Το αλάτι, εκτός από τη νοστιμιά που δίνει, συντηρεί και την ταυτότητά μας…

// Πόσα χρόνια παρουσιάζετε το «Αλάτι της Γης»;

Το « Αλάτι της Γης» είναι μια εκπομπή που αγαπώ πολύ και την παρουσιάζω εδώ και 35 χρόνια στο ραδιόφωνο. Πρόκειται για ερτζιανό ρεκόρ. Από το 2012 το «Αλάτι της Γης» απέκτησε και το αδερφάκι του στην τηλεόραση και κατέκτησε και τη δυναμική του ντοκουμέντου.

// Τι είναι το «Αλάτι της Γης»;

Το «Αλάτι της Γης» είναι η μουσική μας κληρονομιά που έρχεται να δώσει γεύση στην άχαρη καθημερινότητά μας. Το αλάτι όμως, πέρα από το ότι δίνει νοστιμιά, συντηρεί κιόλας – γιατί δίνει, στο μέτρο του δυνατού, την ταυτότητα της Ελλάδας. Ειδικά σήμερα, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, το «Αλάτι της Γης» αντιστέκεται και επιμένει σε ένα καλωσόρισμα. Άλλωστε στα χωριά, όταν ήθελαν να καλωσορίσουν τον φιλοξενούμενο, του έδιναν ψωμί και αλάτι. Το ωραιότερο κομπλιμέντο που έχω δεχθεί από τους τηλεθεατές της εκπομπής είναι ότι κάθονται και βλέπουν την παραγωγή, κάθε κυριακάτικο μεσημέρι, τρεις γενιές μαζί. Οι παππούδες, οι γονείς, τα παιδιά και όλοι μαζί τραγουδάνε, χορεύουνε και έτσι έχουν αποκτήσει μια γλυκιά συνήθεια.

// Ποιο ήταν το στοίχημα της εκπομπής;

Δεν θέλω η συμμετοχή των νέων στην παράδοση να μοιάζει με κάτι σαν φολκλόρ. Θέλω να έρχεται ως φυσική συνέπεια μέσα στο πλαίσιο της αγοράς. Στην αρχή, πολλοί τηλεθεατές πειράχτηκαν που παρουσίαζα τα γλέντια στα διάφορα χωριά χωρίς οι νέοι, ή οι ηλικιωμένοι να φοράνε τις παραδοσιακές στολές του τόπου τους. Εμένα αυτό μου έμοιαζε μουσειακό, διδασκαλίστικο. Το φοβήθηκα. Εγώ θέλω να κυλά η παράδοση αβίαστα μέσα στον χρόνο, με τους κυκλωτικούς χορούς και άλλους ελεύθερους ποταμούς. Πριν από 35 χρόνια, όταν ήμουν 20 ετών, υπήρχε προκατάληψη για την παραδοσιακή μουσική. Αφού μου έλεγαν οι παραγωγοί «μην παίζεις κλαρίνα, βάλε και κανένα νησιώτικο». Είχαν συνδυάσει το δημοτικό τραγούδι με τη χούντα. Το δημοτικό τραγούδι το θεωρούσαν επαρχιώτικο. Το στοίχημα για μένα ήταν να βάλω τα βλάχικα τραγούδια στο παρόν και στο μέλλον μας.

// Τι είναι το δημοτικό τραγούδι;

Το δημοτικό τραγούδι αφορά τον κύκλο της ζωής. Τη γέννηση, τον έρωτα, τον γάμο, τον θάνατο. Αφορά τον κύκλο του χρόνου. Τις μεγάλες γιορτές, Χριστούγεννα, Απόκριες, Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, το θέρος, τον τρύγο, το μάζεμα των ελαιώνων, τα ήθη και τα έθιμα. Πιάνει το νανούρισμα του παιδιού από τη βρεφική ηλικία, την ξενιτιά του, τα προικιά του στον γάμο, τα μοιρολόγια του θανάτου. Για μένα το δημοτικό τραγούδι είναι μια σύγχρονη μουσική οικολογία. Γιατί αυτό αφορά τη φύση και την ύπαρξη του ανθρώπου. Ως λαός δεν έχουμε την ανάγκη της επιφάνειας της παράδοσης, αλλά την ανάγκη να χορέψουμε όλοι μαζί, να συμμετέχουμε στην τελετή και να νιώσουμε ως ομάδα τις ρίζες μας.

Τα παιδιά πλέον πηγαίνουν μόνα τους σε χορευτικούς συλλόγους για να χορέψουν, να εκφραστούν. Καθώς αυτό που έζησαν στα κλαμπ, δηλαδή να κουνιούνται μόνοι τους μ’ ένα ποτό στο χέρι, με μια ηλεκτρονική μουσική που δεν χορεύεται, τους οδήγησε στην αποξένωση.

// Μιλήσατε για τη σημασία της τοπικής φορεσιάς. Ποιο είναι το αρνητικό της σε μια εκπομπή;

Αυτομάτως βάζει σε απόσταση τον θεατή από τον χορευτή. Βάζει τον χορευτή σε σκηνή, δημιουργεί απόσταση, τον τοποθετεί στο σανίδι, όπως σε μια θεατρική παράσταση. Εγώ θέλω νέους ντυμένους στο σήμερα, με τα τζίν τους να χορεύουν το «Ιτιά-Ιτιά» λεβέντικα. Δεν θέλω παθητικούς θεατές, ακροατές ή, ακόμη χειρότερα, καταναλωτές. Θέλω τους πάντες να συμμετέχουν στους χορούς, με τους κανόνες που έχει όμως το τσάμικο, το καλαματιανό ή τα ψαλίδια που κάνει ο πρωτοχορευτής.

Δεν θέλω η παράδοση, μέσα από το «Αλάτι της Γης», να γίνει ένα μουσικό κήρυγμα. Όταν κάτι είναι αυθεντικό δεν έχει ανάγκη να βρει τον τρόπο για να επικοινωνήσει.

// Ως πανεπιστημιακός πώς βλέπετε την παράδοση;

Ανθρωπολογικά. Είναι μια μουσική γεωγραφία. Η παράδοση δεν είναι στο μαντήλι μιας γιαγιάς ή στη σκέψη ενός παππού. Η παράδοση δεν είναι κάτι νεκρό. Είναι ένα ποτάμι που τρέχει και εμείς ως επιστήμονες ψάχνουμε να βρούμε την πηγή του. Στα τοπικά πανηγύρια ο νέος βρίσκεται πολύ κοντά στην πηγή.

Στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων στην Πλάκα, τα τελευταία δύο χρόνια, αυξάνονται κατακόρυφα οι μαθητές -μιλάμε και για διακόσιους νέους- που θέλουν να μάθουν ένα παραδοσιακό μουσικό όργανο. Αυτό για μένα λέει πολλά. Για μένα ένας λαός είναι η γλώσσα του, η μουσική του, οι χοροί του. Αυτός είναι ο κορμός και τα κλαδιά μας. Και για να χορέψεις έναν λεβέντικο χορό θέλει αρετή, τόλμη και ελευθερία. Ο τρόπος που χορεύει ο κάθε άνθρωπος δείχνει και το πνεύμα του ή τη στάση ζωής του. Οι ομαδικοί χοροί, που για μένα είναι οι πιο σημαντικοί, έχουν κανόνες και υποταγή στην ομάδα με τη συναίνεση του κάθε χορευτή.

// Στην οικονομική κρίση η παράδοση είναι αξία και θεμέλιος λίθος στα δύσκολα;

Ο πολιτισμός είναι πιο αναγκαίος παρά ποτέ. Η κρίση που περνάμε είναι πρωτίστως ηθική. Αν και θα έλεγα ότι είναι υπαρξιακή. Δεν ξέρω ποιος είμαι και πού πάω. Η γλώσσα, η μουσική, ο χορός -σας το είπα και πριν- είναι σημεία αναφοράς για την προσωπικότητα ενός ατόμου. Δηλαδή, ο άνθρωπος είναι η γλώσσα που χρησιμοποιεί. Ο χορός δείχνει τον χαρισματικό, γενναιόδωρο άνθρωπο. Κοιτάξτε λίγο πώς χορεύουν οι άνθρωποι και θα καταλάβετε πολλά για αυτούς.

// Η εκπομπή έχει πολλούς θαυμαστές από την ελληνική διασπορά. Σας ικανοποιεί αυτό;

Αυτοί οι άνθρωποι είναι η δύναμή μου. Οι Έλληνες ομογενείς, αυτά τα εκατομμύρια των Ελλήνων στο εξωτερικό, είναι οι άνθρωποι που μεταφέρουν το ελληνικό πνεύμα στα πέρατα του κόσμου. Εδώ και έναν αιώνα ο Έλληνας έφυγε μετανάστης στις φάμπρικες της Γερμανίας, του Βελγίου, στα εστιατόρια της Αμερικής, στα ορυχεία της Αφρικής. Αυτοί οι μαχητές της ζωής μετέφεραν το ύφος τους και το ήθος του Ελληνισμού και έδωσαν εκφάνσεις της κουλτούρας μας, των τραγουδιών μας, των χορών μας, της κουζίνας μας. Ο Έλληνας ήταν πάντα οικουμενικός. Δεν ήταν επιφανειακά κοσμοπολίτης. Υπάρχει μια διαφορά. Ο Οδυσσέας ήταν ο πρώτος Έλληνας που γύρισε πόλεις και γνώρισε ξένες νοοτροπίες σε ένα αέναο ταξίδι δούναι και λαβείν. Γι’ αυτό και τους μετανάστες μας δεν πρέπει να τους φοβόμαστε, γιατί την ξενιτιά τη ζήσαμε στο πετσί μας.

// Αυτό είναι το μεγάλο ταλέντο του Έλληνα, να φέρνει μαζί τον πολιτισμό του;

Ο Έλληνας έχει στη διαδρομή του το «όπου γης και πατρίς». Ο Έλληνας ξέρει να επιβιώνει και να ξεπερνά τις δυσκολίες. Άρα δεν έχει να φοβηθεί τίποτα και τώρα στην κρίση. Έχει περάσει και πιο δύσκολες στιγμές στην ιστορία του. Πάντα ήταν στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. Ξέρετε ότι το κλαρίνο είναι όργανο που μας ήρθε στην Ελλάδα από τη Δυτική Γερμανία τον 17ο αιώνα και εμείς το υιοθετήσαμε και το κάναμε δικό μας, σαν να ήταν από πάντα το εθνικό μουσικό μας όργανο; Ο Έλληνας υιοθετεί και προσαρμόζει το ξένο στα μέτρα του αν αυτό του αρέσει. Το βιολί, ένα δυτικό μουσικό όργανο, έρχεται και κατακλύζει τη μουσική των νησιών μας. Το λαγούτο ήρθε από την Ανατολή και το ενστερνίζεται η Κρήτη. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, ήταν πάντα ένα πέρασμα πολιτισμών. Δεν έχουμε λοιπόν τίποτα να φοβηθούμε από το ξένο.