Δεν διασφαλίζει η ηλεκτρονική ψηφοφορία την εγκυρότητα και κάθε άλλο παρά αποτρέπει τη νοθεία
I. Ποια είναι η πρόταση;
Ξεκίνησε πρώτα, ως ιδέα, από την αδυναμία διεξαγωγής των εκλογών για τις πρυτανικές αρχές στα πανεπιστήμια. Στο πλαίσιο εφαρμογής του νόμου Διαμαντοπούλου για τα ΑΕΙ, διάφορες φοιτητικές ομάδες, με την ενθάρρυνση, κυρίως, του ΣΥΡΙΖΑ, ακόμα και προβεβλημένων στελεχών του, παρεμπόδισαν την εγκατάσταση της κάλπης σε καθορισμένους χώρους και την προσέλευση των μελών του διδακτικού προσωπικού των πανεπιστημίων για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Σήμερα η ηλεκτρονική ψηφοφορία προτείνεται για πρώτη φορά να εφαρμοστεί και στις εκλογές για την ανάδειξη του προέδρου του νέου πολιτικού φορέα.
Πρέπει να διακρίνουμε:
α. Ηλεκτρονική ψηφοφορία με αυτοπρόσωπη παρουσία του εκλογέα και χρήση φυσικής κάλπης. Δηλαδή, ο εκλογέας προσέρχεται κρατώντας την ταυτότητά του σε οποιοδήποτε εκλογικό τμήμα, όπου κι αν βρίσκεται την ημέρα των εκλογών. Ανεξάρτητα από την περιφέρεια στην οποία ασκεί κανονικά το δικαίωμα συμμετοχής του στις εθνικές εκλογές. Αναζητείται ηλεκτρονικά η εγγραφή του στους εκλογικούς καταλόγους του υπουργείου Εσωτερικών. Και με την άσκηση του δικαιώματος συμμετοχής του στις εκλογές για την ανάδειξη του αρχηγού του νέου πολιτικού φορέα διαγράφεται. Έτσι αποφεύγεται η διπλοψηφία.
β. Ηλεκτρονική ψηφοφορία εξ αποστάσεως, με χρήση ηλεκτρονικής κάλπης. Υπάρχουν δύο απόψεις και προτάσεις για τη μέθοδο αυτή. Η μία δεν προβλέπει διαδικαστικές εγγυήσεις για το αδιάβλητο και την αξιοπιστία του συστήματος. Ο καθένας θα μπορεί να ψηφίζει την ημέρα των εκλογών ακόμα και με το κινητό του. Η δεύτερη προβλέπει μια σειρά ουσιαστικών εγγυήσεων που διασφαλίζουν τη γνησιότητα και την αυθεντικότητα της συμμετοχής στη διαδικασία. Όπως η αυτοπρόσωπη λήψη από πιστοποιημένα κέντρα ενός εξατομικευμένου αριθμού, όπως αυτός που χρησιμοποιείται στις τραπεζικές συναλλαγές με κάρτα.
Όσον αφορά την πρώτη μέθοδο, δεν υπάρχει καμία διαφωνία ανάμεσα στους υποψήφιους αρχηγούς. ʼλλωστε, έχει χρησιμοποιηθεί στις εκλογές ανάδειξης προέδρου της ΝΔ (Δεκέμβριος 2015 και Ιανουάριος 2016), μετά το ναυάγιο της πρώτης απόπειρας εφαρμογής της, τον Νοέμβριο του 2015.
Για τη δεύτερη μέθοδο υπάρχουν εντονότατες διαφωνίες και επιχειρείται να μετακληθεί η ευθύνη για τη μη εφαρμογή της στην κ. Φώφη Γεννηματά, η οποία ζητά την ικανοποίηση όλων των ουσιαστικών εγγυήσεων για το αδιάβλητο, την αυθεντικότητα και την ακεραιότητα του ηλεκτρονικού συστήματος.
II. Ποιο είναι το σκεπτικό;
Οι νέες τεχνολογίες είναι ολοφάνερα πιο οικείες στη νεολαία. Η οποία, άλλωστε, εναγκαλίζεται με μεγαλύτερη άνεση κάθε καινοτομία. Έτσι, αρκετοί είναι εκείνοι που επιδιώκουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή των νέων στη συγκεκριμένη εκλογική διαδικασία. Και δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι η ευρύτερη συμμετοχή των εκλογέων νέων ηλικιών θα τους ευνοήσει συγκριτικά.
III. Δεν υπάρχει προηγούμενο
α. Δεν υπάρχει κανένα προηγούμενο εφαρμογής τής (ηλεκτρονικής) εξ αποστάσεως ψηφοφορίας σε κανένα από τα κράτη στα οποία έχουμε νομική και πολιτισμική αναφορά.
β. Μία και μοναδική εξαίρεση: Στην Εσθονία. Εκεί, όμως, προηγήθηκε μια μακρά πιλοτική περίοδος σε μικρότερου μεγέθους εκλογικές διαδικασίες. Όχι σε εθνικό επίπεδο. Και με μια ουσιαστική προϋπόθεση-εγγύηση. Η παροχή του pin στον εκλογέα πραγματοποιείται με αυτοπρόσωπη εμφάνισή του ενώπιον της αρμόδιας αρχής.
γ. Πρόσφατα διεξήχθησαν εκλογές για την ανάδειξη αρχηγού σοσιαλιστικού ή δημοκρατικού – προοδευτικού κόμματος σε τρία ευρωπαϊκά κράτη. Σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιήθηκε η ηλεκτρονική εξ αποστάσεως ψηφοφορία.
IV. Ειδικά η ηλεκτρονική ψηφοφορία στην ανάδειξη των Πρυτανικών Αρχών
Πριν από λίγα χρόνια, εφαρμόστηκε, στο πλαίσιο των προβλέψεων του νόμου Διαμαντοπούλου για τα ΑΕΙ, το ηλεκτρονικό εξ αποστάσεως σύστημα, για τους λόγους που αναφέρονται πιο πάνω. Οι όποιες ενστάσεις σε επίπεδο δικαστηρίων απορρίφθηκαν.
α. Παρ όλα αυτά, έχουν διατυπωθεί αμφισβητήσεις από πολλές πλευρές. Υπάρχουν καταγγελίες ότι δεν έχει διασφαλιστεί το απόρρητο της ψήφου και αναφέρονται συγκεκριμένα παραδείγματα ανοίκειας συμπεριφοράς πρυτάνεων έναντι συναδέλφων τους, που υποστηρίζουν ότι αυτή η συμπεριφορά δικαιολογείται από τη γνώση του περιεχομένου της ψήφου.
β. Τελικά, καταργήθηκε η εξ αποστάσεως ηλεκτρονική ψηφοφορία στις πρυτανικές εκλογές με το άρθρο 15 παρ. 7 του πρόσφατου ν. 4485/2017 «Οργάνωση και λειτουργία της ανώτατης εκπαίδευσης, ρυθμίσεις για την έρευνα και άλλες διατάξεις».
γ. Το σύστημα «ΖΕΥΣ», που χρησιμοποιήθηκε στις εκλογές των πρυτάνεων, ανήκει στην ΕΔΕΤ (Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας ΑΕ), που ανήκει στο υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Ο σκληρός δίσκος ανήκει στην ιδιοκτησία του υπουργείου Παιδείας και τίποτα δεν μπορεί να απαγορεύσει τη χρήση του από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας. Όλοι, σημερινοί και μέλλοντες υπουργοί Παιδείας, θα γνωρίζουν ποιοι θα έχουν ψηφίσει σ αυτήν την εκλογική διαδικασία.
δ. Οπωσδήποτε το σύστημα «ΖΕΥΣ» απευθύνεται σε μικρούς και συγκριμένους αριθμούς προσώπων, όπως είναι το καθηγητικό προσωπικό των ΑΕΙ, και δεν μπορεί να μεταφερθεί σε μια μαζική διαδικασία που έχει στόχο ολόκληρο τον πληθυσμό της χώρας.
V. Καμία εταιρεία κινητής τηλεφωνίας δεν έχει πείρα
α. Καμία από τις τρεις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν έχει πείρα μελέτης και οργάνωσης ενός συστήματος διεξαγωγής ηλεκτρονικής εξ αποστάσεως ψηφοφορίας για τόσο μεγάλο αριθμό εκλογέων. Αυτό, άλλωστε, αποδεικνύεται και από τις απαντήσεις που έχουν δώσει οι τρεις εταιρείες στην επιστολή-πρόσκληση του προέδρου της Ανεξάρτητης Επιτροπής Διαδικασιών και Δεοντολογίας του νέου φορέα. Η εταιρεία Vodafone έχει πείρα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας με φυσική κάλπη και αυτοπρόσωπη εμφάνιση του εκλογέα στο εκλογικό κέντρο στις τελευταίες εσωκομματικές εκλογές της Νέας Δημοκρατίας για την ανάδειξη προέδρου.
β. Κατά τη συνάντηση γνωριμίας της Vodafone με την τεχνική υποεπιτροπή της Ανεξάρτητης Επιτροπής Διαδικασιών και Δεοντολογίας του νέου πολιτικού φορέα διατυπώθηκε η πρόταση πρόσληψης, από τη Vodafone, της ΕΔΕΤ του υπουργείου Παιδείας, ως υπεργολάβου της. Κάτι τέτοιο αποκλείεται να γίνει δεκτό από αρκετά μέλη του νέου πολιτικού φορέα.
VI. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας
Για το ζήτημα της εξ αποστάσεως ηλεκτρονικής ψηφοφορίας έχει αποφανθεί αρνητικά το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, με απόφασή του που δημοσιεύθηκε στις 3 Μαρτίου 2009. Την έκρινε αντισυνταγματική και ακύρωσε τις σχετικές προβλέψεις του εκλογικού νόμου και του διατάγματος που εκδόθηκε σε εκτέλεσή του. Ορισμένες από τις σκέψεις του αφορούν ουσιαστικά και τις κρίσιμες διαδικασίες για την ανάδειξη του προέδρου του νέου πολιτικού φορέα.
α. Σε σχέση με την αρχή της δημοσιότητας της εκλογικής διαδικασίας. Η αρχή αυτή είναι βασική προϋπόθεση δημοκρατικής έκφρασης πολιτικής βούλησης, αφού ορίζει ότι οι εκλογικές διαδικασίες πρέπει να διεξάγονται σύμφωνα με τους κανόνες και οι διαδικασίες ανάδειξης να είναι κατανοητές στον πολίτη. Αποτελεί έκφανση της αρχής του δημοκρατικού κράτους δικαίου. Οι δε εθνικές εκλογές είναι η λυδία λίθος για τη νομιμοποίηση οποιασδήποτε κυβέρνησης ως έκφρασης της λαϊκής βούλησης. Αφού οι εκλογές είναι υπόθεση όλου του λαού, το ίδιο είναι και η ελεγξιμότητά τους. Οι διαδικασίες πρέπει, βάσει της αρχής του κράτους δικαίου, να είναι διαφανείς και ο πολίτης να μπορεί να τις ελέγξει. Ειδικά ο τρόπος διαλογής και καταμέτρησης των ψήφων πρέπει να είναι ελεγχόμενος και ο πολίτης να έχει τη σχετική πρόσβαση και δυνατότητα. Τα μηχανήματα επιτρέπουν στον πολίτη να επιβεβαιώσει ότι πράγματι υπέβαλε ψήφο, όχι όμως τι γίνεται μετά με την ψήφο αυτή, π.χ., ποιος την καταμετράει, αν μπορεί να παρέμβει στο αποτέλεσμα, αν για τεχνικούς λόγους η ψήφος του χάνεται ή σβήνεται ή δεν προσμετράται κ.λπ. Επίσης, υπάρχει μεγάλο περιθώριο σφάλματος (π.χ., να πατήσει λάθος κουμπάκι), το οποίο δεν είναι εύκολα αναστρέψιμο.
β. Σε σχέση με την αρχή της μυστικότητας της ψήφου. Από την άλλη, η αρχή της δημοσιότητας δεν σημαίνει ότι όλα γίνονται 100% δημόσια και παρουσία κοινού. Η ίδια η ψήφος καλύπτεται από μυστικότητα, δηλαδή μόνο ο πολίτης που την υπέβαλε πρέπει να γνωρίζει το περιεχόμενό της και τη σύνδεσή της με το δικό του πρόσωπο. Η μυστικότητα της ψήφου δεν επηρεάζει όμως την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη του πολίτη στην αντικειμενικότητα της διαδικασίας. Αλλά καλείται ο νομοθέτης να βρει το κατάλληλο εκείνο μέτρο που θα συνδυάσει τις δύο αυτές συνταγματικές επιταγές κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
γ. Τα τελικά συμπεράσματα των σκέψεων του δικαστηρίου, που ακύρωσε το εκτελεστικό διάταγμα του εκλογικού νόμου, είναι τα ακόλουθα:
Η χρήση ηλεκτρονικών μηχανημάτων διαλογής και καταμέτρησης ψήφων δεν είναι άνευ ετέρου απαγορευμένη από το Σύνταγμα, αλλά πρέπει να γίνεται με τρόπο που πληροί τις συνταγματικές προϋποθέσεις.
Ως εκ τούτου, ο ίδιος ο εκλογικός νόμος, που απλά λέει ότι η χρήση μηχανών είναι δυνατή, δεν είναι αντισυνταγματικός.
Αυτός που πάσχει και καταργείται είναι ο εκτελεστικός νόμος, που δεν φρόντισε επαρκώς να καλύπτεται η ανάγκη μυστικότητας και δημοσιότητας παράλληλα.
Τα μηχανήματα πρέπει να εκδίδουν και ένα απογραφικό δελτίου ψήφου, το οποίο να μπορεί να συλλέγεται και να καταμετράται (όχι ηλεκτρονικά αλλά χειροκίνητα) προς έλεγχο του αποτελέσματος.
Δεν αρκεί να βγαίνει ένδειξη στην οθόνη «Μόλις ψηφίσατε, σας ευχαριστούμε», γιατί ο μέσος πολίτης δεν έχει τις εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις ώστε να καταλάβει τι γίνεται με το μηχάνημα και το λογισμικό αφού κατατεθεί η ψήφος του και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να ελέγξει αν εντέλει προσμετρήθηκε, αν το σύστημα δεν έπαθε τεχνική βλάβη, αν δεν υπήρξε παρέμβαση τεχνικού με ειδικές γνώσεις που να επηρέασε το αποτέλεσμα κ.λπ.
Ομοίως, δεν αρκεί ότι έγινε προέλεγχος των μηχανημάτων σε συνθήκες δημοσιότητας, ότι τα μηχανήματα πληρούν (αφηρημένα και όχι in concreto) κάποιες τεχνικές προδιαγραφές ούτε ότι η μέθοδος εφαρμόστηκε σε άλλη διαδικασία με επιτυχία.
VII. Ποια είναι η πιο ουσιαστική εγγύηση για την ασφάλεια και την ακεραιότητα του συστήματος της ηλεκτρονικής εξ αποστάσεως ψηφοφορίας;
Έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις και ιδέες. Η πρόταση που φαίνεται να επικρατεί είναι εκείνη που προβλέπει και οργανώνει τη χορήγηση ενός αποκλειστικού pin σε κάθε εκλογέα, που επιθυμεί και δηλώνει ότι θέλει να συμμετάσχει στην εκλογική διαδικασία με ηλεκτρονική εξ αποστάσεως ψηφοφορία, έπειτα από αυτοπρόσωπη παρουσία του, αρκετές μέρες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών, σε πιστοποιημένους εντολοδόχους ή υπηρεσίες και την επίδειξη σε αυτές των στοιχείων της ταυτότητάς του, αφού προηγουμένως διαπιστωθεί η εγγραφή του στους εκλογικούς καταλόγους του υπουργείου Εσωτερικών.
VIII. Το βασικό μειονέκτημα της ηλεκτρονικής εξ αποστάσεως ψηφοφορίας
Αυτή η μέθοδος δεν μπορεί να είναι ο κανόνας μιας μαζικής εκλογικής, πολιτικής διαδικασίας, οποιασδήποτε φύσης. Η αυτοπρόσωπη παρουσία του εκλογέα στο πλησιέστερο, κατά την ημέρα των εκλογών, εκλογικό τμήμα αποδεικνύει τη θέλησή του να λειτουργήσει ως ενεργός πολίτης, με αντίστοιχο αίσθημα πολιτικής ευθύνης και την αυθεντικότητα της δήλωσης της θέλησής του. Η Ανεξάρτητη Επιτροπή Διαδικασιών και Δεοντολογίας έχει καταλήξει, κατ αρχάς, στην οργάνωση, σε όλη τη χώρα, τουλάχιστον ενός εκλογικού κέντρου σε κάθε καποδιστριακό (και όχι καλλικρατικό) δήμο. Έτσι, κανένας εκλογέας, και μάλιστα νέος, δεν μπορεί να έχει δικαιολογία για να μην ασκήσει το δικαίωμά του. ʼλλωστε, η δημιουργία ενός νέου πολιτικού φορέα στον προοδευτικό χώρο και στους χώρους της Κεντροαριστεράς είχε πάντοτε κινηματικό χαρακτήρα. Αν ο νέος πολιτικός φορέας δεν αποκτήσει αυτά τα χαρακτηριστικά, πολύ δύσκολα θα ανταποκριθεί στις ιστορικές ανάγκες αυτού του νέου φορέα.
***
Ουδείς μπορεί να εγγυηθεί το αδιάβλητο στην ηλεκτρονική ψηφοφορία
Αυτό δηλώνει ο καθηγητής Πληροφορικής του διάσημου ΜΙΤ Ron Rivest σε συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Princeton, επισημαίνοντας: «Μια τράπεζα μπορεί να αποφασίσει πόσο θα ρισκάρει επιχειρηματικά. Όμως οι εκλογές αποτελούν ένα διαφορετικό ζήτημα, αφού η αδιάβλητη ψηφοφορία είναι αδιαπραγμάτευτη».
Το παραπάνω είναι απόσπασμα από το άρθρο του καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου και προέδρου του Ιδρύματος Τσάτσου Ξεν. Κοντιάδη στα «Νέα» με τίτλο «Ηλεκτρονική ψηφοφορία χωρίς εγγυήσεις;».
Θέτει, μάλιστα, το ερώτημα αν «είναι επαρχιώτης ο Ron Rivest και οι ερευνητές των καλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου ή αναζητούν προσχήματα». Και προσθέτει: «Είναι τεχνοφοβικοί οι Νορβηγοί, που την προηγούμενη Κυριακή ψήφισαν μόνο με φυσική κάλπη, έπειτα από πολυετείς πειραματισμούς στο e-voting; Είναι αδαείς και αναχρονιστές οι Αμερικανοί, οι Ολλανδοί, οι Φινλανδοί και οι Αυστραλοί που επισημαίνουν τους κινδύνους της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και διστάζουν να την εφαρμόσουν;».