Ο φόβος και η ελπίδα αποκοιμίζουν τους ανθρώπους!

// Με το χέρι στην καρδιά, περιμένατε αυτήν την επιτυχία; Να δραματοποιείτε ένα από τα πιο δύσκολα φιλοσοφικά έργα, την «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, και να έχετε τόση ουσιώδη επικοινωνία με το κοινό;

Κατ’ αρχάς, η ιδέα ήταν του σκηνοθέτη Πάνου Αγγελόπουλου. Μου έχει προκαλέσει τρομερή έκπληξη πώς η νέα γενιά έχει αγκαλιάσει την παράσταση. Προφανώς, ψάχνει από κάπου να κρατηθεί. Όταν διαβάζεις την «Ασκητική» σε κυριεύει μια λεκτική ηδονή. Ο Καζαντζάκης, υποψήφιος για Νόμπελ, μιλάει για το μεσοδιάστημα που λέγεται ζωή, για την οποία πρέπει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη. Από την άβυσσο στην οποία ήμασταν πριν τη γέννα μας, από το σκοτάδι, ήρθαμε στο φως. Και η διαδρομή προς τον θάνατο δεν πρέπει να μας φοβίζει αλλά να μας ατσαλώνει. Γιατί στο ανηφορικό αυτό ταξίδι με τις πολλές δυστυχίες -που για τον Καζαντζάκη είναι ευτυχίες- ο άνθρωπος απαντά στο μεγάλο ερώτημα της ύπαρξης.

// Ποιες είναι οι λέξεις που δίνουν το νόημα της ζωής;

Από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος κυριαρχούν πάνω του δύο δυνάμεις. Η καρδιά και ο νους (η λογική). Ο άνθρωπος έχει ένα χρέος στην πορεία του. Να πειθαρχεί. Μόνο με την πειθαρχία λυτρώνεται από τις επιθυμίες του, προοδεύει, βάζει στόχους. Για τον Καζαντζάκη η δημιουργία είναι η μεγαλύτερη χαρά της ζωής. Και να δημιουργείς, όχι γιατί περιμένεις το αφεντικό να σε πληρώσει αλλά γιατί σου κάνει κέφι. Σημαντικό για τον Καζαντζάκη, που για μένα είναι ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς παγκοσμίως, είναι το καθήκον του καθένα μας απέναντι στην ανθρωπότητα.

// Όταν τα προβλήματα τα λύνουμε όλοι μαζί, όταν δίνουμε μαζί τις αιματηρές μάχες, αντιμετωπίζουμε πιο εύκολα τον φόβο;

Στο βιβλίο του ο Νίκος Καζαντζάκης γράφει: «Ας ενωθούμε, ας πιαστούμε σφιχτά, ας σμίξουμε τις καρδιές μας, ας δημιουργήσουμε έναν εγκέφαλο και μιαν καρδιά στη Γης, ας δώσουμε ένα νόημα ανθρώπινο στον υπερανθρώπινον αγώνα!» Ναι, ο συγγραφέας θεωρούσε ότι ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τη φθορά του, το σκοτάδι, αγκαλιασμένος με τους άλλους. Μιλάει ξεκάθαρα για συμπόρευση, συνένωση. Αυτή είναι η υποχρέωση προς τους προγόνους. Να πάμε αυτήν την ανθρωπότητα μπροστά.

// Οι τελευταίες γενιές στην Ελλάδα έζησαν σε μια επίπλαστη ευμάρεια;

Έγινε μεγάλη καταστροφή. Ποιος είπε στον άνθρωπο, ποιος έλληνας γονιός είπε στο παιδί του ότι η ζωή είναι ένα εύκολο μονοπάτι; Η ζωή είναι μια συνεχής προσπάθεια. Τίποτα δεν είναι εύκολο, τίποτα δεν είναι επώδυνο. Η «Ασκητική» για μένα είναι θρησκευτικό κείμενο. Είναι η αναζήτηση της σοφίας. Ο Καζαντζάκης δεν ήταν άθεος. Πίστευε και μάλιστα πάρα πολύ. Δεν είχε σχέση όμως με τον ανώτερο κλήρο της Εκκλησίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην «Ασκητική» αναφέρεται στον Θεό, ότι ο κάθε άνθρωπος τον έχει μέσα του, ότι πρέπει να ψάξει να τον βρει για να δικαιολογήσει την ύπαρξή του. Μάλιστα θεωρεί τον Θεό στρατηγό και τον άνθρωπο στρατιώτη.

// Ο Θεός υπάρχει παντού;

Είναι διάχυτος. Στη φύση. Εκεί βλέπουμε την αγάπη του, τα δώρα του, τη μεγαλοσύνη του. Ο άνθρωπος για να φτάσει στον Θεό χρειάζεται ιδανικά και πρώτα από όλα σεβασμό στις ρίζες του. Οι άνθρωποι είμαστε σαν τα δένδρα, έχουμε πολύ βαθιές ρίζες. Δεν είμαστε μόνο ένα πράγμα, είμαστε πολλά. Έχουμε πολιτισμό, έχουμε ερωτισμό, έχουμε την ανάγκη για χαρά, για ξεκούραση, για τραγούδι, για χορό.

// «Δεν φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος». Για να νιώσεις την απόλυτη ελευθερία πρέπει να εξαλείψεις τον φόβο και να μην ελπίζεις σε τρελά όνειρα;

Ο Καζαντζάκης μ’ αυτήν τη φράση λυτρώνει την ανθρωπότητα. Ο φόβος και η ελπίδα αποκοιμίζουν τους ανθρώπους. Τον αποπροσανατολίζουν στην προσπάθειά του να ξεπεράσει τον εαυτό του. Ο φόβος σε κρατάει πίσω και η ελπίδα σε κάνει να μοιρολατρείς. Ο συγγραφέας δεν ζητούσε τίποτα άλλο στη ζωή του από το να είναι ελεύθερος. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια και λύτρωση από αυτήν τη διαπίστωση. Η Γη θα συνεχίσει να γυρίζει και χωρίς εμάς, με σεισμούς, κατακλυσμούς, πολέμους. Η έγνοια μας πρέπει να είναι οι πράξεις μας. Αυτή είναι η λέξη-κλειδί. Με τις πράξεις πάμε ένα βήμα μπρος την ανθρωπότητα προς την ισότητα, την ευημερία, τη δικαιοσύνη.

// Φοβόμαστε, ως λαός, οι Έλληνες;

Οι Έλληνες έχουν αποδείξει ότι δεν φοβούνται τους εχθρούς. Η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από κατακτητές, προσφυγιές, επαναστάσεις. Ο Έλληνας έχει μέσα του την «Οδύσσεια». Ξέρει από ταξίδι. Από τη φύση μας είμαστε αγωνιστές. Η φιλοσοφία μας είναι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός και ο Χριστιανισμός.

Βλέπω τους θεατές που φεύγουν με δάκρυα στα μάτια, που έρχονται μετά στο καμαρίνι για να συζητήσουμε στην παράσταση και με πλημμυρίζει μια τεράστια αγαλλίαση. Γιατί καθώς ολοκληρώνω έναν μεγάλο κύκλο στο θέατρο, πάνω από πενήντα χρόνια, νιώθω ότι μέσω της αρχαίας τραγωδίας, που υπηρέτησα, των μεγάλων σαιξπηρικών έργων αλλά και της φετινής παράστασης έχω δώσει στον συνάνθρωπό μου. Άλλωστε αυτή δεν είναι η αποστολή του ηθοποιού; Να μεταλαμπαδεύει τις αιώνιες αλήθειες των κλασικών κειμένων; Μόνο στις τραγωδίες, που βλέπουμε τα όρια του καλού και του κακού, μόνο στα κείμενα του Σάιξπηρ, που εντοπίζουμε τα ανθρώπινα μέτρα, διαπιστώνουμε πόσο συγγενεύει με αυτά η «Ασκητική» του Καζαντζάκη.

// Πώς βλέπετε τη νέα χρονιά που έρχεται;

Θα ήθελα να ξεριζώσουμε από μέσα μας τη μιζέρια. Η μιζέρια μας εγκλωβίζει στην κατάθλιψη. Θέλω να την αποτινάξουμε και να καταπιαστούμε με τα δύσκολα. Να καλλιεργήσουμε τη γη μας με κόπο, να αγωνιστούμε στον τουρισμό, να επικοινωνήσουμε τον αρχαίο και τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό στον κόσμο.

// Όταν βλέπετε τις ειδήσεις δεν νιώθετε ότι βαδίζουμε προς έναν γενικευμένο πόλεμο στην περιοχή μας;

Η επικαιρότητα είναι ζοφερή. Όλοι μιλάνε για έναν διευρυμένο πόλεμο. Ποια είναι η αιτία; Τα πετρέλαια, το νερό, η συσσώρευση πλούτου σε λίγα κράτη, τα οικονομικά συμφέροντα, η πώληση όπλων, το κέρδος. Βέβαια η Δύση δεν περίμενε τόσους πρόσφυγες. Μα, όταν βομβαρδίζεις μικρά παιδιά δεν θα ξενιτευτούν οι οικογένειες; Το κάνουν ηθελημένα και φεύγουν από τις πατρίδες τους; Εκεί είχαν το σπίτι τους. Μπορεί να ζούσαν σ’ αυταρχικά καθεστώτα, να μην ευημερούσαν, αλλά τουλάχιστον δεν πεινούσαν, δεν έχαναν από καθημερινούς πυροβολισμούς τη ζωή τους. Τώρα θα ζήσουμε μαζί μ’ αυτούς τους ανθρώπους, αν και τα πλούσια κράτη της Δύσης κατασκευάζουν τείχη σαν και αυτά του Βερολίνου για να μην αντικρίζουν τη φτώχεια και τη δυστυχία. Αλλά και για να μην εισχωρούν στις πλούσιες χώρες τους και άλλοι άνθρωποι, με τους οποίους θα πρέπει να μοιραστούν τα χρήματά τους.

// Αυτή είναι η Ευρώπη του πολιτισμού;

Η Ευρώπη έχει ζήσει ένα σωρό πολέμους και επαναστάσεις. Πολλές φορές έχει πάρει λάθος δρόμο και έχει χάσει τα ιδεώδη της. Στο τέλος όμως πάντα βρίσκει τον εαυτό της. Από τον χρυσό αιώνα του Περικλή στην παρακμή, από τα πλούτη των Βερσαλλιών στη Γαλλική Επανάσταση, από τη χλιδή των Τσάρων στην Οκτωβριανή Επανάσταση, από τον Χίτλερ στην αντίσταση κατά του ναζισμού. Η Ευρώπη πάντα πάει να χάσει τον δρόμο της, αλλά η γοητεία της είναι ότι έχει πάντα πνευματικούς ανθρώπους που την επαναφέρουν. Η Ευρώπη είναι σε μια συνεχή περιπέτεια, σαν την επική «Οδύσσεια» του Όμηρου. Ερχόμαστε από το σκοτάδι, πηγαίνουμε προς το σκοτάδι, αλλά στο μεσοδιάστημα είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τη ζωή. Έχουμε τις δυνάμεις που μας δίνουν οι ποιητές και οι συγγραφείς μας. Ο Καζαντζάκης μιλούσε για τη μεταφυσική χαρά της ηδονής που δίνει η εργασία, η οποία δεν είναι αυτοσκοπός αλλά το μεράκι να πατάς με τα παπούτσια σου τη γη και να απολαμβάνεις τους κόπους σου.

// Η κρίση μας έκανε καλύτερους ανθρώπους;

Οι κρίσεις μας βοηθάνε να δούμε ποια είναι η ζωή πέρα από την ύλη και δίνουν βήμα στις καρδιές μας.