Ιστορική Συμφωνία
Η ύπατη εκπρόσωπος για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, Μογκερίνι, και ο ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Ζαρίφ, ανακοίνωσαν ότι η ομάδα των 5+1 (τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, και Γερμανία) και το Ιράν κατέληξαν σε ενδιάμεση συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του τελευταίου. Αμέσως, στην Τεχεράνη οι πολίτες βγήκαν στους δρόμους κρατώντας σημαίες της χώρας τους και πανηγυρίζοντας ως τις πρώτες πρωινές ώρες.
Λίγο μετά τις επίσημες ανακοινώσεις στη Λωζάνη ο αμερικανός Πρόεδρος Ομπάμα χαρακτήρισε τη συμφωνία ιστορική. Τόνισε ότι πρόκειται για μια καλή συμφωνία που ικανοποιεί όλες τις κεντρικές επιδιώξεις των ΗΠΑ και προειδοποίησε το αμερικανικό Κογκρέσο να μην προβεί σε ενέργειες που θα μπορούσαν να απειλήσουν την τελική θετική έκβαση. Την ίδια στιγμή το σύνολο των ηγετών των ευρωπαϊκών κρατών τοποθετήθηκαν θετικά απέναντι στην πρώτη αυτή συμφωνία, προειδοποιώντας όμως ταυτόχρονα το Ιράν ότι πρέπει να μείνει πιστό στις δεσμεύσεις που ανέλαβε.
Μόνη παραφωνία, για μια ακόμη φορά, ο ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου, που χαρακτήρισε τη συμφωνία «ιστορικό λάθος» και τόνισε ότι είναι μια συμφωνία που απειλεί την επιβίωση του Ισραήλ.
Κύρια σημεία
Η ενδιάμεση συμφωνία αποτελεί έναν οδικό χάρτη που πρέπει με λεπτομέρεια να συγκεκριμενοποιηθεί προκειμένου να έχουμε μια τελική συμφωνία στις 30 Ιουνίου. Προβλέπει ότι το Ιράν θα περιορίσει τη δυνατότητα παραγωγής εμπλουτισμού ουρανίου που έχει σήμερα κατά 2/3 για τα επόμενα 10 χρόνια (μειώνοντας τις συσκευές φυγοκέντρησης που λειτουργούν από 19.000 σε 5.000), ότι θα κρατήσει το επίπεδο του εμπλουτισμού ουρανίου στο 3,67% για τα επόμενα 15 χρόνια, (από το 90% που είναι απαραίτητο για τη δημιουργία πυρηνικών όπλων), ότι θα περιορίσει τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου που διαθέτει από 10.000 κιλά σε 300 κιλά για τα επόμενα 15 χρόνια και ότι θα επανασχεδιάσει τον αντιδραστήρα βαρέως ύδατος που διαθέτει σήμερα στο Αράκ (απομακρύνοντας τον πυρήνα του), ώστε να μην είναι δυνατή η παραγωγή εμπλουτισμένου πλουτωνίου. Επιπλέον, σημαντική νίκη για το δυτικό στρατόπεδο θεωρείται η δέσμευση των Ιρανών να περιορίσουν την παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου μόνο στο Νατάνζ, μετατρέποντας τις εγκαταστάσεις του Φορντό (οι οποίες θεωρούνται απρόσβλητες καθώς είναι σκαμμένες στο εσωτερικό ενός βουνού) σε ερευνητικό κέντρο.
Ταυτόχρονα, η Τεχεράνη συμφώνησε (και έχει ήδη υπογράψει όλα τα σχετικά πρωτόκολλα) σε εκτεταμένες τακτικές επιθεωρήσεις από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, (ΙΑΕΑ), του ΟΗΕ. Οι επιθεωρητές της Υπηρεσίας θα έχουν πρόσβαση σε όλες τις τοποθεσίες που σχετίζονται με το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα καθώς και σε τοποθεσίες που θα θεωρηθούν ύποπτες. Επιπλέον οι Ιρανοί υπέγραψαν ότι η ΙΑΕΑ θα έχει πρόσβαση στα ορυχεία και τα εργοστάσια παραγωγής ουρανίου για τα επόμενα 25 χρόνια και στα εργοστάσια παραγωγής συσκευών φυγοκέντρησης για τα επόμενα 20 χρόνια. Σε αντάλλαγμα ο ΟΗΕ, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα άρουν τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει στο Ιράν, μόλις η ΙΑΕΑ πιστοποιήσει ότι οι βασικές προβλέψεις της συμφωνίας έχουν υλοποιηθεί.
Όμως, όπως σημειώνουν οι περισσότεροι αναλυτές, «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες». Στη δύσκολη διαδικασία συγκεκριμενοποίησης της συμφωνίας, επομένως, θα κριθεί και η τελική έκβαση, και τα τελικά κέρδη της κάθε πλευράς.
Πανηγυρισμοί στο Ιράν – Αισιοδοξία στη Δύση
Το βέβαιο είναι ότι η προοπτική του τέλους της διεθνούς απομόνωσης προκαλεί κύματα χαράς και αισιοδοξίας στους ιρανούς πολίτες που ελπίζουν να μπει τέλος στις μεγάλες ελλείψεις σε βασικά αγαθά που έχουν υποβαθμίσει δραματικά το επίπεδο ζωής τους. Οι νέοι και οι πιο φιλελεύθεροι από αυτούς ελπίζουν, επίσης, ότι μια τελική συμφωνία θα ενισχύσει καταλυτικά τον Πρόεδρο Ρουχανί και θα του επιτρέψει να προχωρήσει στο πρόγραμμά του για κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.
Αισιοδοξία προκαλεί η επικείμενη συμφωνία, επίσης, σε επιχειρηματικούς κολοσσούς της Δύσης που βλέπουν την αγορά του Ιράν να ανοίγει ξανά, τόσο στο επίπεδο της ενέργειας, όσο και στο επίπεδο του τεχνολογικού εξοπλισμού, των καταναλωτικών αγαθών, αλλά και της δυνατότητας δημιουργίας μονάδων παραγωγής σε μια χώρα που έχει ορυκτό πλούτο, φτηνή ενέργεια και πλήθος φτηνών, επίσης, εργατικών χεριών.
Σημαντικό είναι εδώ να σημειωθεί ότι στη στροφή της Ουάσινγκτον απέναντι στο Ιράν, από μια πολιτική απόλυτης απομόνωσης και αντιπαράθεσης σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας πρώτης βάσης συνεργασίας, έπαιξαν όλα τα παραπάνω, μαζί με τις κρίσιμες πρόσφατες ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή. Στα πράγματα έρχεται σιγά – σιγά μια νέα γενιά αμερικανών διπλωματών, που εκτιμούν ότι η πολιτική της απόλυτης απομόνωσης «χτύπησε τοίχο» και συντέλεσε στη ριζοσπαστικοποίηση της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής. Θεωρούν κρίσιμο να εκμεταλλευτούν την πίεση που ασκούν στην ιρανική ηγεσία οι χτυπημένοι από τις κυρώσεις ιρανοί πολίτες και να ενισχύσουν τις μεταρρυθμιστικές δυνάμεις. Εκτιμούν, επιπλέον, ότι η επανέναρξη των εμπορικών, οικονομικών και πολιτιστικών δεσμών και επαφών με τη Δύση θα ενισχύσει περαιτέρω το αίτημα για αλλαγές στο εσωτερικό της χώρας. Τέλος, τους είναι πλέον ξεκάθαρο ότι ο στόχος της πλήρους κατάργησης του πυρηνικού προγράμματος είναι ανέφικτος, καθώς οι Ιρανοί δεν θα σταματήσουν μπροστά σε οποιαδήποτε θυσία για να το διατηρήσουν. Απολύτως ξεκάθαρο είναι, επίσης, ότι είναι αδύνατον, για οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη, να βάλει τέλος στο πρόγραμμα αυτό με στρατιωτικά μέσα, εκτός αν είναι διατεθειμένη για ολοκληρωτική επίθεση και κατοχή του Ιράν.
Ρεπουμπλικάνοι, Νετανιάχου και Σαουδάραβες στο κόκκινο
Παρ’ όλα αυτά, οι δυνάμεις που υποστηρίζουν αδιάλλακτα τα παραδοσιακά δόγματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι ακόμη ζωντανές και ισχυρές, και οι Ρεπουμπλικάνοι στην Ουάσινγκτον κινούνται ήδη για τον τορπιλισμό της συμφωνίας σε δύο μέτωπα: Κατ’ αρχήν, προσπαθούν να περάσουν στη Γερουσία νομοσχέδιο που θα επιβάλλει η οποιαδήποτε συμφωνία με το Ιράν να εγκριθεί από το Κογκρέσο και, επιπλέον, να συγκεντρώσουν εκείνη την πλειοψηφία στο Κογκρέσο που θα τους επιτρέψει να ακυρώσουν το βέτο που είναι δεδομένο ότι θα προβάλλει ο Πρόεδρος Ομπάμα. Και παρότι η ρεπουμπλικανική πλειοψηφία είναι ισχυρή, χρειάζεται 17 ψήφους δημοκρατικών βουλευτών. Όμως μετά την ενδιάμεση συμφωνία της Πέμπτης θα είναι εξαιρετικά δύσκολο δημοκρατικοί βουλευτές να σταθούν απέναντι στον Πρόεδρο τους και να σαμποτάρουν τη μεγαλύτερη επιτυχία της θητείας του στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.
Οι αμερικανοί ρεπουμπλικάνοι ταυτίζονται με την ισραηλινή δεξιά στην πεποίθησή τους ότι το Ιράν θα έπρεπε να πιεστεί περαιτέρω και ότι είναι εφικτή μια καλύτερη συμφωνία που θα καταργούσε ολοκληρωτικά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Παρ’ όλα αυτά, ρεαλιστικά δείγματα που να ενισχύουν την άποψη αυτή δεν υπάρχουν.
Από την άλλη, οι Σαουδάραβες και τα υπόλοιπα σουνιτικά κράτη του Κόλπου εκτιμούν ότι μια τελική συμφωνία θα ενισχύσει ακόμη περαιτέρω το Ιράν. Το Ριάντ ανησυχεί από τη μετατόπιση του Ιράκ στη σφαίρα επιρροής της Τεχεράνης, την ενίσχυση των Σιιτών στην Υεμένη και την ανθεκτικότητα του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία. Φοβάται, επίσης, ότι τώρα που η Αμερική, χάρη στο σχιστολιθικό αέριο, μπορεί να είναι ενεργειακά αυτόνομη, θα επιχειρηθεί μια απεμπλοκή της από τη Μέση Ανατολή και μια αναπροσαρμογή των συμμαχιών της στην ευαίσθητη αυτή περιοχή. Ο φόβος είναι ότι οι Αμερικανοί δρομολογούν μια συνεργατική σχέση με το Ιράν, στην ευρύτερη περιοχή, κατά το παράδειγμα της συνεργασίας τους στον πόλεμο κατά των τζιχαντιστών στο Ιράκ. Ως αντίπαλο δέος, επομένως, προτάσσουν τη δημιουργία ενός σαουδαραβικού πυρηνικού προγράμματος σε συνεργασία με το Πακιστάν. Κάτι που κανείς δεν εύχεται να συμβεί.