Ένα ενδιαφέρον συμπόσιο στη Σύρο για το Δίκαιο της Θάλασσας

Οι θάλασσες που την περιβάλλουν, το Αιγαίο, το Ιόνιο, το Κρητικό Πέλαγος, κ.ά., είναι συνδεδεμένες με θρύλους και παραδόσεις του ελληνικού λαού πριν ακόμα και τον Τρωικό Πόλεμο. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας σε ένα από τα ωραιότερα διηγήματά του, που εκφράζει το δέσιμο του έλληνα ναυτικού με το υγρό στοιχείο, τελειώνει με τη φράση «με κράζει η θάλασσα». Από την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και μετά το Αιγαίο έπαψε να είναι μια ελληνική λίμνη. Στην απέναντι μικρασιατική ακτή βρίσκεται, έκτοτε, μια άλλη χώρα και ένας λαός που η ιστορία και οι παραδόσεις του ελάχιστα συνδέονται με τη θάλασσα. Το Αιγαίο ενώνει τους δύο λαούς και συγχρόνως τους χωρίζει. Τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως δε μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974, οι διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις εγείρουν συνεχώς διεκδικήσεις στο Αιγαίο, αμφισβητώντας το status quo, το οποίο έχει καθιερωθεί με διεθνείς συμβάσεις και συναφείς διεθνείς πράξεις. Οι αμφισβητήσεις εκτείνονται από το εύρος της υφαλοκρηπίδας, την ΑΟΖ, το δικαίωμα διάσωσης και άλλες συναφείς έννοιες του Δικαίου της Θαλάσσης μέχρι και την κυριότητα νήσων και νησίδων, ακόμη και βραχονησίδων. Τις παραπάνω έννοιες και τις τουρκικές αμφισβητήσεις, παραβάσεις και παραβιάσεις είχε ως αντικείμενο το τριήμερο συμπόσιο που πραγματοποιήθηκε στη Σύρο (19/21-17), ένα νησί με μεγάλο συμβολισμό στην αρχαία, σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία. Οργανωτές του συμποσίου το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου με συνδιοργανωτή τη Διακυβερνητική Οργάνωση «ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ» της κ. Έλσας Γράψα, πρώην βουλευτή του ΠΑΣΟΚ. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ακαδημαϊκοί και πανεπιστημιακοί, υποψήφιοι διδάκτορες, φοιτητές πολιτικών και διεθνών επιστημών και πολλοί ενδιαφερόμενοι πολίτες. Κύριοι ομιλητές ο κ. Γρηγόρης Τσάλτας – επίτιμος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και πρώην πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, ο κ. Δημήτρης Παπανικολάου – καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο κ. Εμμανουήλ Γούναρης – ειδικός για το Δίκαιο της Θαλάσσης, πρώην εμπειρογνώμονας του υπουργείου Εξωτερικών με βαθμό πληρεξουσίου υπουργού. Στην έναρξη των εργασιών παρευρέθηκαν ο Επίσκοπος Κυκλάδων κ. Δωρόθεος και ο Επίσκοπος των Καθολικών κ. Πέτρος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, εκτός ασφαλώς των παρεμβάσεων των πανεπιστημιακών, οι θέσεις που ανέπτυξε ο πολυγραφότατος και με μακρά πείρα από τις συμμετοχές του σε διεθνείς διασκέψεις για το Δίκαιο της Θάλασσας κ. Εμμανουήλ Γούναρης στην ομιλία του με θέμα «Η αντιμετώπιση των τουρκικών παραβιάσεων και παραβάσεων στο Αιγαίο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο». Με δεδομένη την τουρκική παραβατικότητα, τόσο σε σχέση με την ΑΟΖ, το FIR και τις περιοχές έρευνας και διάσωσης (Search and Rescue), παρέχεται, κατά τον ομιλητή και σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, το δικαίωμα αντίδρασης της Ελλάδας ακόμη και με δυναμικά μέσα. Σε ό,τι δε αφορά τη Συνθήκη της Λωζάννης και τις γνωστές προ μηνών δηλώσεις του κ. Ερντογάν για αναθεώρησή της, σημαντική είναι η παρατήρηση ότι η παραπάνω συνθήκη αποτελεί διεθνή πράξη μεταξύ της ηττημένης Τουρκίας του Αʼ Παγκοσμίου Πολέμου και των άλλων χωρών που συμμετείχαν και δεν μπορεί να αλλάξει. «Ας τολμήσει η Τουρκία», πρόσθεσε, «να ζητήσει από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης την αναθεώρηση της συνθήκης για να δούμε ποια θα είναι η θέση και αντίδραση των κρατών-μελών της συνθήκης, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιαπωνία, η Ιταλία, η Ρωσία (για το καθεστώς των Στενών), η Βουλγαρία, η Ρουμανία κ.ά.». Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει και η τοποθέτηση του ομιλητή -θέση την οποία έχουν εκφράσει και άλλοι ξένοι, έγκυροι διεθνολόγοι- για δυνατότητα εγέρσεως θέματος διεθνοποίησης της Θάλασσας του Μαρμαρά, την οποία η Τουρκία, κατά παράβαση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, θεωρεί εσωτερικά ύδατα. Βέβαια, οι θέσεις που συχνά εκφράζονται σε διεθνή συμπόσια, επιστημονικά συνέδρια και συναφείς συναντήσεις ειδικών, όσο σωστές και βάσιμες και αν είναι, απαιτούν, για να μετατραπούν σε πράξη, υψηλή πολιτική βούληση και να το επιτρέπουν οι διεθνείς συγκυρίες. Δεν παύουν ωστόσο να διατηρούν την αξία και τη δυνατότητα αξιοποίησης αν υπαγορεύονται από τις περιστάσεις. Με δεδομένη τη σημασία του Δικαίου της Θάλασσας για την Ελλάδα, σκόπιμο είναι να ενισχύονται ανάλογες συναντήσεις και να επιδιωχθεί κάποιο νησί να καταστεί μόνιμη έδρα φιλοξενίας διεθνούς οργανισμού που να έχει ως αντικείμενο το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως συμβαίνει με το Μονακό, το Παρίσι, το Αμβούργο κ.ά. Δυστυχώς, η ελληνική παρουσία σε διεθνείς επιτροπές, ινστιτούτα, κ.λπ., τελευταίως έχει ατονήσει, προφανώς για οικονομικούς λόγους.

Η διεξαγωγή του συμποσίου στη Σύρο συνέπεσε με την επίσκεψη που πραγματοποίησε στην ελληνική πρωτεύουσα ο τούρκος πρωθυπουργός κ. Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο οποίος, σε συνέχεια των συναντήσεών του στην Αθήνα, επισκέφθηκε ιδιωτικώς τη Θράκη, όπου είχε συναντήσεις με ομόθρησκους και ομοεθνείς της περιοχής. Η επίσκεψη εργασίας στην Αθήνα εντάσσεται στις τακτικές επαφές μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών των δύο χωρών, στα πλαίσια του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας, που έχουν δρομολογηθεί από ετών. Ανάλογη επίσκεψη όπως και στη Θράκη είχε πραγματοποιήσει το 2004 ο τότε πρωθυπουργός και σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας κ. Ταγίπ Ερντογάν. Σε ορισμένα ΜΜΕ προκάλεσε ερωτηματικά η νέα επίσκεψη τούρκου πρωθυπουργού στη Θράκη. Οι εποικοδομητικές δηλώσεις του κ. Γιλντιρίμ και οι παραινέσεις του προς τους ομόθρησκους και ομοεθνείς του να μοχθούν για το καλό της χώρας (Ελλάδας) πιθανόν να εγκαινιάζει μια νέα αντίληψη της Άγκυρας για τις διμερείς σχέσεις. Και τα περιθώρια για ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας μεταξύ των δύο χωρών είναι πολλά. Η γειτονική μας χώρα τον προσεχή χρόνο έχει να αντιμετωπίσει κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Είναι πολύ πιθανό με τις δηλώσεις του σε Αθήνα και Θράκη να επιδίωκε την εκπομπή κατευναστικών μηνυμάτων προς το εσωτερικό της χώρας του και προς το εξωτερικό. Επικείμενα γεγονότα, εντός του Ιουλίου, θα κρίνουν την εν γένει συμπεριφορά της Άγκυρας. Το πρώτο είναι η συνάντηση της Γενεύης για το Κυπριακό και το δεύτερο οι έρευνες της γαλλικής TOTAL στην Κυπριακή ΑΟΖ. Οι αντιδράσεις της Άγκυρας σε αμφότερες τις περιπτώσεις θα αποτελέσουν κριτήριο για το αν διαμορφώνεται μια νέα αντίληψη για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Wait and see, όπως λένε οι Αγγλοσάξονες.