Η κοινωνική υπεραξία της αριστείας
Παρότι πιστεύω πως παραβιάζω ανοιχτές θύρες με τη συνηγορία μου υπέρ της κουλτούρας της αριστείας, θα περιοριστώ, με περιληπτική υπαινικτικότητα, στη θεώρησή της, υπό όρους, ως κοινωνικής υπεραξίας και κοινωνικής επένδυσης. Που είναι καρπός της μεταξύ κοινωνικού δαρβινισμού και κοινωνικού εξισωτισμού λογικής της αριστοτελικής μεσότητας. Όπου, ας μου επιτραπεί η σχηματικότητα, ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απʼ τα δεξιά κι ο κοινωνικός εξισωτισμός η ιδεολογική της παραμόρφωση απʼ τα αριστερά.
Γιατί υπό όρους αυτή της η θεώρηση;
Γιατί, πέραν της φετιχοποίησής της αφενός, που τη διαπερνά η αριστοκρατική αντίληψη της προνομιακής καστοποίησης στην ήπια και του κοινωνικού δαρβινισμού στην ακραία εκδοχή της, αλλά και της ενοχοποίησής της αφετέρου, που τη διαπερνά η προκρούστεια και ισοπεδωτική αντίληψη του κοινωνικού εξισωτισμού, αυτό που εντέλει κάνει την αριστεία αγαθό, με τη βαθύτερή του σημασία, είναι η αξιακή της βάση, η ορίζουσα και προσδιορίζουσα, προφανώς με το κατʼ αρετήν της, την κοινωνική της διάσταση και την κοινωνική της ανταποδοτικότητα ως προστιθέμενη θεμελιακή της ιδιότητα. Που σημαίνει, σε απλά ελληνικά, πως η φύση δίνει τη δωρεά της (φυσική δωρεά: ευφυΐα ή ταλέντο!) κι η Πολιτεία την καλλιεργεί κατʼ αρετήν στο έπακρο, όπως οφείλει, επενδύοντας θεσμικά σʼ αυτήν τη δωρεά και επανεπενδύοντας για το καλό όλων τα οφέλη της. Κι υπʼ αυτή την έννοια η, ας πούμε, φυσική υπεραξία της αριστείας, της ευφυΐας ή του ταλέντου γίνεται κοινωνική υπεραξία και αγαθό υψηλής κοινωνικής ανταποδοτικότητας.
Αυτό το κατʼ αρετήν όμως της καλλιέργειάς της είναι συνάρτηση της αξιακής δημοκρατικής βάσης και δημορατικής φιλοσοφίας της κοινωνίας, άρα και της παιδείας, όπως αυτή (η φιλοσοφία) θεμελιώθηκε στην αρχαία Ελλάδα.
Όπου και η μαγική συναίρεση ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και αξιοκρατίας αλλά και η κρισιμότατη συνύφανση γνώσης και αρετής, πράξης και αρετής. Για να μείνουμε πολύ ενδεικτικά σʼ αυτά και στη μη χρησιμοθηρική φιλοσοφία ζωής (με κέντρο τον άνθρωπο!), στην οποία και σηματοδοτικά αναπέμπουν.
Στον αντίποδα πάντοτε της ερυσιχθόνιας κυρίαρχης εκδοχής του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού και των πολλών συμπαρομαρτούντων του, όπως, ενδεικτικά, η ποσοτικοποίηση των πάντων, η γνωσιοκρατική χρηστικότητα, ο κυνικός, τεχνοκρατικός πραγματισμός και η ανταγωνιστική ατομοκρατία, που, ειδικότερα, στις διαστάσεις αιχμής της επιχειρηματικής οικονομίας και στον εμπορευματοποιημένο αθλητισμό οδηγούν στην κατʼ επίφασιν αριστεία των «golden boys» και της ντόπας.
Κι η αξιακή βάση της δημοκρατικής φιλοσοφίας, όπου η δικαιοσύνη και η αξιοκρατία εναρμονίζουν ελευθερία και ισότητα, αποτρέποντας τις προρηθείσες ακρότητες και εκτροπές, τον φετιχισμό δηλαδή και τον κοινωνικό δαρβινισμό απʼ τη μια, την ενοχοποίηση και τον κοινωνικό εξισωτισμό απʼ την άλλη, είναι αυτή που αποθεώνει την αριστεία. Με δεδομένο πως, στο κοινωνικό πλαίσιο που το διαπερνά και διαποτίζει η βαθύτερη λογική της ανοιχτής προς τα πάνω κλίμακας της προόδου (για όλους!), ο καθένας ωθείται να αριστεύει σε κλίμα ευγενούς άμιλλας κατά τις δυνατότητές του.
Με οδηγητικό πάντοτε, μακράν δυσανεκτικών ή φετιχιστικών λογικών, το ομηρικό: «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων».
Με τους αρίστους, αυτονοήτως, στην κορυφή της κλίμακας, τιμή και καμάρι όλης της κοινωνίας, να επιβραβεύονται για την κατʼ αρετήν κορύφωση της κοινωνικά πάντοτε ανταποδοτικής αξιοσύνης τους. Καθώς κατά τον Περικλέους «Επιτάφιο» «άθλα γαρ οις αρετής κείται μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσι» (Διότι, όπου μέγιστα ορίζονται βραβεία αρετής, εκεί και άριστοι πολίται οικούν την πόλιν, μετ. Ελ. Βενιζέλου).
Κι ούτε λόγος πως δεν νοείται δημοκρατικό παιδαγωγικό ιδεώδες χωρίς κουλτούρα αριστείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης (προφανώς από το… δημοτικό)!