Ο πολιτισμός και το ήθος ενός λαού δεν είναι ύλη για να καεί

// Ποια η αιτία που ασχοληθήκατε με τη μουσική και ειδικά με τη χορωδιακή μουσική;

Από μικρό παιδί, η πιο οικεία εικόνα μετά την οικογένειά μου είναι τέσσερις, πέντε και παραπάνω άνδρες να στέκονται ο ένας κοντά στον άλλον και να τραγουδούν μαζί τετράφωνες αριέττες και ύμνους χωρίς τη συνοδεία οργάνου (a capella) ή καντάδες με τη συνοδεία οργάνου. Θα ήταν παράξενο, ζώντας και μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, να μην ασχοληθώ με τη μουσική και ειδικά με τη χορωδιακή.

// Πολλοί λένε ότι πατρίδα μας είναι τα παιδικά μας χρόνια. Πόσο επηρέασε ο πολιτισμός των Επτανήσων και ειδικά της Κεφαλονιάς, όπου γεννηθήκατε και μεγαλώσατε, τη μετέπειτα εξέλιξή σας;

Πολύ. Η Κεφαλονιά και οι άνθρωποί της είναι η αφετηρία και ένα μόνιμο σημείο αναφοράς για μένα. Ξεκίνησα να φτιάχνω τις πρώτες μου χορωδίες στο νησί από τα 14 μου χρόνια. Και μέχρι και σήμερα προσπαθώ να μη χάνω την επαφή μου με τις τοπικές μουσικές δραστηριότητες, τόσο για να προσφέρω ό,τι μπορώ με τις δυνάμεις μου στον τόπο που γεννήθηκα όσο, κυρίως, για να γεμίζουν οι δικές μου μπαταρίες.

// Ποια ήταν τα επόμενα βήματά σας μετά την Κεφαλονιά;

Μετά την Κεφαλονιά βρέθηκα στην Πάτρα να σπουδάζω μαθηματικά και μουσική, ενώ ταυτόχρονα ίδρυσα στο Αργοστόλι την «Κεφαλληνιακή Χορωδία». Στη συνέχεια πήγα στην Ουγγαρία όπου ειδικεύθηκα στη διεύθυνση χορωδίας και στο μουσικοπαιδαγωγικό σύστημα Kodaly. Επανήλθα στην Πάτρα το 2001 ως καθηγητής και μαέστρος στο Δημοτικό Ωδείο Πατρών και από το 2012 μέχρι και σήμερα έχω την τιμή και τη χαρά να διευθύνω τη χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

// Ποιος είναι ακριβώς ο ρόλος σας ως μαέστρος της χορωδίας αυτής και ποια τα ειδικά χαρακτηριστικά της χορωδιακής πράξης γενικά;

Η ευθύνη του διευθυντή της χορωδίας μιας όπερας είναι η ομαλή οργανωτική λειτουργία του συνόλου και η άρτια μουσική απόδοσή του στις παραστάσεις. Όλα τα ειδικά χαρακτηριστικά της χορωδιακής πράξης, δυσκολίες και ιδιαιτερότητες, συνοψίζονται στη λέξη ΟΜΑΔΑ. Η χορωδία είναι ένα σύνολο τραγουδιστών, που ο καθένας έχει τη δική του μουσική, φωνητική, τραγουδιστική προσωπικότητα και στα πλαίσια μιας χορωδίας καλείται όχι να τραγουδήσει, αλλά να ΣΥΝτραγουδήσει. Και όπως και στη ζωή έτσι και στο τραγούδι η συνεργασία έχει τους δικούς της κανόνες προκειμένου να οδηγήσει σε θετικό αποτέλεσμα. Εν προκειμένω, ο διευθυντής χορωδίας έχει έναν πολλαπλό ρόλο, αφού κατά τη διάρκεια της εργασίας του δοκιμάζονται όχι μόνο οι μουσικές και μαεστρικές του ικανότητες, αλλά και αυτές της διαχείρισης της χημείας που προκύπτει από τη ΣΥΜπραξη πολλών διαφορετικών προσωπικών μουσικών -και όχι μόνο- κόσμων. Στο ποσοστό επιτυχίας αυτής της διαχείρισης και στη συνειδητοποίησή του από όλους τους συμμετέχοντες κρίνεται ένα μεγάλο μέρος της επιτυχούς διαδρομής ενός χορωδιακού συνόλου.

// Το χορωδιακό τραγούδι σπουδάζεται στην Ελλάδα;

Δυστυχώς όχι. Το μουσικό εκπαιδευτικό μας, ενώ διδάσκει το σολιστικό τραγούδι, δεν εκπαιδεύει τραγουδιστές ομάδας. Στο εξωτερικό υπάρχει ο όρος «part singing» και είναι φυσικά διαφορετικό από το «solo singing».
Εδώ είναι λίγο μπερδεμένα τα πράγματα και λόγω της άγνοιας δημιουργούνται και παρεξηγήσεις επί του αντικειμένου. Αλλά ας μη γελιόμαστε, όπως λέει και κάποιος γνωστός μου, δεν είναι και το χειρότερο κακό που μπορούμε να πάθουμε.

// Ο κόσμος φοβάται να περάσει από τις πόρτες της Λυρικής, όπως παλιότερα του Μεγάρου Μουσικής, ή έχει εκπαιδευτεί;

Παλαιότερα ίσως. Τα τελευταία χρόνια όχι. Όλο και περισσότερος κόσμος κατανοεί ότι η όπερα δεν είναι ένα είδος για τους λίγους. Αντιθέτως είναι ένα μουσικό είδος για όλο τον κόσμο. Όλα τα οπερατικά δημιουργήματα διαπραγματεύονται θέματα και καταστάσεις της ζωής, από τα ανθρώπινα πάθη μέχρι και τις ύψιστες μεταφυσικές αναζητήσεις.

// Υπάρχουν προβλήματα οικονομικά στη Λυρική; Η κρίση σας έχει αγγίξει, έχετε κομμένες επιχορηγήσεις; Πιστεύετε ότι θα γίνουν αλλαγές στη Λυρική όπως στο Εθνικό Θέατρο; Θα πρέπει να αλλάζουν οι ηγεσίες πολιτιστικών φορέων όταν αλλάζουν οι κυβερνήσεις;

Η κρίση έχει αγγίξει όλα τα φάσματα της κοινωνίας και είναι λογικό να έχει επηρεάσει και έναν καλλιτεχνικό φορέα όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή. Παρ’ όλα αυτά, όμως, η χρηστή διαχείριση, η εξωστρέφεια και η συνετή διοίκηση της Λυρικής έχει καταφέρει να κρατήσει τον φορέα σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο και αξιοθαύμαστη εργασιακή σταθερότητα.

Δεν ξέρω αν θα γίνουν αλλαγές. Πάντως, η άποψή μου είναι ότι δεν θα πρέπει να αλλάζουμε συνταγές, παρά μόνο αυτές που έχουν αποτύχει στην πράξη.

// Πότε θα μετακομίσετε στο Δέλτα Φαλήρου;

Τα παρόντα δεδομένα μας δείχνουν ότι το 2016 η Λυρική θα στεγαστεί στο νέο της σπίτι.

// Η χρεοκοπία μας είναι μόνο οικονομική ή κατά βάση ηθική και πολιτιστική; Η τέχνη είναι αντίδοτο στην κρίση; Τώρα που χάθηκε η ύλη, μπορούμε να κρατηθούμε από το αξιακό σύστημα του πολιτισμού;

Χάθηκε η ύλη; Δεν το βλέπω. Μπορεί να έχει μειωθεί η δυνατότητά μας να καταναλώνουμε υλικά αγαθά, αλλά η ύλη ως στόχος ζωής και αξιακό κριτήριο ευτυχίας είναι παρούσα όσο ποτέ στο μυαλό μας, στην καθημερινότητά μας και μάλιστα σε πρώτη προτεραιότητα. Αυτό λέγεται ηθική και πολιτιστική κρίση, η οποία όμως υπάρχει πολύ πριν παρουσιαστεί η οικονομική. Θα έλεγα ότι η τελευταία πράξη του έργου της ηθικής και πολιτιστικής μας χρεοκοπίας είναι η οικονομική κρίση.

Από την άλλη πλευρά, όμως, ο πολιτισμός και το ήθος ενός λαού δεν είναι ύλη για να καεί ή να φθαρεί ή να χαλάσει με τον χρόνο και να πεταχτεί στα σκουπίδια. Εφόσον υπήρξαν κάποια εποχή στο παρελθόν, είναι αποθηκευμένες στις μνήμες των ανθρώπων και μπορούν να εμφανιστούν ξανά, αρκεί οι πνευματικές αξίες να αποκτήσουν προτεραιότητα έναντι των υλικών. Μόνο η αληθινή τέχνη, δηλαδή αυτή που οδηγεί τον άνθρωπο στο καλό και αγαθό με την αρχαία έννοια των λέξεων, μπορεί να το κατορθώσει αυτό. Οι αρχαίοι Έλληνες το δίδαξαν στην ανθρωπότητα και είναι καιρός να τους μιμηθούμε και οι Νεοέλληνες. Είμαι αισιόδοξος. Θα το κάνουμε.

// Τι να περιμένουμε από τη Λυρική το επόμενο χρονικό διάστημα; Ποιες είναι οι επόμενες παραγωγές σας;

Να περιμένετε τέσσερις πολύ αξιόλογες παραγωγές που θα πραγματοποιηθούν μέχρι το καλοκαίρι. Την επόμενη εβδομάδα ξεκινούν οι παραστάσεις της «Πονηρής Αλεπουδίτσας» του Γιάνατσεκ και τον Μάιο έχουμε την «Τραβιάτα» του Βέρντι. Στο Ηρώδειο θα παρουσιάσουμε τον Ιούνιο την «Τόσκα» του Πουτσίνι και τον Ιούλιο την «Κάρμεν» του Μπιζέ.