Το Κυπριακό: Οι τελευταίες εξελίξεις και κριτικές

Επιβεβλημένος μεν και ηρωικός ο αγώνας για την ανεξαρτησία, πολιτικά όμως χωρίς ρεαλισμό και εκτίμηση των διαθέσεων της Μ. Βρετανίας. Υποστηρίζεται ότι επιδείχθηκε ανυπομονησία και αντί μιας πραγματιστικής διαπραγμάτευσης με τους Άγγλους προτιμήθηκε η δυναμική διεκδίκηση πρώτα με την ηρωική δράση της ΕΟΚΑ και σε δεύτερη φάση με την ΕΟΚΑ Βʼ. Έλλειψε η σωστή διάγνωση ότι η Μ. Βρετανία μπορεί να είχε χάσει την πρωτοκαθεδρία που κατείχε διεθνώς πριν από τον Βʼ Παγκόσμιο πόλεμο, όμως δεν είχε απολέσει πλήρως την ισχύ της. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη με τις άλλες πρώην αποικίες της, δεν ήταν διατεθειμένη να απολέσει και την Κύπρο, μέσω της οποίας έλεγχε τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και την ελεύθερη ροή του πετρελαίου από τις χώρες της Μ. Ανατολής. Τη θέση τους ότι η Μ. Βρετανία δεν ήταν ακόμη έτοιμη να παραχωρήσει πλήρη ανεξαρτησία στη Μεγαλόνησο την είχε εκφράσει σαφώς και ο τότε βασιλιάς Γεώργιος Αʼ, πατέρας της σημερινής βασίλισσας Ελισάβετ, στον έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο Α. Λιγνιάδη. Από ελλαδικής πλευράς είναι γνωστό ότι ο τότε πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος δεν έτρεφε ιδιαίτερα φιλικά αισθήματα προς τους Βρετανούς και ευνόησε τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ. Τη δεκαετία του ʽ50 η διεθνής θέση της Ελλάδας ήταν ακόμη ισχυρή. Διέθετε το ηθικό πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας -ίσως να υπερτερούσε και στρατιωτικά-, έχοντας αντισταθεί στον φασισμό και τη ναζιστική Γερμανία, ενώ η Τουρκία είχε παραμείνει παντελώς αμέτοχη. Οι Άγγλοι, όταν διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να εξουδετερώσουν την ΕΟΚΑ στρατιωτικά, που τους στοίχιζε και οικονομικά, προσέφυγαν στην προσφιλή τους τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Αφύπνισαν τους Τουρκοκύπριους, που ήταν παντελώς αμέτοχοι στον αγώνα για την ανεξαρτησία, όπως και την Άγκυρα, με αποτέλεσμα τις Συνθήκες Λονδίνου και Ζυρίχης, που ανήγαγαν τους Τουρκοκύπριους σε συγκυρίαρχους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το μη λειτουργικό σχήμα της αποδείχθηκε πολύ γρήγορα, γεγονός που οδήγησε τον Μακάριο να υποβάλει τα γνωστά δώδεκα σημεία προς αναθεώρηση. Αλλά και ο ειδικός μεσολαβητής του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Galo Plaza είχε χαρακτηρίσει το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ως τερατώδες (constitutional monstrosity). O Κων/νος Καραμανλής μαζί με τον Ευάγγελο Αβέρωφ, που αμφότεροι έφεραν το βάρος της υπογραφής των συμφωνιών της Ζυρίχης, τη δικαιολόγησαν ως αναγκαστική επιλογή προκειμένου να αποφευγόταν, όπως υποστήριζαν, η επαπειλούμενη διχοτόμηση της νήσου. Η θέση Ελλάδος και Κυπριακής Δημοκρατίας αποδυναμώθηκε πλήρως με τη δικτατορία των συνταγματαρχών του 1967 και την ανατροπή του Μακαρίου, που επέτρεψε στη συνέχεια την τουρκική εισβολή (1974). Έκτοτε τα πράγματα αντεστράφησαν. Τον περασμένο Ιούλιο συμπληρώθηκαν σαράντα δύο χρόνια από την τουρκική εισβολή, με τα στρατεύματα κατοχής να παραμένουν ακόμα εκεί και την Κυπριακή Δημοκρατία διαιρεμένη στα δύο, στον κατεχόμενο Βορρά και τον Ε/Κ Νότο. Παρά το γεγονός ότι η διεθνής προσωπικότητα της Κύπρου δεν έχει θιγεί και ότι κανείς -με εξαίρεση τη Τουρκία- δεν έχει αναγνωρίσει το ψευδοκράτος της Β. Κύπρου, η Άγκυρα προσπαθεί να μετατρέψει την παράνομη κατοχή σε de jure αναγνώριση. Η ανατροπή αυτής της παράνομης κατάστασης και η αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας επιχειρήθηκε, εσχάτως, με τις συνομιλίες της Γενεύης (12.1.2017). Αρχικά σε επίπεδο των δύο κοινοτήτων και στη συνέχεια με τη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδας, Τουρκίας, Ηνωμένου Βασιλείου), με την παρουσία του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών και του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Η ελληνική πλευρά, διά στόματος του υπουργού των Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά, είχε καταστήσει σαφές urbi et orbi ότι δεν νοείται λύση του Κυπριακού χωρίς την εκπλήρωση δύο προϋποθέσεων: α) Την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής. β) Την κατάργηση του συστήματος εγγυήσεων, που δεν αρμόζει σε ανεξάρτητο κράτος – πλήρες μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ. Όταν έγινε αντιληπτό ότι υπήρχαν σχεδιασμοί, με το τέχνασμα της σύντομης περάτωσης των εργασιών, για έμμεση αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης, την οποία ο έλληνας ΥΠΕΞ δεν απεδέχθη, και την προσχηματική αναχώρηση του τούρκου υπουργού Εξωτερικών, αποφασίσθηκε το θέμα να εξετασθεί από ομάδα εμπειρογνωμόνων, που άρχισε τις εργασίες της δύο μέρες μετά, στο Μον Πελεράν. Αφού καταγραφούν οι θέσεις όλων των πλευρών, το όλο θέμα θα εξετασθεί, εν ευθέτω χρόνω, σε πολιτικό επίπεδο. Οι συνομιλίες της Γενεύης απέτυχαν, όπως υποστηρίζεται από ορισμένους; Το σωστότερο θα ήταν ότι διακόπηκαν. Η ελληνική διπλωματία επέτυχε σημαντική νίκη; Ο όρος δεν ταιριάζει με τις περιστάσεις. Πρέπει όμως να αναγνωρισθεί ότι για πρώτη φορά τηρήθηκε μια γνήσια πατριωτική γραμμή, καλά μελετημένη και χωρίς συμπλέγματα. Οι προσδοκίες για μια λύση του Κυπριακού μέσα στο τρέχον έτος είναι μάλλον υπεραισιόδοξες. Ο τούρκος Πρόεδρος αντιμετωπίζει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για μετατροπή της Προεδρευομένης Δημοκρατίας σε Προεδρική ή, όπως χαρακτηρίζεται από ορισμένους, σε σύγχρονο σουλτανάτο. Πολύ δύσκολα θα έκανε υποχωρήσεις σε πολλές πτυχές του Κυπριακού. Αλλά και ο κύπριος Πρόεδρος θα μπει στις ίδιες εκλογικές διαδικασίες αργότερα. Δεν πρέπει, επίσης, να αγνοείται ότι στις 20 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η αλλαγή στον Λευκό Οίκο και οι προθέσεις του κ. Τραμπ για το Κυπριακό και την ευρύτερη περιοχή είναι ακόμη άγνωστες. Ήταν μήπως άκαιρη η επιλεγείσα ημερομηνία για τη διεξαγωγή των συνομιλιών στη Γενεύη; Ανεξαρτήτως των λόγων που οδήγησαν σε αυτή την επιλογή, με πολλά ασφαλώς ερωτηματικά, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός ότι για πρώτη φορά κατατέθηκαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων προς συζήτηση το θέμα της απόσυρσης των στρατευμάτων κατοχής όπως και της ασφάλειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, με κατάργηση της υφιστάμενης Συνθήκης Εγγυήσεων. Πρέπει, επίσης, να έγινε κατανοητό ότι η επίλυση του Κυπριακού αφορά ολόκληρο τον Ελληνισμό και όχι απλά για να κλείσει ένα χρόνιο πρόβλημα. Αφορά ακόμα και την Ευρώπη, η οποία αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι η λύση δεν πρέπει να παρέχει στην Τουρκία άμεση ή έμμεση δυνατότητα, μέσω της τουρκοκυπριακής κοινότητας, να επεμβαίνει στα ευρωπαϊκά πράγματα.