Μόνο όταν παλεύεις δικαιώνεσαι…

Μιλάει στο «ΠΑΡΟΝ» για τον καπιταλισμό που μας έκανε πρωτόγονους ανθρώπους. Άτομα που μόνο επιβιώνουν και δεν μπορούν να φωνάξουν τον ξένο να τον τρατάρουν ένα γλυκό, γιατί φαΐ δεν υπάρχει. Μιλά και για την παιδεία που αφήνει ανιστόρητα και αγράμματα τα παιδιά μας, χωρίς να γνωρίζουν ελληνικά και ουσιαστικά χωρίς να σκέφτονται.

***

> Ο «ξένος» Οιδίπους, ύστερα από τη δεκαετή περιπλάνησή του στον κόσμο των ανώνυμων και των κυνηγημένων, φτάνει τυφλός και ρακένδυτος στο άλσος του Κολωνού, στις παρυφές της πόλεως των Αθηνών, ζητώντας φιλοξενία από τους ντόπιους. Χρειάζεται επιτέλους έναν τόπο για να αναπαυθεί. Διαισθάνεται ότι το τέλος πλησιάζει. Πόσο επίκαιρη είναι σήμερα η τραγωδία του Σοφοκλή «ΟΙΔΙΠΟΥΣ επί Κολωνώ», τη στιγμή που χιλιάδες πρόσφυγες ψάχνουν τη γαλήνη στα σύνορά μας;

Αυτή η τραγωδία του Σοφοκλή αποτελεί τον δραματουργικό πυρήνα των έργων του Μπέκετ και του Καμί και ίσως όλου του σύγχρονου θεάτρου. Το νόημα αυτής της τραγωδίας θα μπορούσε να εκφραστεί με το κείμενο που έγραψε ο Σοπενάουερ: «Δεν υπάρχει κάτι σταθερό στη ασταθή ζωή, ούτε ατέλειωτος πόνος, ούτε αιώνια ευχαρίστηση, ούτε εντύπωση που νʼ αντέχει, ούτε ενθουσιασμός που να μην ξεθυμαίνει, ούτε υψηλή ιδέα που να στέκει ακλόνητη σαν κανόνας σʼ ολόκληρη την ύπαρξη. Όλα διαλύονται στον χείμαρρο των χρόνων». Ταυτόχρονα παρακάτω συμπέραινε: «Η ζωή είναι ένα δάνειο που το παίρνουμε από τη γέννησή μας και οι πόνοι και τα βάσανα είναι οι καθημερινοί τόκοι».

> Τα μεγάλα έργα είναι πάντα διαχρονικά;

Ο Σοφοκλής μιλά μέσα από τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» για τους ξένους. Για τους απάτριδες, για αυτούς που διώχνονται από τα σπιτικά τους, για εκείνους που τους κυνηγούν, τους φυγάδες, τους φτωχούς, τους ξεριζωμένους. Οι λαοί του κόσμου σήμερα είναι σαν τον Οιδίποδα που δεν ξέρει για ποιον λόγο η μοίρα του επιφύλασσε τέτοια τύχη. Πού έχει φταίξει αυτός. Οι Σύριοι που έρχονται στην πατρίδα μας ύστερα από έναν μακρύ δρόμο ψάχνουν ακόμη στο μυαλό τους τις αιτίες της καταστροφής τους. Ψάχνουν τον λόγο που έφαγαν τις βόμβες, που χάθηκε το σπίτι τους, που σκοτώθηκε η οικογένειά τους. Και πιστεύω, όπως και ο Οιδίποδας μέχρι και τα στερνά του, έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος έχει το χρέος να ψάχνει και να καταλάβει τον λόγο της τραγωδίας του. Αυτό είναι το ιδεώδες, να ψάχνουμε την αλήθεια μέχρι το τέλος.

> Αυτό μας ξεχωρίζει από τα ζώα;

Ε, βέβαια. Το μυαλό, η σκέψη. Μόνο ο άνθρωπος ερευνά τις αιτίες που προκάλεσαν ένα φαινόμενο. Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας ο άνθρωπος είχε μόνο ένα όπλο: Τη γνώση. Αυτή δίνει την απόλαυση, την ηδονή. Το σώμα δεν κάνει τη διαφορά αλλά ο εγκέφαλος. Αυτός ο μηχανισμός, αυτό το καύκαλο (το κρανίο), αυτός ο φλοιός δημιουργεί τον άνθρωπο και τον κάνει να συμπεριφέρεται διαφορετικά από τα ζώα. Ο Οιδίποδας όλη του τη ζωή ταλαιπωρείται, αλλά δικαιώνεται γιατί παλεύει και αγωνίζεται. Το δίδαγμα του Σοφοκλή προς τους θεατές είναι ο αγωνιζόμενος άνθρωπος. Η μεγαλύτερη ανθρώπινη κατάκτηση είναι ο αγώνας.

> Σπουδαίο μήνυμα. Αντέχουμε σήμερα τον αγώνα;

Η πιο δύσκολη μάχη που δίνει ο άνθρωπος είναι με τον θάνατο. Απέναντι στον θάνατο ο άνθρωπος είναι τρομοκρατημένος, ενώ θα πρέπει να είναι δυνατός, να τον περιμένει σαν το πιο σημαντικό γεγονός της ζωής του και να μη νιώθει σαν σκουλήκι. Το έγραψε και ο Καβάφης: «Σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος». Όχι τρέμοντας και κλαίγοντας.

> Γιατί δεν αντιδρά σήμερα ο κόσμος; Τόσα χρόνια μέσα στην οικονομική κρίση, στην κατάθλιψη;

Θα ʼρθει η ώρα. Για να γίνει το μπαμ χρειάζεται συλλογική συνείδηση και κατάλληλες συνθήκες. Ο Έλληνας ακόμη έχει σκυμμένο κεφάλι γιατί θρηνεί θύματα. Οικονομικό πόλεμο έχουμε. Όμως αυτός ο Έλληνας που υπομένει, αυτός έκανε και το ʽ40! Αυτοί οι άνθρωποι του Βʼ Παγκοσμίου Πολέμου ακόμη ζουν. Η αντίσταση των Ελλήνων ήταν μοναδική στον κόσμο, στη Γη ολόκληρη. Οι συνθήκες που ζούμε σήμερα είναι σκληρές και απάνθρωπες. Φτώχεια παντού. Ο Έλληνας δεν πτοείται αλλά δεν μπορεί να σηκωθεί ακόμη.

> Μα τι άλλο θέλει ο κύριος Σόιμπλε;

Ο πόλεμος για τον κ. Σόιμπλε συνεχίζεται. Το έλεγε μια χαρά ο Μπρεχτ: «Στη διάρκεια της ειρήνης σχεδιάζεται ο καινούριος πόλεμος».

> Τι φταίει για αυτήν την παγκόσμια αναταραχή;

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι κερδοσκόποι. Μα το 1% του πληθυσμού κατέχει το 99% του παγκόσμιου πλούτου. Δεν έχετε δει το επιτελείο του Ντόναλντ Τραμπ; Όλοι οι σύμβουλοί του είναι οι μεγαλύτεροι πλουτοκράτες της Αμερικής. Η Ελλάδα, όπου το 25 % του πληθυσμού αποτελεί τη μεσαία τάξη, μετρά μόνο αρρώστους. Η υγεία των ανθρώπων έχει επιβαρυνθεί. Ο γέρος με τη μείωση της σύνταξης θα πεθάνει πιο γρήγορα, ο νέος θα πάθει κατάθλιψη, ο οικογενειάρχης από το στρες θα πάθει από αγχωτική διαταραχή μέχρι εγκεφαλικό. Αυτός είναι ο φόρος του πολέμου που μας έχουν εξαπολύσει. Οι φοβερές επιπτώσεις στην υγεία μας. Για να μην αναφερθούμε σε όλα τα παράπλευρα της φτώχειας, πορνεία, ναρκωτικά, μαύρο χρήμα, εγκληματικότητα, αμορφωσιά. Αυτά είναι τα δωράκια της πλουτοκρατίας.

> Πώς γαληνεύει η ψυχή;

Το έχει πει και ο Ηράκλειτος: «Τα πέρατα της ψυχής δεν θα βρεις προχωρώντας, όσο μακριά κι αν σε φέρει ο δρόμος. Στο δέντρο της σιωπής κρέμονται οι καρποί της γαλήνης».

> Τι θα μας κρατήσει όρθιους;

Ο πολιτισμός και η τέχνη. Από αυτά κρατιόμασταν πάντα οι Έλληνες. Είναι το στήριγμα του ηθικού μας. Η τέχνη ανεβάζει το ηθικό. Αλλά αυτό που με ανησυχεί είναι ότι το μεγάλο πλήθος του κόσμου δεν ακολουθεί τις τέχνες. Εμποδίζεται από το σύστημα. Αυτήν τη στιγμή η παιδεία μας έχει πιάσει πιάτο. Όλα ξεκινούν και τελειώνουν στην τηλεόραση και στο γήπεδο. Τα παιδιά μας από το σχολείο βγαίνουν αγράμματα, ανιστόρητα και -το χειρότερο- χωρίς να γνωρίζουν ελληνικά. Πληροφορήθηκα ότι έβγαλαν μέχρι και τον «Επιτάφιο» του Περικλή από τη διδακτέα ύλη. Χρησιμοποιούν 150 λέξεις το πολύ οι νεαροί και οι νεαρές για να εργάζονται σε μια υπηρεσία και για να βγουν στην αγορά για να ψωνίσουν. Αλλά, όπως είπα και πιο πριν, η γλώσσα θέλει σκέψη. Μπορεί να έχεις μια ωραία ιδέα, αλλά αν δεν τη διατυπώσεις είναι μια ανύπαρκτη ιδέα.

> Ωστόσο η Ελλάδα φαντάζει σήμερα, παρά τα προβλήματά της, ένας ασφαλής τόπος;

Ναι. Γιατί χιλιάδες κόσμου ακούμπησαν την τύχη τους στη θάλασσά μας. Δεν τους βουλιάξαμε. Απλά η γη μας δεν χωρά τόσους ανθρώπους. Έχουμε μουσαφίρηδες αλλά δεν έχουμε τραπέζι, καρέκλες και φαγητό να τους τρατάρουμε. Δεν έχουμε φαΐ. Πώς να τους πούμε «περαστέ από το σπιτικό μας»; Κάποτε στις αυλές υπήρχε μια βρύση, ένα βαζάκι γλυκό κρεμασμένο σε ένα δέντρο με το κουταλάκι του, για τον οδοιπόρο, τον ξένο. Αυτός είναι ο Ξένιος Δίας του Έλληνα. Αυτή είναι η φιλοξενία μας. Αλλά τώρα ούτε πικραμύγδαλο δεν μπορούμε να τους δώσουμε. Πού καταντήσαμε; Πλέον μόνο επιβιώνουμε. Σαν τα ζώα. Η επιβίωση είναι κάτι ζωώδες. Τα ζώα επιβιώνουν, τρώνε, κοιμούνται. Ο άνθρωπος σκέφτεται. Αλλά ο καπιταλισμός μας έκανε πρωτόγονους. Και οι πρωτοπόροι στη ζωή, που αγωνίζονται και σκέφτονται, είναι λίγοι.

> Πώς βλέπετε το τηλεοπτικό φαινόμενο «Survivor»;

Μια πολύχρωμη, καλογυρισμένη εκπομπή, με ωραίες εικόνες, που τη βλέπεις για να χαζολογήσεις.