Τα επαγγελματικά Ταμεία ως εναλλακτική πρόταση στην καταρρέουσα επικουρική κοινωνική ασφάλιση
Πρόκειται για τον γνωστό θεσμό των pension funds, ο οποίος είναι διαδεδομένος εδώ και αρκετές δεκαετίες σε άλλες χώρες. Μέσω αυτού του θεσμού εκφράζεται η ατομική ευθύνη και η συμμετοχή των πολιτών στην κοινωνική ασφάλιση.
Πρόκειται για τα Ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης, τα οποία είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και χαρακτηρίζονται για την ευελιξία τους. Τα ΤΕΑ στηρίζονται στη συνεταιριστική ιδέα και στην κοινωνική οικονομία. Είναι προαιρετικά, ανεξάρτητα από το νομοθετικό καθεστώς της επικουρικής ασφάλισης και των υποκατάστατων συμβατικών καθεστώτων και απολαύουν πραγματικής αυτονομίας. Χορηγούν συμπληρωματική επιπρόσθετη ασφάλιση. Τα επαγγελματικά Ταμεία βρίσκονται στο όριο της κοινωνικής και της ιδιωτικής ασφάλισης και ο κύριος σκοπός τους είναι η κλαδική διαφοροποίηση των εργαζομένων ως προς τις συνταξιοδοτικές παροχές.
Τα Ταμεία αυτά παρουσιάζονται από αρκετούς ως μια εναλλακτική λύση στην κοινωνική ασφάλιση. Βέβαια, από τα στοιχεία που υπάρχουν, έχουν θετικό πρόσημο μόνο όταν η οικονομία μιας χώρας πάει καλά ή υπάρχουν κλάδοι που ευημερούν, έχοντας τη δυνατότητα να τα στηρίξουν με στόχο μια ικανοποιητική σύνταξη στο μέλλον.
Έτσι και στην Ελλάδα, η επαγγελματική ασφάλιση απευθύνεται στους κλάδους της οικονομίας που έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης ή δυναμική ανάπτυξης, καθώς μόνο αυτοί οι κλάδοι μπορούν να τη χρηματοδοτήσουν απρόσκοπτα. Στο προσεχές μέλλον, όμως, η επαγγελματική ασφάλιση δεν θα είναι απλώς επιλογή των κοινωνικών εταίρων αλλά θα καταστεί ανάγκη, λόγω της μείωσης του επιπέδου προστασίας από την κύρια και την επικουρική κοινωνική ασφάλιση (ν. 4387/2016). Ουσιαστικά, τα επαγγελματικά Ταμεία θα πρέπει να σου δίνουν τη δυνατότητα να λαμβάνεις περισσότερα από όσα μπορεί να σου προσφέρει η δημόσια κοινωνική ασφάλιση.
Κατά την προσωπική μας εκτίμηση -όπως και σχεδόν όλων των ειδικών επί της ασφάλισης-, αυτή η μορφή της ιδιωτικής ασφάλισης δεν θα πρέπει να έχει χαρακτήρα καθολικό αλλά κυρίως επικουρικό στην κύρια ασφάλιση, η οποία (κύρια) θα στηρίζεται από το κράτος και τον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ). Τα επαγγελματικά Ταμεία δεν θα πρέπει να υπάγονται στην κοινωνική ασφάλιση, ενώ θα χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τους ενδιαφερόμενους, ελεύθερους επαγγελματίες – αυτοαπασχολούμενους – εργαζόμενους (μισθωτούς) καθώς και τους εργοδότες των τελευταίων, συμπεριλαμβανομένου και του Δημοσίου ως εργοδότη. Για να έχουν όμως ομαλή λειτουργία -κάτω από τις απρόβλεπτες οικονομικές εξελίξεις- πρέπει να δίδεται η δυνατότητα στους ασφαλισμένους να επιστρέφουν στο δημόσιο σύστημα (επικουρικό Ταμείο), μεταφέροντας και τα αναλογούντα αποθεματικά, δηλαδή τους ατομικούς τους λογαριασμούς.
Άποψη όλων σχεδόν των μελετητών της ασφάλισης είναι ότι τη χρηματοοικονομική εποπτεία πρέπει να ασκεί το κράτος και επιπλέον με τον τρόπο αυτό να δημιουργηθεί ένας υγιής ανταγωνισμός ανάμεσα στο δημόσιο και στα ιδιωτικά επαγγελματικά Ταμεία, που θα στηρίζεται στην ποιότητα και στην απόδοση των επενδύσεων. Άρα, εφόσον κάποιος επαγγελματίας ή εργαζόμενος δεν επιθυμεί να ανήκει στο επικουρικό Ταμείο (κοινωνικής ασφάλισης), οφείλει και πρέπει να συμμετέχει υποχρεωτικά σε κάποιο Ταμείο επαγγελματικής ασφάλισης, το οποίο θα προσφέρει ισοδύναμη κάλυψη με αυτήν του υποχρεωτικού επικουρικού Ταμείου και στο οποίο θα καταβάλλει, τουλάχιστον, την ίδια εισφορά.
Έως και σήμερα, από την έναρξη ισχύος του συγκεκριμένου νόμου (3029/2002), ο θεσμός έχει διανύσει έναν πλήρη κύκλο περίπου δεκαπέντε ετών, έχουν εκδοθεί όλες οι διοικητικές πράξεις που προβλέπει ο νόμος, ενώ έχει ιδρυθεί ένας μικρός σχετικά αριθμός Ταμείων, όπως των εργαζομένων στο υπουργείο Οικονομικών, των οικονομολόγων, του προσωπικού των ΕΛΤΑ, που χορηγούν εφάπαξ παροχές, το ΤΕΑ Γεωτεχνικών, που χορηγεί εφάπαξ και περιοδικές παροχές -σύνταξη- και μερικά ακόμη. Όμως, ο συνολικός απολογισμός της λειτουργίας τους έχει αρνητικό πρόσημο. Βέβαια, από την άλλη, η επαγγελματική ασφάλιση δίνει περισσότερες επιλογές και ευελιξίες στους ενδιαφερόμενους, αποδεσμεύοντας κρατικές δαπάνες και αξιοποιώντας το κεφαλαιοποιητικό σύστημα με φορολογικά κίνητρα. Τα επαγγελματικά Ταμεία μπορούν να εκμεταλλευθούν την ενιαία αγορά και το ενιαίο νόμισμα, με προοπτική να αυξήσουν τα έσοδά τους από επενδύσεις, προς όφελος των ασφαλισμένων.
Με τον τρόπο αυτό, τα Ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης θεωρείται ότι αποδεσμεύουν το κράτος από ένα τμήμα των δαπανών για την κοινωνική προστασία και μειώνουν τους κραδασμούς που υφίσταται η κύρια κοινωνική ασφάλιση από τις δυσμενείς δημογραφικές και οικονομικές εξελίξεις. Η χρηματοδότηση των Ταμείων αυτών, εκτός των εισφορών των ενδιαφερομένων, μπορεί να υπάρξει τόσο από τις προσόδους περιουσίας όσο και από την απόδοση μιας καλής διαχείρισης των κεφαλαίων και αποθεματικών. Στην Ευρώπη η επαγγελματική ασφάλιση συμπληρώνει την κοινωνική ασφάλιση. Από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1974, κάτω από την πίεση της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και την πίεση του δημογραφικού προβλήματος της ανεργίας, κατέστη αντιληπτό ότι τα δημόσια συστήματα συνταξιοδότησης δεν μπορούν να επιβιώσουν με την παρούσα τους μορφή.
Με τις σημερινές εξελίξεις, όπου η αναπλήρωση εισοδήματος έχει γίνει ο βασικός στόχος της κοινωνικής ασφάλισης, κρίνεται αναγκαία η διάδοση της επαγγελματικής ασφάλισης, ούτως ώστε η σύνταξη να αποτελέσει έναν συνδυασμό διανεμητικού και κεφαλαιοποιητικού συστήματος και με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει δυσμενής φορολογική μεταχείριση των επαγγελματικών Ταμείων.
Οι επαγγελματικές συνδικαλιστικές ενώσεις, πάντα στο πλαίσιο της επικουρικής ασφάλισης, θα πρέπει να εξετάσουν εάν υπάρχουν οι δυνατότητες ανάπτυξης τέτοιων Ταμείων στους κλάδους τους.