Ενδοσχολική βία και εκφοβισμός

Πολλές φορές και οι συμμαθητές, αλλά ακόμα και κάποιοι δάσκαλοι έπαιρναν το μέρος του «δυνατού», που τύχαινε να ήταν πιο κοινωνικός, πιο εξωστρεφής σε αντίθεση με τον αδύναμο, που ήταν το «μαζεμένο, κλειστό ή διαφορετικό» παιδί.

Βέβαια το φαινόμενο του μπούλινγκ δεν ασκείται μόνο στα σχολεία. Μπούλινγκ ασκούν στο στρατό οι «παλιοί» προς τους «νέους και τους ψάρακες», μπούλινγκ ασκεί ο κακός γείτονας στο σπίτι μας, μπούλινγκ πολλές φορές ασκεί και ο προϊστάμενος ή οι συνάδελφοι στους χώρους εργασίας. Μάλιστα πριν από λίγες μέρες υπήρξε και η φήμη ότι μπούλινγκ ασκούσαν καθηγητές σχολείου σε συνάδελφο τους καθηγητή.

Τα τελευταία χρόνια η ενδοσχολική βία, ο εκφοβισμός, το νταηλίκι, έχει εξαπλωθεί σε πολλούς χώρους μαθητών (και γενικότερα εφήβων), γίνεται πιο οργανωμένα, αφού ασκείται από παρέες ατόμων που πολλές φορές συστήνουν «συμμορία». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που έχουν γίνει σε σχολεία της χώρας μας θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα και έτσι έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο προσοχής, συζήτησης και συνεχούς μελέτης. Πολλές επιστημονικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο της εφηβικής υγείας αντιλήφθηκαν εδώ και χρόνια το πρόβλημα και υλοποιούν προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.

Χρειάστηκε όμως ο θάνατος ενός παιδιού για να ενσκήψει στο πρόβλημα και η επίσημη Πολιτεία, αλλά και να αντιληφθούν όλοι τη σοβαρότητα του φαινομένου. Ωστόσο οι γονείς αναρωτιούνται: «Πώς πρέπει να μεγαλώσουμε το παιδί μας;». Συζητώντας χρόνια με ειδικούς έχουμε καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: Αν θέλετε να προλάβετε την τραγωδία, να συζητάτε με τα παιδιά σας, να είστε κοντά τους κάθε στιγμή, να τους αφιερώνετε χρόνο, να κερδίσετε την εμπιστοσύνη τους και να σας λένε όλα τα μυστικά τους.

Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) μας δίνει τις παρακάτω χρήσιμες συμβουλές για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό, τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στα παιδιά, καθώς και το σημαντικότερο: πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε αν ένα παιδί έχει πέσει θύμα, ώστε να του δώσουμε την απαραίτητη φροντίδα και προστασία.

Τι είναι η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός

Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το φαινόμενο είναι: «ενδοσχολική βία», «εκφοβισμός» και «θυματοποίηση». Ορίζουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας αποσιωπούνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, καθώς οι γονείς μιλούν ελάχιστα για το πρόβλημα με τα παιδιά τους, οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες και τέλος οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού. Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες και είναι δυνατόν να έχουν τραγικά αποτελέσματα.

Γιατί και πώς εκδηλώνεται

Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι σύνθετο και στην εκδήλωση του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Ειδικότερα, ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών, τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, οι διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος, το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου, οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος, οι στάσεις των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία, ο τρόπος προβολής της βίας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς και γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός που εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών έχει τις εξής μορφές: σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική.

Οι πιο συνηθισμένες
εκδηλώσεις είναι:

* χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί,

* φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμοί,

* καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές,

* σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση,

* αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες.

Ποιες είναι οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στα παιδιά

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές. Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νοιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκέφαλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά. καθώς και κατάθλιψη. Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν, σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά. Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι’ αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον, το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία.

Πως φαίνεται ότι ένα παιδί έχει γίνει θύμα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού

Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο είναι:

* Η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία, οι αδικαιολόγητες απουσίες του.

* Η απροσδόκητη μαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν.

* Το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία.

* Το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι.

* Το ότι αρχίζει να αλλάζει τις διαδρομές από τις οποίες συνήθιζε να πηγαίνει στο σχολείο ή να επιστρέφει από το σχολείο στο σπίτι.

* Το ότι ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα.

* Το ότι έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.

* Το ότι χάνει συχνά τα πράγματά του.

* Το ότι ζητάει συχνά χρήματα από τους γονείς του γιατί χάνει αυτά που του δίνουν.

* Το ότι αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.

* Το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν.

* Το ότι παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.

Εάν ισχύουν κάποια από τα προηγούμενα, τότε ίσως να υπάρχει περιστατικό βίας και εκφοβισμού και το παιδί να χρειάζεται άμεση βοήθεια και υποστήριξη.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς

Εάν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας είναι θύμα εκφοβισμού και βίας από συμμαθητές του στο σχολείο πρέπει να αποφύγετε παρορμητικές αντιδράσεις και να αντιμετωπίσετε όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμα την κατάσταση. Χρειάζεται αμέσως:

* να συζητήσετε με το παιδί,

* να το διαβεβαιώσετε ότι «δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει συμβεί»,

* να του υπενθυμίσετε ότι το νοιάζεστε και ότι είστε αυτοί που το προστατεύετε,

* να του τονίσετε ότι μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση μαζί,

* να του πείτε ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν «σπάσει η σιωπή»,

* να του εξηγήσετε ότι το να μιλήσει στους ενήλικες για περιστατικά βίας και εκφοβισμού δεν αποτελεί «κάρφωμα»,

* να ενημερώσετε τον εκπαιδευτικό και παράλληλα το διευθυντή του σχολείου,

* να προτείνετε στο παιδί πρακτικούς τρόπους για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και

* να ζητήσετε συμβουλευτική από ειδικό ψυχικής υγείας.