Νεκροταφείο η Μεσόγειος
Έτσι η εκτεταμένη επιχείρηση του ιταλικού Ναυτικού, που κάλυπτε 27.000 ναυτικά μίλια, έσωσε 150.000 ανθρώπους σε μία χρονιά και κόστιζε 9 εκατ. ευρώ τον μήνα, περιορίστηκε στην επιχείρηση «Τρίτων» της Frontex με μετρημένα στα δάκτυλα των δύο χεριών πλωτά μέσα και κόστος 2,9 εκατ. ευρώ τον μήνα, την ώρα που ο ετήσιος προϋπολογισμός της Frontex στο σύνολό του μειώθηκε από 94 σε 89 εκατ. ευρώ.
Η πεποίθηση, σε μια Ευρώπη σε ύφεση, τρομαγμένη από τον όγκο των προσφυγικών ροών, με την Ακροδεξιά σε άνοδο και τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις να κυριαρχούν, ήταν ότι η επιτυχία της «Μάρε Νόστρουμ» στη διάσωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων οδήγησε σε ένα φαινόμενο έλξης. Το κυνικό συμπέρασμα της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ και της Κομισιόν ήταν ότι «όσο ξέρουν ότι δεν θα τους αφήσουμε να πνιγούν θα έρχονται όλο και περισσότεροι». Και η ανατριχιαστική απόφαση, που κανείς δεν τόλμησε να ξεστομίσει δημόσια, ήταν μάλλον ότι «όταν δουν να πνίγονται όλο και περισσότεροι, θα σταματήσουν να μπαίνουν στις βάρκες των δουλεμπόρων».
Ως αποτέλεσμα ο αριθμός των νεκρών αυξήθηκε κατακόρυφα και το βάρος των διασώσεων έπεσε ξανά στο ιταλικό Ναυτικό και Ακτοφυλακή, καθώς και στα εμπορικά πλοία που διαπλέουν την περιοχή. Κατακόρυφα, όμως, αυξήθηκαν και οι μεταναστευτικές ροές.
Όλο και περισσότεροι, με όλο και μεγαλύτερο κίνδυνο
Το 2014 στην Ιταλία έφθασαν 170.100 παράνομοι μετανάστες, στην Ελλάδα 43.500, στην Ισπανία 4.250, στη Μάλτα 568 και στην Κύπρο 339. Από την αρχή του 2015 υπολογίζεται ότι έφτασαν στις ακτές της Ιταλίας περίπου 25.000 παράνομοι μετανάστες, ενώ με το τέλος της χειμωνιάτικης κακοκαιρίας, προστέθηκαν, την προηγούμενη εβδομάδα, 12.000 μέσα σε μόλις έξι ημέρες. Για την Ελλάδα οι αριθμοί τριπλασιάστηκαν, με 10.445 παράνομους μετανάστες να φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου το πρώτο τρίμηνο του 2015, σε αντίθεση με 2.863 πέρυσι, ενώ συνολικά αναμένονται περίπου 100.000 μέχρι το τέλος της χρονιάς.
Όλα αυτά ενώ ο κίνδυνος διέλευσης έχει αυξηθεί σημαντικά, με 900 ανθρώπους ήδη νεκρούς στη θαλάσσια περιοχή Λιβύης – Ιταλίας για το 2015 (400 πέθαναν μόνο την περασμένη Δευτέρα). Και με τον φράχτη του Έβρου, στην ελληνική περίπτωση, να έχει οδηγήσει στην κάθετη μείωση των ροών μέσω στεριάς (από 59.974 συλλήψεις στον Έβρο το 2011, είχαμε μόλις 1.904 το 2014) και στην ανακατεύθυνσή τους, είτε στα βουλγαρικά σύνορα, είτε, πολύ χειρότερα, στην κάθετη αύξηση όσων προσπαθούν να περάσουν μέσω θαλάσσης, όπου από 11.447 συλλήψεις το 2013, είχαμε 43.518 το 2014.
Το συμπέρασμα είναι μάλλον εύγλωττο. Όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν έχουν τίποτε να χάσουν, ότι ακόμη και η ζωή τους η ίδια, ή η ζωή των παιδιών τους, δεν μετρά, όσο παραμένουν σε κίνδυνο θανάτου ή συνεχούς καταδίωξης, θα κάνουν τα πάντα για να φτάσουν στην ασφάλεια και τη λευτεριά.
Η διάλυση του λιβυκού κράτους, ο συριακός εμφύλιος, οι σφαγές και το κράτος τρόμου των τζιχαντιστών σε Ιράκ και Συρία, η αστάθεια, οι συγκρούσεις και τα ανελεύθερα καθεστώτα στην υποσαχάρια Αφρική, τη Σομαλία και την Ερυθραία και, πλέον, και την Υεμένη, έχουν οδηγήσει στο μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και θα συνεχίσουν να οδηγούν σε αύξηση των προσφυγικών ροών, είτε αρέσει στους Ευρωπαίους, είτε όχι.
Ποιες λύσεις σκέφτεται η Ευρώπη;
Οι κατευθύνσεις που κυριαρχούν στις Βρυξέλλες και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι τέσσερις: Ο αποτελεσματικότερος καταμερισμός των προσφύγων (ιδιαίτερα των Συρίων), σε μεγαλύτερο αριθμό κρατών, η ενίσχυση των χωρών προέλευσης των προσφύγων και παράνομων μεταναστών με ευρωπαϊκά κονδύλια, ώστε να καλυτερεύσουν οι συνθήκες διαβίωσης, η δημιουργία κέντρων/στρατοπέδων κατάθεσης και επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου εκτός Ευρώπης, και, τέλος, η ανάθεση των επιχειρήσεων επιτήρησης των θαλασσίων συνόρων και έρευνας και διάσωσης στο Ναυτικό χωρών της Βόρειας Αφρικής (της Αιγύπτου και της Τυνησίας), με αντάλλαγμα την παροχή οικονομικής και τεχνικής βοήθειας από την ΕΕ. Τις δύο τελευταίες προτάσεις υποστηρίζει με θέρμη η Ιταλία, η οποία κατέθεσε και σχετικό non paper στην τελευταία Σύνοδο των ευρωπαίων υπουργών Εσωτερικών.
Είναι αρκετές οι ενστάσεις που έχουν ήδη διατυπωθεί για τις πολιτικές αυτές, τόσο στο επίπεδο της αποτελεσματικότητάς τους, όσο και στο επίπεδο του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπάρχουν ερωτήματα για το κατά πόσο οι πρόσφυγες θα είναι ασφαλείς στα στρατόπεδα αυτά. Πόσο θα πρέπει να περιμένουν. Αν θα λειτουργήσουν ως ανοικτές δομές φιλοξενίας ή σαν στρατόπεδα κράτησης (αφού θα είναι ανοικτό το ενδεχόμενο απέλασης όσων δεν εγκριθούν οι αιτήσεις τους στις χώρες προέλευσης). Αν όσοι συλλαμβάνονται σε πλοιάρια στη θάλασσα θα μεταφέρονται εκεί και όχι σε ευρωπαϊκό έδαφος. Αν όσοι συλλαμβάνονται να έχουν μπει παράνομα στην ΕΕ θα μεταφέρονται εκεί, επίσης. Κατά πόσο, με όλα αυτά τα δεδομένα, θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά, μειώνοντας τον αριθμό αυτών που θα μπαίνουν στα δουλεμπορικά ψαροκάικα του τρόμου. Επίσης, όσον αφορά στην ανάθεση των θαλάσσιων επιχειρήσεων σε κράτη της Βόρειας Αφρικής έναντι οικονομικών ανταλλαγμάτων, διατυπώνεται το ερώτημα, ποια θα είναι, για παράδειγμα, η διαφορά με τις περιπολίες και τις συλλήψεις που η Αίγυπτος κάνει ήδη; Τέλος, σχετικά με τα ευρωπαϊκά προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης των χωρών προέλευσης, τονίζεται, ότι οι προσφυγικές ροές δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να λυθεί με χρήματα. Οι πρόσφυγες φοβούνται για την ασφάλεια, την ελευθερία και τη ζωή τους. Δεν παίζουν τη ζωή τους κορόνα γράμματα στη Μεσόγειο κυρίαρχα για ένα πιάτο φαΐ.
Κάνουμε τη σωστή ερώτηση;
Η λογική όμως σε όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, είναι το πώς η Ευρώπη θα κρατήσει τους πρόσφυγες και τους παράνομους μετανάστες μακριά. Είναι, όμως, αυτό ρεαλιστικό; Είναι πραγματικά εφικτό; Δίνει λύση;
Η πραγματικότητα απαντά πως όχι. Οι ροές όχι μόνο δε σταματούν, αλλά αυξάνονται δραματικά. Και το δυσανάλογο βάρος που το Δουβλίνο έχει ρίξει στις πλάτες της Ελλάδας και της Ιταλίας, αναγκάζοντάς τες να σηκώνουν τα βάρη για όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, σπρώχνει πλέον τις δύο χώρες να «κάνουν τα στραβά μάτια» στην προσπάθεια των προσφύγων, μετά τη διάσωσή τους, να φτάσουν στη Βόρεια Ευρώπη όπου οι δομές φιλοξενίας και ασύλου είναι περισσότερο αποτελεσματικές και όπου έχουν, συνήθως, φίλους και συγγενείς.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι το ζήτημα δεν είναι αν οι πρόσφυγες θα φτάσουν τα πλούσια κράτη της Βόρειας Ευρώπης. Αλλά αν θα το κάνουν μέσα από νόμιμες, καταγεγραμμένες από τις ευρωπαϊκές αρχές, διαδικασίες, ή αν θα φτάσουν εκεί μέσω των δουλεμπορικών δικτύων παίζοντας τη ζωή τους κορόνα – γράμματα. Επισημαίνεται, επιπλέον, ότι όσο οι διαδρομές αυτές παραμένουν παράνομες, τόσο το πρόβλημα ασφαλείας για την ίδια την Ευρώπη θα μεγαλώνει.
Οι λύσεις που ο ΟΗΕ και εξειδικευμένες διεθνείς οργανώσεις προτείνουν αφορούν σε μια κοινή ευρωπαϊκή λύση, που θα προστατεύει τους πρόσφυγες και θα τους διαχωρίζει από τους οικονομικούς μετανάστες. Περιλαμβάνουν την επανέναρξη επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης σε όλη τη Μεσόγειο με χρηματοδότηση από την ΕΕ, την κατανομή του προσφυγικού πληθυσμού σε όλα τα κράτη της ΕΕ, τη δυνατότητα επανεγκατάστασης των αναγνωρισμένων προσφύγων, προγράμματα θεωρήσεων εισόδου, (visas), για ανθρωπιστικούς λόγους καθώς και την ενίσχυση της δυνατότητας οικογενειακής επανένωσης. Προϋποθέτουν ότι μια ένωση 28 κρατών και 500 εκατομμυρίων ανθρώπων μπορεί να συνεργαστεί και να σηκώσει από κοινού το βάρος της φιλοξενίας εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων. Γιατί αυτό επιτάσσει η προσπάθεια για ένα καλύτερο, ειρηνικότερο μέλλον, τόσο στο εσωτερικό της Ευρώπης, όσο και στην ευρύτερη περιφέρειά της.