Όταν ο Πρόεδρος «πρωθυπουργεύει»
Eκ πρώτης όψεως, η απόφαση αυτή καθ’ εαυτή ουδεμία αντινομία περιέχει. Το τουρκικό Σύνταγμα του 1982, προϊόν του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1980, έδωσε υπέρμετρες αρμοδιότητες στον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας, γεγονός ασυνήθιστο για ένα κοινοβουλευτικό σύστημα. Την εξουσία, όμως, αυτή ουδείς Πρόεδρος είχε ασκήσει στο παρελθόν για να μη δοθεί η σφαλερή εντύπωση ότι ο Πρόεδρος υπεισέρχεται στα θεσμικά καθήκοντα του πρωθυπουργού του και τον περιθωριοποιεί. Δεδομένου, όμως, του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του κ. Ερντογάν, ουδείς θα έπρεπε να είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο αυτό, που ήταν σίγουρο ότι θα συνέβαινε. Ο ίδιος, εξάλλου, ο τούρκος Πρόεδρος είχε τονίσει, κατά την προεκλογική εκστρατεία του για την Προεδρία, ότι δεν πρόκειται να είναι όπως οι άλλοι προκάτοχοί του. Είχε, μάλιστα, αφήσει σαφώς να εννοηθεί ότι θα ασκούσε όλες τις εξουσίες που του παρείχε το Σύνταγμα.
H απόφαση αυτή του Προέδρου δεν άφησε αδιάφορο τον τούρκο πρωθυπουργό, ο οποίος θέλησε να υπενθυμίσει τα θεσμικά του καθήκοντα με διακριτικότητα και χωρίς να ανεβάσει τους τόνους. Έτσι, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξής του, την 27η Δεκεμβρίου, ανέφερε ότι ο Πρόεδρος θα μπορούσε να προεδρεύσει του Υπουργικού Συμβουλίου σε έκτακτες όμως περιστάσεις, σύμφωνα με το Σύνταγμα. Δηλαδή, σε περιόδους πολέμου, καταστροφών κ.λπ. Ο ίδιος, όμως, ο κ. Ερντογάν, σε συνέντευξή του δύο ημέρες μετά τη συνέντευξη του πρωθυπουργού του, την 29η Δεκεμβρίου, αποκατέστησε τα πράγματα, υπό τη δική του φυσικά θεώρηση. Ερωτηθείς σχετικά είπε ότι είχε επιλεγεί ως Πρόεδρος από τον τουρκικό λαό και ότι προβλέπεται από το Σύνταγμα να προεδρεύει του Υπουργικού Συμβουλίου «ανεξάρτητα από έκτακτες περιστάσεις». Κι έτσι ο κ. Ερντογάν θα προεδρεύσει του Υπουργικού Συμβουλίου τη 19η Ιανουαρίου. Η συνεδρίαση μάλιστα αυτή θα συνέλθει όχι στο κτίριο πρωθυπουργού, αλλά στο νέο Προεδρικό Μέγαρο, το περίφημο «Ακ Σαράι», όπως αυτό καλείται. (Στην Τουρκική η λέξη Ακ σημαίνει λευκό, διάφανο. Οι συνειρμοί είναι προφανείς.)
Tο παραπάνω συμβάν δεν έλαβε έκταση για να μη δοθεί η εντύπωση ότι υπάρχει διάσταση μεταξύ Προέδρου και πρωθυπουργού. Ασφαλώς, όμως, προδιαγράφει μια δύσκολη σχέση μεταξύ των δύο αντρών. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν έξι μήνες μετά πρόκειται να διεξαχθούν γενικές βουλευτικές εκλογές στη γείτονα.
Yπενθυμίζουμε ότι η ανάθεση της πρωθυπουργίας στον κ. Νταβούτογλου έγινε λόγω της εμπιστοσύνης που έτρεφε στο πρόσωπό του ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος κ. Ερντογάν. Ήδη, όμως, οι πρώτες σκιές στις σχέσεις των δύο αντρών κατέστησαν απόλυτα ορατές.
Η ενέργεια αυτή του κ. Ερντογάν δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη για τους γνωρίζοντες τα τουρκικά πράγματα. Παρόμοια συμπεριφορά έδειξε ο κ. Ερντογάν και στον άλλοτε πολύ στενά συμπορευθέντα με αυτόν, πρώην Πρόεδρο κ. Γκιουλ, τον οποίο και παραγκώνισε από τα πολιτικά πράγματα μετά την ανάληψη του προεδρικού θώκου.
H απόφαση του κ. Ερντογάν να προεδρεύσει του Υπουργικού Συμβουλίου δεν αποτελεί μια απλή απόφαση. Εμβάλλει σε σκέψεις, στο μέτρο που το συμβάν αυτό προδιαγράφει τον τρόπο άσκησης και διαχείρισης της εξουσίας στη σημερινή Τουρκία και τον βαρύνοντα λόγο που θα έχει σε αυτές η Προεδρία της Δημοκρατίας. Η αποφασισθείσα μάλιστα αναδιάρθρωση των υπηρεσιών της, με ενίσχυση των δομών και των
υπηρεσιών της, ενισχύει την παραπάνω πρόβλεψη. Προδιαγράφει, δε, αυξημένο προεδρικό λόγο στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων και φυσικά και στην εξωτερική πολιτική, τομέα που δεν θα αφήσει εκτός αποκλειστικής του αρμοδιότητας ο τούρκος Πρόεδρος.
Tο τελευταίο πρέπει να μας προβληματίσει και στο μέτρο που αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο λόγος είναι απλός και ευνόητος. Η αδιαλλαξία τής Άγκυρας είναι γνωστή. Ουδεμία υποχώρηση έχει σημειωθεί στις συνεχείς αμφισβητήσεις της εθνικής μας κυριαρχίας, ενώ δεν προδιαγράφεται βελτίωση του κλίματος, παρά τις εκάστοτε και άνευ περιεχομένου δοθείσες υποσχέσεις από πλευράς Αγκύρας. Ο κ. Ερντογάν μας είχε συνηθίσει, ως πρωθυπουργός, σε ενέργειες δηλωτικές των επιδιώξεων της πολιτικής της χώρας του. Ο τομέας, δε, της εξωτερικής πολιτικής πάντα τον έλκυε. Ο κ. Νταβούτογλου, μάλιστα, υπό τη μέχρι πρόσφατα ακόμη ιδιότητα του υπουργού Εξωτερικών συνέπλεε απόλυτα με τον τότε πρωθυπουργό κ. Ερντογάν. Διαφοροποίηση, βέβαια, στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής δεν προβλέπεται στο μέλλον. Η αναφανείσα, όμως, δυσκολία στις σχέσεις των δύο αντρών, ασφαλώς πρέπει να προβληματίσει την Αθήνα. Μην ξεχνάμε ότι ο τούρκος Πρόεδρος άρχει και των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας του. Ιδιότητα που σε συνδυασμό με τον απότομο και αυταρχικό χαρακτήρα του προδιαγράφει μια όχι ευοίωνη διαχείριση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Aπλό και άμεσο δείγμα του τι θα επακολουθήσει θα αποτελέσει η επόμενη απόφαση περί περαιτέρω παρουσίας του «Μπαρμπαρός» στην κυπριακή ΑΟΖ ή αλλού. Αν και έληξε η διάρκεια της τουρκικής NAVTEX, βάσει της οποίας τελείως παράνομα η Άγκυρα είχε δεσμεύσει την περιοχή που εκινείτο το ερευνητικό σκάφος, αναμένεται, όπως λέγεται, απόφαση του ιδίου του τούρκου Προέδρου επί των αμέσως προσεχών κινήσεων του σκάφους στην περιοχή.
Ο βαθμός ανάμειξης του τούρκου Προέδρου στις περαιτέρω αποφάσεις ασφαλώς θα δώσει επιπρόσθετο δείγμα της νέας προεδρικής γραφής. Τη στιγμή, πάντως, που γράφονται οι γραμμές αυτές, η Τουρκία, σύμφωνα με δημοσιεύματα του τουρκοκυπριακού Τύπου, φέρεται να έχει εκδώσει άλλη παράνομη NAVTEX για το «Μπαρμπαρός», που θα ισχύει από την 5η τρέχοντος μέχρι τα μέσα περίπου Φεβρουαρίου, χωρίς όμως να μπορεί να αποκλειστεί περαιτέρω χρονική παράταση. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, η περιοχή που θα καλύπτει θα είναι νοτιοδυτικά της Κύπρου. Την ίδια στιγμή, τελευταίες πληροφορίες φέρουν επίσης την έκδοση τουρκικής αγγελίας που αφορά κινήσεις υποβρυχίων σε μια πολύ ευαίσθητη περιοχή που βρίσκεται νοτίως της Ρόδου και του Καστελλόριζου.
Όλες οι παραπάνω εξελίξεις, εκτός από ανησυχία, προκαλούν και ευρύτερο προβληματισμό που ήδη απασχολεί τις αρμόδιες ελληνικές αρχές.