Μπαξίσια και τείχη

Της απόφασης αυτής είχε προηγηθεί το αίτημα της σουηδικής κυβέρνησης προς την Κομισιόν, να αλλάξει ο ρόλος της χώρας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου, από χώρα προορισμού σε χώρα που θα ελαφρυνθεί, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, από μέρος των χιλιάδων προσφύγων που φιλοξενεί.

Με 10.000 πρόσφυγες να φθάνουν κάθε εβδομάδα και την πρόβλεψη ότι ως το τέλος του 2015 μια χώρα 9,8 εκατομμυρίων κατοίκων θα έχει απορροφήσει συνολικά 170.000 πρόσφυγες, οι Σουηδοί διακηρύττουν προς κάθε κατεύθυνση ότι το εθνικό τους σύστημα ασύλου είναι στα όρια κατάρρευσης. Η επανεισαγωγή, όμως, συνοριακών ελέγχων από μια χώρα που είναι περήφανη να θεωρείται «ανθρωπιστική υπερδύναμη» για τη διεθνή πολιτική της αποτελεί σήμα κινδύνου για όλη την Ευρώπη.

Από την αρχή της νέας αυτής κρίσης τα υποτυπώδη δείγματα αλληλεγγύης, που κράτησαν την Ευρώπη ζωντανή (παρότι ημιθανή), στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης φάνηκαν να έχουν εξανεμιστεί. Γιατί ενώ στην κρίση της Ευρωζώνης επικράτησε η αντίληψη ότι αν δεν «διασωθούν» τα κράτη του Νότου θα παρασυρθεί και η υπόλοιπη Ευρώπη στη δίνη μιας επικίνδυνης ύφεσης, στο Προσφυγικό τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εδώ, κυρίαρχη είναι η πεποίθηση ότι το πρόβλημα δεν είναι κοινό. Έτσι, όσοι δεν επηρεάζονται άμεσα, προς το παρόν, αρνούνται κάθε μοίρασμα του βάρους, ενώ όσοι εμπλέκονται προσπαθούν να ρίξουν ο ένας την καυτή πατάτα στον άλλο. Κάνοντας το πρόβλημα ακόμη μεγαλύτερο, και πιο επικίνδυνο, για την επιβίωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φράχτες και τα μέτρα καταστολής φαίνονται στα συντηρητικότερα τμήματα των πολιτικών και των κοινωνιών της Ευρώπης ως η μόνη ρεαλιστική επιλογή. Στο περιθώριο αναμένουν ανυπόμονα οι αμυντικοί εταιρικοί κολοσσοί, που είδαν την κερδοφορία τους να εκτοξεύεται με την έναρξη των πολέμων στη Μέση Ανατολή, να μονοπωλήσουν και το πεδίο της επιτήρησης και φύλαξης των συνόρων. Τα σχετικά προϊόντα είναι ήδη έτοιμα, και οι εταιρείες λόμπι στις Βρυξέλλες τα προωθούν με κάθε μέσο. Γιατί η Ευρώπη-φρούριο δεν θα δώσει μεν λύσεις για τους πολλούς, πρόσφυγες και ευρωπαίους πολίτες, αλλά θα κάνει πολλούς να θησαυρίσουν.

Και τα μπαξίσια

Συνεχίζοντας μια λανθασμένη πολιτική χρόνων η ΕΕ φαίνεται να πιστεύει ότι μπορεί να δώσει λύση «λαδώνοντας» τα πελατειακά συστήματα διακυβέρνησης των χωρών στην περιφέρειά της. Για πολλά χρόνια η Ευρώπη δίνει ποσά που αντιστοιχούν περίπου στο 10% του ετήσιου προϋπολογισμού της σε αναπτυξιακή βοήθεια για τις χώρες της Βόρειας και Υποσαχάριας Αφρικής, με στόχο τον περιορισμό της μετανάστευσης. Η θεωρητική λογική είναι ότι αν καλυτερεύσουν οι συνθήκες ζωής στις χώρες προέλευσης, οι άνθρωποι θα μείνουν εκεί. Η κυνική πραγματικότητα είναι ότι στις Βρυξέλλες γνωρίζουν καλά ότι τα χρήματα αυτά δεν φτάνουν στον γενικό πληθυσμό, αλλά «τρώγονται» από τους ημέτερους των πολιτικών ηγεσιών. Και οι μεταναστευτικές ροές όχι μόνο δεν έχουν μειωθεί, αλλά έχουν, αντίθετα, κατακόρυφα αυξηθεί.

Η σύνοδος που έγινε στη Μάλτα, την προηγούμενη εβδομάδα, είχε εξαγγελθεί όταν το κυρίαρχο πρόβλημα ήταν οι χιλιάδες των μεταναστών που ξεκινούσαν από τη Λιβύη για τα παράλια της Ιταλίας. Παρότι συμμετείχαν 20 αρχηγοί κρατών από όλη την Αφρική, η συνάντηση επισκιάστηκε από το ζήτημα της Τουρκίας. Πλέον, οι χιλιάδες των προσφύγων είναι Σύριοι, Ιρακινοί και Αφγανοί και έρχονται μέσω Τουρκίας. Ως αποτέλεσμα, οι Αφρικανοί και δεν ακούστηκαν (κοινή τους θέση ήταν ότι η λύση δεν είναι τα κατασταλτικά μέσα, αλλά η θεσμοθέτηση οδών νόμιμης μετανάστευσης) και πήραν τα λιγότερα χρήματα. Μόλις 1,8 δισ. ευρώ συνολικά, την ώρα που μόνος του ο Ερντογάν διεκδικεί για την Τουρκία 3 δισ.

Εκεί η κοινή ανησυχία (που πλησιάζει τον πανικό) της Μέρκελ, που βλέπει τα ποσοστά της στη Γερμανία να καταβυθίζονται και των Γιούνκερ και Τουσκ, που εκτιμούν ότι η Συνθήκη του Σένγκεν κινδυνεύει, οδηγούν σε μια παράλογη στρατηγική υποχωρήσεων. Οι Τούρκοι, ενώ αρχικά συζητούσαν οικονομική βοήθεια της τάξης του 1 δισ. ευρώ, έχουν ήδη ανεβάσει το ποσό στα 3 και απειλούν ότι αν δεν κλείσει τώρα η συμφωνία η τιμή θα ανέβει παραπάνω. Ταυτόχρονα, απαιτούν τα χρήματα αυτά να μην προωθηθούν μέσω των μεγάλων διεθνών ανθρωπιστικών οργανισμών, αλλά να δοθούν απευθείας στην τουρκική κυβέρνηση. Όρος αδιαπραγμάτευτος του Ερντογάν, που η Μέρκελ δέχθηκε χωρίς καν να το έχει συζητήσει με τους υπόλοιπους, στους οποίους επέβαλε την αποδοχή του, ήταν να γίνει ειδική ευρωπαϊκή σύνοδος με τη συμμετοχή της Τουρκίας πριν προχωρήσει οποιοδήποτε άλλο μέτρο. Πολλά κράτη μέλη στη Μάλτα διαμαρτυρήθηκαν και ζήτησαν η Σύνοδος να γίνει μόνο αφού η Τουρκία δείξει απτά δείγματα ότι παίρνει σοβαρά μέτρα για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών, η απόφαση όμως ήταν ήδη ειλημμένη.

Απανωτά αδιέξοδα

Το απόλυτο αδιέξοδο, σε όλα τα επίπεδα, όσο τα προβλήματα αντιμετωπίζονται με τη σημερινή οπτική, είναι αυτό που χαρακτηρίζει την ευρωπαϊκή στάση στο Προσφυγικό.

Το αδιέξοδο της συνεχούς καραμέλας της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων, όταν όλοι γνωρίζουν ότι κανείς δεν μπορεί να σταματήσει εκατομμύρια ανθρώπους που αναζητούν απελπισμένα ασφάλεια και όταν τα κράτη μέλη δεν δίνουν ακόμη και τα ελάχιστα σε έμψυχο δυναμικό και πόρους, που δεσμεύονται στις συνόδους να διαθέσουν για την ενίσχυση της Frontex.

Το αδιέξοδο της ευρωπαϊκής ηγεσίας, που βλέπει ότι με την πολιτική που ακολουθείται η καταστροφή πλησιάζει όλο και περισσότερο αλλά δεν έχει ιδέα (ή και επιθυμία) να αναζητήσει μια διαφορετική λογική που θα βοηθούσε την Ευρώπη να αντιμετωπίσει συλλογικά και αποτελεσματικά το πρόβλημα.

Το αδιέξοδο της Άνγκελα Μέρκελ, που βλέπει τα ποσοστά του κόμματός της να πέφτουν (οι γερμανοί συντηρητικοί, παρότι στις δημοσκοπήσεις παραμένουν κοντά στο 40%, έχουν χάσει επτά μονάδες από το καλοκαίρι) και το κόμμα της να εξεγείρεται, την ώρα που ο Σόιμπλε την περιμένει στη γωνία (ως πικρόχολος δελφίνος στην άνοιξη των 73 του χρόνων). Την ίδια ώρα, η γερμανική κοινή γνώμη ανησυχεί και η τοπική αυτοδιοίκηση κραυγάζει ότι το σύστημα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον όγκο των αφίξεων. Και το αδιέξοδό της θα μεγαλώσει, όταν η ακριβοπληρωμένη, πλέον, Τουρκία δεν θα κάνει τίποτε αποτελεσματικό για να σταματήσει τις προσφυγικές ροές.

Και το αδιέξοδο, τέλος, της ελληνικής κυβέρνησης, που νομίζει ότι μπορεί να παίξει ευρωπαϊκό ρόλο, για μια ακόμη φορά, με τα λόγια. Χωρίς σχέδιο, χωρίς ουσιαστική στρατηγική. Με τα ελληνικά νησιά να βουλιάζουν και το βάρος να σηκώνεται κυρίως από εθελοντές, ντόπιους και ξένους. Με τον συνεχή κίνδυνο να κλείσουν τα σύνορα και να βρεθούμε με εκατοντάδες χιλιάδες εγκλωβισμένους. Φιλοδοξώντας ότι μπορούν να μπουν σφήνα σε μια διαπραγμάτευση, όπου ο Ερντογάν παίζει τα ρέστα του εκβιάζοντας την Ευρώπη, προκειμένου να προλάβει την οικονομική κατάρρευση της χώρα τους και τη συνέχιση της πολιτικής του κυριαρχίας. Στο τελευταίο δε, αν για μια ακόμη φορά δεν πουλούν καθρεφτάκια σε ιθαγενείς αλλά το πιστεύουν πραγματικά, είναι ακόμη περισσότερο επικίνδυνοι…