Οι Έλληνες και οι πρόσφυγες και συναφείς προβληματισμοί

Η δεύτερη, που έχει κοινωνικό, πολιτιστικό και ιστορικό χαρακτήρα, αφορά τη συμπεριφορά των ελλήνων πολιτών, ατομικά ή συλλογικά, έναντι των προσφύγων, από την αρχή της εμφάνισης του προβλήματος μέχρι σήμερα. Και οι δύο έννοιες, καθώς και οι επιπτώσεις του Προσφυγικού, αποτέλεσαν αντικείμενο συζήτησης σε πρόσφατη εκδήλωση της Κίνησης Ιδεών και Δράσης «ΠΡΑΤΤΩ», με κύριους ομιλητές τον υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα και τον αναπληρωτή υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα. Το Προσφυγικό δεν είναι μια αφηρημένη έννοια αλλά μια πραγματικότητα που η ανθρωπότητα τη βιώνει από τότε που ο άνθρωπος και οι κοινωνίες γνωρίζουν την Ιστορία. Κανείς όμως δεν περίμενε ότι η πικρή αυτή εμπειρία θα επαναλαμβανόταν και στις μέρες μας και με τόση σφοδρότητα. Πρόσφυγας, σύμφωνα με την πλέον δόκιμη ετυμολογία της λέξης, είναι όποιο πρόσωπο εξαναγκάζεται σε φυγή από την πατρίδα του για να αποφύγει διωγμούς από όποιον την εξουσιάζει, καταχρηστικά ή κατακτητικά. Γενεσιουργός αιτία του Προσφυγικού στην παρούσα χρονική περίοδο είναι οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή, που άρχισαν με την αμερικανική ένοπλη επέμβαση στο Ιράκ το 1991 και συνεχίζονται και στις μέρες μας με τον εμφύλιο στη Συρία. Ανεξαρτήτως των λόγων που τον προκάλεσαν, το πότε και πώς θα καταλήξει, άμεσο αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία τεράστιου προσφυγικού κύματος, με κύρια κατεύθυνση τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Πρώτη μεταξύ των χωρών, που επί σειρά ετών υφίστανται της συνέπειες, η Ελλάδα, που αποτελεί την κύρια πύλη εισόδου μαζί με την Ιταλία, η οποία όμως επηρεάζεται περισσότερο από την παράνομη μετανάστευση.
Πώς συμπεριφέρθηκε το ελληνικό κράτος στην αντιμετώπιση του Προσφυγικού; Σε γενικές γραμμές μπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ελλάδα ως κράτος ανταποκρίθηκε πλήρως στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις διεθνείς συμβάσεις και συμφωνίες που αφορούν τους πρόσφυγες. Και τούτο παρά την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα από οκταετίας περίπου και από το γεγονός ότι η ροή των προσφύγων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την εφαρμογή, από την Τουρκία, της συμφωνίας που έχει συνάψει με την ΕΕ. Σε αντίθεση, πολλές χώρες-μέλη της ΕΕ, όπως οι χώρες της ομάδας VISEGRAD (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία), όχι μόνο δεν ανταποκρίθηκαν στις διεθνείς και κοινοτικές υποχρεώσεις τους αλλά όρθωσαν τείχη και συρματοπλέγματα για να εμποδίσουν τους δεινοπαθούντες πρόσφυγες να κατευθυνθούν προς τις χώρες τελικού προορισμού. Με την παραπάνω ομάδα συντάχθηκαν και η Αυστρία και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που όλες μαζί -δεν αποτελεί μυστικό- υπακούουν στα κελεύσματα ου Βερολίνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ, μητέρα όλων των δεινών που περνάνε οι λαοί της Μ. Ανατολής, παραμένουν στο απυρόβλητο και αμέτοχες στην αντιμετώπιση του Προσφυγικού. Ούτε ένας πρόσφυγας στη χώρα του δολαρίου! Άραγε, τι θα συνέβαινε αν χιλιάδες πρόσφυγες μίσθωναν μερικά παροπλισμένα υπερωκεάνια με κατεύθυνση τη Ν. Υόρκη; Θα τους επιτρεπότανε η προσόρμιση ή θα τα απομάκρυναν, αντίθετα προς τις διεθνείς υποχρεώσεις; Πρόκειται για υποθετικό ερώτημα και όχι ασφαλώς για προτροπή. Η συνεπής συμπεριφορά της Ελλάδας και ο σεβασμός προς τις διεθνείς υποχρεώσεις έχουν κάποιο αντίκρισμα; Στις διεθνείς σχέσεις, στις οποίες επικρατεί όχι το ιδεολογικό αλλά το ρεαλιστικό και ωφελιμιστικό στοιχείο, τούτο δεν γίνεται άμεσα ορατό. Αυτό που μέχρι στιγμής μετράει είναι η δυνατότητα που παρέχεται να επικαλεσθούμε ότι ενεργήσαμε σύμφωνα με τα διεθνή νόμιμα, γεγονός που μας επιτρέπει να διεκδικήσουμε καλύτερα τα δικαιώματά μας.
Σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των Ελλήνων, ατομικά ή συλλογικά, έναντι των προσφύγων, τα εύσημα που έχει εισπράξει η χώρα μας από εκπροσώπους διεθνών οργανισμών αλλά και χωριστές προσωπικότητες αποτελούν απτή απόδειξη και αναγνώριση της προσφοράς τους. Από αυτές τις στήλες, όχι τυχαία, είχε το πρώτον ριχθεί η ιδέα για πρόταση απονομής του βραβείου Νόμπελ για την Ειρήνη στους κατοίκους των ακριτικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Το Προσφυγικό δεν μπορούμε όμως να το αντιμετωπίσουμε μόνο με ανθρωπιστικά και ιδεαλιστικά κριτήρια. Οι κοινωνικές επιπτώσεις σε όσους πληθυσμούς ή περιοχές έρχονται αντιμέτωποι με τα προβλήματα δεν μπορούν να αγνοηθούν. Ιδιαίτερα όταν η κατανομή των προσφύγων είναι δυσανάλογη με τον εγχώριο πληθυσμό, όταν η παραμονή των προσφύγων από προσωρινή τείνει να καταστεί μόνιμη και όταν επικρατεί αβεβαιότητα για την αναλογική ανακατανομή στις χώρες-μέλη της ΕΕ. Ο συνδυασμός των παραπάνω στοιχείων συμβάλλει και προσφέρει άλλοθι σε εξτρεμιστικούς κύκλους ή πολιτικές παρατάξεις ώστε να το εκμεταλλευθούν με ποικίλες αντιδράσεις, οι οποίες τείνουν να απομειώσουν την άριστη εικόνα που έχει δημιουργηθεί διεθνώς για την εν γένει συμπεριφορά των Ελλήνων έναντι των προσφύγων. Από τις ομιλίες των δύο υπουργών, Μεταναστευτικής Πολιτικής κ. Γιάννη Μουζάλα και Προστασίας του Πολίτη κ. Νίκου Τόσκα, στην εκδήλωση του «ΠΡΑΤΤΩ» συγκρατούνται οι παρακάτω ουσιώδεις παρατηρήσεις. Με εξαίρεση τη Μικρασιατική Καταστροφή, δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης για την εισροή στην Ελλάδα τόσο μεγάλου αριθμού προσφύγων και οικονομικών μεταναστών. Ενδεικτικά το 2015 εισήλθαν ή πέρασαν από τη χώρα μας ένα εκατομμύριο περίπου άτομα. Τα προβλήματα που προκύπτουν καθημερινά είναι πολλά και οι προσπάθειες που καταβάλλονται για τη διαχείρισή του είναι μεγάλες. Ασφαλείς προβλέψεις σε ό,τι αφορά την πορεία του Προσφυγικού δεν μπορεί να γίνουν. Πιθανότατα τα φαινόμενα θα έχουν διάρκεια. Στον τομέα της ασφάλειας και της προστασίας του πολίτη δεν αντιμετωπίζονται ιδιαίτερα προβλήματα εγκληματικότητας. Η εκκένωση της Ειδομένης σε διάστημα μόλις δύο-τριών ημερών και χωρίς επεισόδια -σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στο Καλέ της Γαλλίας- αξίζει ιδιαίτερης μνείας. Υπάρχει ωστόσο ένα ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί από κάθε καλοπροαίρετο πολίτη. Αν κάποια στιγμή τελειώσει ο πόλεμος στη Συρία θα επιστρέψουν όλοι οι πρόσφυγες στις εστίες τους; Πιθανόν αρκετοί να θελήσουν να παραμείνουν στη χώρα μας. Πόσοι θα είναι και με τι κριτήρια; Ορισμένοι προβληματίζονται με το ενδεχόμενο δημιουργίας εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων στην Ελλάδα. Νομίζω ότι ο προβληματισμός, εφόσον δεν πηγάζει από ιδεολογικά κριτήρια και προκαταλήψεις, είναι μάλλον άκαιρος. Αξίζει όμως να μελετηθεί.