Η Ευρώπη πάει μπροστά γυρίζοντας στον προηγούμενο αιώνα. Είναι αυτή η λύση;

Είναι ξεκάθαρες οι πρώτες ρωγμές που έχουν προκαλέσει στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα: Ενίσχυση της φασιστικής ιδεολογίας ποικίλων διαβαθμίσεων και εθνοκεντρική αγκύρωση των πολιτικών και κοινωνικών διεκδικήσεων, ενώ η διάθεση για περαιτέρω σύγκλιση και από κοινού αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων του αιώνα παραμένει υποτονική. Το Ηνωμένο Βασίλειο, διχασμένο από το οριακό δημοψήφισμα, εγκαταλείπει την Ένωση, η Ελλάδα ζει υπό τη διαρκή τιμωρητική απειλή να εκδιωχθεί από το κοινό νόμισμα και την ίδια στιγμή ανοίγει πάλι ένας διάλογος για την Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων. Ένθερμος υποστηρικτής του σεναρίου αυτού ο γαλλογερμανικός άξονας. Σημαία τους η ανομοιομορφία της Ένωσης και η δυσκολία ορισμένων κρατών-μελών να ακολουθήσουν με ευελιξία τον ρυθμό ολοκλήρωσης. Ύστερα από τόση προσπάθεια, είμαστε ευχαριστημένοι με ένα τέτοιο αποτέλεσμα; Μια Ευρώπη κατακερματισμένη, δέσμια και υποκινούμενη από ευρωσκεπτικιστικές πολιτικές που θα επιδεινώνουν τους διχασμούς; Μια Ευρώπη που θα κλείνει τα σύνορά της στους μετανάστες, που θα απαρνείται τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής συμμετοχής και τα δημοκρατικά πρότυπα στον βωμό της ανταγωνιστικότητας; Αν αυτό το σενάριο επικρατήσει τελικά, τότε η διάλυση δεν θα απέχει πολύ.

Κάποιοι κατηγορούν την Ένωση για δυσκινησία και εκτεταμένη γραφειοκρατία. Κάποιοι άλλοι στοχοποιούν τους λαούς της επιρρίπτοντας ευθύνες σε ορισμένους και επαινώντας ορισμένους άλλους. Πρόσφατο παράδειγμα ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, που από τη θέση του προέδρου του Eurogroup προέβη στην απαράδεκτη δήλωση ότι οι λαοί του Νότου έφαγαν τα λεφτά σε ποτά και γυναίκες. Πέρα από αυτήν τη χυδαία δήλωση του προέδρου του Eurogroup, το χειρότερο, ωστόσο, και το πιο προβληματικό είναι ότι αρνήθηκε επανειλημμένως να παραστεί στις συζητήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και να ενημερώσει το Σώμα για την πορεία της δεύτερης αξιολόγησης του ελληνικού προγράμματος. Πρόκειται για τρανταχτό παράδειγμα της κρίσης που βιώνει το οικοδόμημα ως προς τη δημοκρατική νομιμοποίηση και λογοδοσία. Διότι η δημοκρατία αποτελεί αναγκαιότητα, αν θέλουμε το ευρωπαϊκό σχέδιο να μη ματαιωθεί.

Δυστυχώς, βιώνουμε μια οπισθοχώρηση σε όλα τα επίπεδα. Η Ευρώπη γηράσκει και ουσιαστικά και μεταφορικά. Αφενός γιατί αντιμετωπίζει σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, αφετέρου γιατί έχει προσκολληθεί σε συντηρητικές πολιτικές, οι οποίες δεν υπηρετούν τις ανάγκες των ευρωπαίων πολιτών. Το αποτέλεσμα είναι να χάνει ποσοστά ανταγωνιστικότητας και να πιέζεται μέσα στους διεθνείς συσχετισμούς. Παράλληλα ξεδιπλώνεται η φτώχεια ενός μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού της και οι λαοί εξαθλιώνονται, κυρίως ηθικά, όταν βλέπουν οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις να μη συνοδεύονται από κοινωνικές. Σε αυτό το σημείο θα έπρεπε να είχε εστιάσει ο διάλογος: Τι εκπροσωπεί σήμερα η Ευρώπη; Μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών της; Διότι όσο οι πολίτες αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ευημερήσουν μέσα στην Ένωση τόσο οι ευρωσκεπτικιστικές και αντιευρωπαϊκές δυνάμεις θα ρίχνουν νερό στον μύλο του εθνικολαϊκισμού. Ιδιαίτερα ως προς τις εθνικές πολιτικές, η αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυριαρχία του κράτους-μέλους και στις αρμοδιότητες της Ένωσης γίνεται ακόμη πιο έντονη. Στο ταραγμένο, δε, γεωπολιτικό περιβάλλον, όπου έχουν τεθεί στο προσκήνιο κι άλλες προκλήσεις, πέρα από τις κοινωνικές και οικονομικές, που έχουν να κάνουν με τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια, το πρόβλημα διογκώνεται. Το «Μπατακλάν» πέρασε στο υποσυνείδητο και βαθαίνει ο ρατσισμός. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες βλέπουν με καχυποψία όσους διεκδικούν τη συμπερίληψη της θρησκευτικής, πολιτιστικής και γλωσσικής ταυτότητας των μειονοτήτων. Το αποτέλεσμα είναι να πολλαπλασιάζονται οι εθνοτικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές συγκρούσεις, χωρίς οι λαοί να βλέπουν την προστιθέμενη αξία του να είσαι εντός Ένωσης.

Λύση δεν είναι, ωστόσο, ο απομονωτισμός, που μας οδηγεί στον περασμένο αιώνα. Οι λαοί της Ευρώπης συνδεόμαστε με την ιστορία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό μας. Είναι αυτά τα στοιχεία που μας επιτρέπουν να μιλήσουμε και να διεκδικήσουμε την ενότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Είναι αυτά τα στοιχεία που μας έκαναν να ξεριζώσουμε το αυγό της έχιδνας, που κάποτε έγινε η αιτία να γνωρίσει η Ευρώπη το φασιστικό κράτος και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και να προσηλωθούμε στην ειρήνη και την ανάπτυξη και ενίσχυση της δημοκρατίας. Και είναι αυτά τα στοιχεία που πρέπει να μας δώσουν την ώθηση για να παλέψουμε για μια νέα αρχιτεκτονική της Ένωσης, ικανή να την επαναφέρει στην ανάπτυξη και την ευημερία.