Η ιστορία της Τήνου στο μικροσκόπιο

–Ministerium Historiae – Τιμή στον π. Μάρκο Φώσκολο – Επιμέλεια Κώστας  Α. Δανούσης – Κώστας Γ. Τσικνάκης, έκδ. Δήμου Τήνου, Τήνος 2017, σελ. 680

Του
Γεωργίου
Ν. Μοσχόπουλου,
τ. Καθηγητή του
Πανεπιστημίου Πατρών

Σ’ έναν ογκώδη, τιμητικό τόμο 680 σελίδων, αφιερωμένο στον π. Μάρκο Φώσκολο, ιερέα της Καθολικής Εκκλησίας στην Τήνο, ιστορικό ερευνητή, διακεκριμένοι έλληνες και ξένοι επιστήμονες αναδεικνύουν την ιστορία όχι μόνο του νησιού της Μεγαλόχαρης αλλά και των πέριξ νησιωτικών χώρων, μια ιστορία αιώνων, που εμπλουτίζει με αξιόλογες απαντήσεις την ως τώρα σχετική βιβλιογραφία.

Η ακαδημαϊκός, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρύσα Μαλτέζου, που είναι και μέλος της οργανωτικής επιτροπής του τόμου, ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ζαχαρίας Τσιρπανλής, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας Γεώργιος Πλουμίδης, οι ιταλοί πανεπιστημιακοί και ερευνητές Antonio Carile, Giorgio Fedalto, Vera Costantini, ο ομότιμος διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Νίκος Γ. Μοσχονάς συνιστούν μέρος της χορείας των εκλεκτών επιστημόνων και εγγυώνται την υψηλή στάθμη του ιστορικού αμητού που παρέχεται με την παρούσα έκδοση.
Κατά την αποτύπωση της ιστορικής πραγματικότητας της Τήνου και των άλλων νησιωτικών χώρων του Αιγαίου κυριαρχεί η βενετική περίοδος, η κατοχή δηλαδή των νησιών από τη Γαληνότατη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου, χωρίς βεβαίως να μειονεκτούν προηγούμενοι και επέκεινα χρόνοι. Ο ιδιωτικός και δημόσιος βίος της Τήνου κατά την εποχή ακμής της βενετικής κυριαρχίας στο νησί, οι καταγγελίες και τα αιτήματα των Τηνίων κατά την ως άνω περίοδο αλλά και η κοινωνική φροντίδα και η πολιτική της βενετικής ηγεσίας, με θετικό δείγμα τη λειτουργία του θεσμού των δημοσίων σιταποθηκών στο νησί, προς οικονομική κάλυψη των αναγκών διατροφής των κατοίκων, οι αντιμαχίες μεταξύ Βενετών και Τούρκων στην Τήνο (1577) συνιστούν ορισμένα ζητήματα σχέση έχοντα με την κυριαρχία του βενετσιάνικου καθεστώτος στην Τήνο και στην ευρύτερη περιοχή.
Τα θρησκευτικά – εκκλησιαστικά προβλήματα, που κυριαρχούν διαχρονικά στην περιοχή, αναδεικνύονται με τον εν λόγω τιμητικό τόμο και μελετώνται λεπτομερώς και λαμβάνουν απαντήσεις από τους ειδικούς συγγραφείς του έργου.

Σημειώνω δειγματικά ορισμένες προσεγγίσεις: Θρησκευτική παράδοση και υπαίθρια ιερά κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους (1600-1100 π.Χ.), πλουσιότατες και αξιόλογες νέες ειδήσεις για Καθολικό Αρχιεπίσκοπο Νάξου κατά τον 17ο αιώνα, νέα στοιχεία, επίσης αξιόλογα, για την Εκκλησία και την Αδελφότητα των Καθολικών της Μυκόνου κατά την ίδια χρονική περίοδο, οι εκάστοτε προκύπτουσες ενδοεκκλησιαστικές συγκρούσεις στον ευρύτερο χώρο των Κυκλάδων, που επίσης επισημαίνονται σχολαστικά και ερμηνεύονται επαρκώς από τον συντάκτη του σχετικού δημοσιεύματος.

Γενικότερα, ακόμη, και ποικίλου ειδολογικού χαρακτήρα θέματα της ιστορίας της Τήνου και της ευρύτερης νησιωτικής περιοχής, με τον παρόντα τόμο παίρνουν θέση στο μικροσκόπιο των ερευνητών και οπωσδήποτε συμπληρώνουν σε πλάτος και βεβαίως σε βάθος την τηνιακή και την κυκλαδική ιστορία. Το οδικό δίκτυο, λ.χ., της μεσαιωνικής Τήνου, οι αγροτικές κατοικίες του νησιού, οι τηνιακοί μετανάστες, κάποιες διαθήκες Τηνίων που επισημαίνονται σε αρχειακές πηγές και αναδυόμενες μαρτυρούν στοιχεία της κοινωνικής ζωής των κατοίκων του νησιού της Μεγαλόχαρης, τα τοπωνύμια της Τήνου, την ονομασία των οποίων ο ερευνητής σημειώνει ως δηλωτικά γαιοκτησίας, συνιστούν όλα αυτά και άλλα ακόμη ειδικότερα στοιχεία έναν, πράγματι, θησαυρό νέου πολύτιμου υλικού για τον μέλλοντα ιστορικό του χώρου, για μια δηλαδή ιστορική σύνθεση επαρκέστερη, ακριβέστερη και ασφαλέστερα τεκμηριωμένη, ένα εγγυημένο εφαλτήριο για τους νέους ιστορικούς του κυκλαδίτικου χώρου.

Πλουσιότατο και ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό, πίνακες, χαρακτικά, ένας χειρόγραφος ναυτικός χάρτης της Μεσογείου του 1570, πήλινα και χάλκινα ειδώλια, κατάλογοι ονομάτων, επιγραφές, γλωσσάρια, έκδοση τεκμηρίων συνιστούν στοιχεία ιστορικού χαρακτήρα, εν πολλοίς ανέκδοτα, συμπληρώνουν και καθιστούν πολύτιμη την παρούσα έκδοση και βεβαίως εγγυώνται τη συμβολή της στην υπάρχουσα ως τώρα βιβλιογραφία της εν λόγω περιοχής του Αιγαίου.

Ιδιαίτερα επισημαίνω τους πίνακες με τις 51 διαθήκες (αποσπάσματα διαθηκών) που αφορούν την καθολική κοινότητα Καρδιανής της Τήνου και απόκεινται τώρα στο Αρχείο Καθολικών Τήνου (ΑΚΤ). Παρουσιάζονται (και σχολιάζονται) στον συλλογικό αυτόν τόμο από τους Κώστα Κόμη και Νικόλαο Αναστασόπουλο (σελ. 264-290). Πρόκειται, ως γνωστόν, για αρχειακό υλικό αξιόλογο και ασφαλούς τεκμηρίωσης που μας άφησαν οι νοτάριοι (συμβολαιογράφοι) γενικότερα και που προσφέρει στην ιστορική έρευνα πλήθος στοιχείων ποικίλου ειδολογικού χαρακτήρα: Κοινωνικά, οικονομικά, δημογραφικά, λαογραφικά και γλωσσολογικά (διαλεκτολογικά), ακόμη και ειδήσεις ενδιαφέρουσες για την Ιστορία της Τέχνης. Υπογραμμίζω ακόμη έναν πίνακα αποκλειστικά δημογραφικής αξίας. Πρόκειται για τον κατάλογο 116 μελών της Καθολικής Αδελφότητας της «Παναγίας» του Ροζαρίου της γειτονικής Μυκόνου, που φυλάσσεται και αυτός στο ίδιο Τηνιακό Αρχείο (ΑΚΤ) και δημοσιεύεται εδώ από την Αγγελική Πανοπούλου (σελ. 434-436). Πρόκειται για πίνακα με στοιχεία που εμπλουτίζουν και τεκμηριώνουν την ιστορία της
Καθολικής Εκκλησίας της ευρύτερης περιοχής.
Ο εν λόγω τόμος θα μείνει, νομίζω, ταμείο «ες αεί» άντλησης υλικού και θα παρέχει βέβαιες αφορμές για επιμέρους δημοσιεύσεις, σχετικές με την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.