πολιτισμών τους. Συγκεκριμένα γνώρισε την εγκατάσταση Φοινίκων, Ελλήνων, Ρωμαίων, Βησιγότθων, Φράγκων, Αράβων-Μαυριτανών, που είτε αποχώρησαν είτε αφομοιώθηκαν. Εξαίρεση αποτέλεσαν και αποτελούν οι Βάσκοι της ΒΔ Ισπανίας, που έχουν διαφορετική γλώσσα, η οποία σύμφωνα με τους γλωσσολόγους προσομοιάζει με την καυκασιανή-γεωργιανή. Μετά την επική κατάκτηση της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής από τους ισπανούς conquistadores, μαζί με την ιστορική ευθύνη που φέρουν για την καταστροφή μνημείων και τοπικών πολιτισμών, Ισπανία και Καταλονία ακολουθούν την πορεία των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, μέχρι τον εμφύλιο, που διήρκησε για δεκαετίες, με τελική επικράτηση του Φράνκο το 1936.

Το φραγκικό δικτατορικό καθεστώς κράτησε μεν την Ισπανία εκτός εμπλοκής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -ένα σαφές πλεονέκτημα για τον ισπανικό λαό, σε σύγκριση με τους άλλους λαούς της Ευρώπης, που υπέστησαν τα δεινά του πολέμου-, συγχρόνως όμως απομόνωσε την Ισπανία, η οποία έμεινε εκτός των ευρωπαϊκών εξελίξεων όπως και των Ηνωμένων Εθνών, λόγω αντίδρασης των δυτικών χωρών, που υποχώρησε χρονικά με την άνοδο διεθνώς της ΕΣΣΔ και την ενδυνάμωση του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Αλλά και στην ΕΟΚ, που στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ΕΕ, η Ισπανία μαζί με την Πορτογαλία εντάχθηκαν μόλις το 1986, πέντε ολόκληρα χρόνια μετά την πλήρη ένταξη της Ελλάδος, που κατέστη το ιστορικό δέκατο μέλος (1981). Η Καταλονία όπως και άλλες γεωγραφικές περιοχές της Ισπανίας χαίρουν κάποιας διοικητικής αυτονομίας. Πολύ πιθανόν να αισθάνονται ότι η αυτονομία δεν γίνεται σεβαστή από την κεντρική κυβέρνηση ή ότι προσφέρουν πολύ περισσότερα από ό,τι απολαμβάνουν. Ισπανοί διπλωμάτες καταλανικής καταγωγής σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις δεν έκρυβαν την πικρία τους ότι πολλές φορές αισθάνονταν να υφίστανται διακρίσεις στην υπηρεσιακή τους ανέλιξη.
Περιπτώσεις περιφερειακών αυτονομιών παρατηρούνται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως, π.χ., στη Γερμανία, που είναι ομόσπονδο κράτος, αλλά και στην Ιταλία, με τη Σικελία και τη Σαρδηνία να απολαμβάνουν κάποιο ιδιότυπο-αυτονομικό καθεστώς. Με εξαίρεση την περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας, που διαχωρίστηκε με το λεγόμενο «βελούδινο διαζύγιο» σε δύο χωριστές χώρες, την Τσεχία και τη Σλοβακία, λίγες είναι οι περιπτώσεις περιοχών που επιδιώκουν την αποσκίρτηση και πλήρη ανεξαρτησία από χώρα στην οποία ανήκουν. Το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης σε εθνικές μειονότητες, αλλά όχι αδιακρίτως. Συμμερίζομαι την άποψη εκείνων που υποστηρίζουν ότι η απόσχιση ή διεκδίκηση της ανεξαρτησίας από μια εθνική μειονότητα ή διοικητική περιφέρεια κάποιας χώρας καταλήγει να είναι περισσότερο πολιτικό παρά νομικό θέμα και η επιτυχία ή μη της επιδίωξής τους εξαρτάται πρωτίστως από εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις.

Στο εσωτερικό της Ισπανίας η τοπική καταλονική κυβέρνηση δεν βρήκε πολλούς υποστηρικτές και η ίδια περίπου συμπεριφορά καταγράφηκε και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, επικρίθηκε ωστόσο η συμπεριφορά της αστυνομίας, σε εκτέλεση οδηγιών της Μαδρίτης. Χαρακτηριστική είναι η θέση που πήρε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ζαν-Κλοντ
Γιούνκερ, ο οποίος παρέσχε μεν πλήρη υποστήριξη στον κ. Ραχόι, προέτρεψε όμως τα δύο μέρη, καταλανική και κεντρική κυβέρνηση, να βρουν κοινό έδαφος για συνεννόηση. Ιδιαίτερες τοποθετήσεις άλλων χωρών, πέραν γενικοτήτων και παραινέσεων για σεβασμό των δικαιωμάτων που απορρέουν από το καθεστώς της αυτονομίας και την αποφυγή χρήση βίας, δεν προκύπτουν. Προφανώς, τα μηνύματα του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλων ευρωπαίων αξιωματούχων συνετέλεσαν ώστε ο καταλανός Πρόεδρος να μην προχωρήσει, μέχρι στιγμής, στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, ίσως και από το γεγονός ότι από καθαρώς νομικής πλευράς και εσωτερικού δικαίου το ποσοστό εκείνων που εψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας μπορεί να ήταν πολύ υψηλό (90%), αλλά σε συνολικό ποσοστό του πληθυσμού ήταν κάτω του 50%. Οι Καταλανοί μπορεί να πανηγυρίζουν και μαζί τους το ποδοσφαιρικό ίνδαλμά τους, η Μπαρτσελόνα, όχι όμως και όσοι προβληματίζονται για τις πιθανές επιπτώσεις στη συνοχή και το μέλλον της ΕΕ. Πιθανόν και όσοι πιστεύουν ότι μια σειρά ομοσπονδοποιήσεων θα ευνοήσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και θα την καταστήσει περισσότερο διαχειρίσιμη. Τι θα σήμαινε μια ενδεχόμενη ανεξαρτητοποίηση της Καταλονίας ή και άλλων περιοχών της Ευρώπης, με τις δέουσες ασφαλώς εξαιρέσεις; Πιθανότατα θα σηματοδοτούσε μια οπισθοδρόμηση σε ό,τι αφορά την επιδιωκόμενη συνοχή και την τελική πολιτική ένωση… Μια τέτοια δυσμενής εξέλιξη δεν θα εξυπηρετούσε τα ιδιαίτερα ελληνικά συμφέροντα…

Ορθώς, πιστεύω, η ελληνική όπως και άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απέφυγαν να εκφρασθούν ευθέως επί του καταλανικού δημοψηφίσματος. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πάντως προειδοποίησε ότι χώρα-μέλος της ΕΕ είναι μόνο η Ισπανία. Μια πολύ θαρραλέα θέση, που θα τη χειροκροτούσαμε διπλά αν ο κ. Γιούνκερ τηρούσε ανάλογη στάση και έναντι της Τουρκίας, η οποία εξακολουθεί να κατέχει παρανόμως το 1/3 της Κυπριακής Δημοκρατίας -που αποτελεί πλήρες μέλος της ΕΕ-διατηρεί στρατεύματα κατοχής και συ­γχρόνως αποβλέπει σε πλήρη ένταξη στην ΕΕ. Η Ευρώπη είναι λέξη ελληνική, που σημαίνει μεγάλα μάτια ή ανοιχτομάτα. Μήπως συμβαίνει το αντίθετο;