Η λαϊκή παράδοση για την Αμφίπολη και τον «τύμβο στον Καστά»
Θυμάμαι τη γιαγιά Κώσταινα που ο μοναχογιός της είχε δουλειές στα χωράφια κι έτσι έβγαζε αυτή για βοσκή το κοπάδι με τα πρόβατα, που τα «στάλιζε» κοντά σε δικό μας χωράφι κι ερχόταν για κουβεντολόι…
Έλεγε σε μας τα παιδιά, σαν παραμύθι πως υπήρχε ένας βασιλιάς στον τόπο αυτό που είχε μια όμορφη κόρη που την ήθελαν δύο βασιλόπουλα, παλικάρια θεόρατα σαν δράκοι κι επειδή δεν μπορούσε να διαλέξει γαμπρό, τα έβαλε να ρίξουν από μια πέτρα… Τις έριξαν όμως στο ίδιο σημείο και μας έδειχνε τις «δρακόπετρες», δύο μεγάλες πέτρες κοντά στο νεκροταφείο του χωριού και κατέληγε ότι τα δύο βασιλόπουλα πάλαιψαν, μονομάχησαν και σκοτώθηκαν και τα δύο, γι’ αυτό η βασιλοπούλα Φωτεινή μελαγχόλησε κι έγινε καλογριά και γι’ αυτό υπάρχει το ξωκλήσι της Αγίας Φωτεινής με το αγίασμα που βγαίνει από το πηγάδι…
Αυτή την παράδοση, με ευχάριστη έκπληξη, είδα να την έχει καταγράψει, σχεδόν έναν αιώνα πριν, ο Αστέριος Γούσιος, που εργάστηκε ως δάσκαλος στα γειτονικά της Αμφίπολης «Λακοβίκια» επί τουρκοκρατίας, 20-25 χρόνια πριν από την απελευθέρωση της Μακεδονίας, στο βιβλίο του «Η κατά Παγγαίον χώρα», που εκδόθηκε στη Λειψία το 1894 και στο οποίο δίνει λεπτομερείς περιγραφές και στοιχεία για όλα τα χωριά του Παγγαίου, όλα με πληθυσμό ελληνικό και ελληνικά σχολεία με λίγους μουσουλμάνους σε μερικά από αυτά.
Μας έδειχνε ακόμη η γιαγιά Κώσταινα, λίγο παραπέρα στην τοποθεσία «Καστά», όπου ήταν τα καπνοχώραφά μας, έναν λόφο που φαινόταν ότι ήταν τεχνητός κι έλεγε: «Εκεί είναι θαμμένος τρανός βασιλιάς… είναι στοιχειωμένο το μέρος και δεν στέκουν ούτε τα πρόβατα να βοσκήσουν…». Κι εμείς τα ακούγαμε σαν παραμύθια…
Αρκετά χρόνια αργότερα, ως φοιτητής, δούλευα στις ανασκαφές που έκανε ο αρχαιολόγος Δ. Λαζαρίδης και τον θυμάμαι όταν αποκαλύπταμε τις «Θρακικές πύλες» του αρχαίου τείχους, που εκεί σώζεται σε 7,5 μέτρα ύψος, που όπως περιγράφει ο Θουκυδίδης από εκεί έγινε η επίθεση του Βρασίδα στους Αθηναίους, να μας δείχνει απέναντι τον λόφο, στην τοποθεσία «Καστά», και να λέει ότι μάλλον εκεί πρέπει να είναι ο τάφος της Ρωξάνης και του γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου κι ότι η έρευνα γι’ αυτό τον τύμβο θα ήταν το έργο της ζωής του…
Ο Δ. Λαζαρίδης ξεκίνησε τις ανασκαφές, αλλά από την κορυφή του λόφου προς τα κάτω. Πέθανε σχετικά νέος κι έτσι δεν ευτύχησε να αποκαλύψει το ταφικό μνημείο. Τώρα, η τότε μαθήτριά του, έφορος αρχαιοτήτων τώρα, Κ. Περιστέρη, ξεκινώντας από τα πλάγια του τεχνητού λόφου με τομή βρήκε τον περίβολο του κυκλικού ταφικού μνημείου μήκους περίπου 500 μέτρων, ενώ με επιστημονική τεκμηρίωση υποστηρίζει ότι και το λιοντάρι της Αμφίπολης ήταν τοποθετημένο πάνω στο μνημείο… Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα κυκλικό ταφικό μνημείο με περίβολο περίπου 500 μέτρων και ύψους περίπου τριών μέτρων, κτισμένο με πωρόλιθο κι επικάλυψη λευκού μαρμάρου από τη Θάσο… Είναι κάτι μοναδικό, το μεγαλύτερο που έχει βρεθεί στην Ευρώπη και σίγουρα όταν αποκαλυφθεί το εσωτερικό του μνημείου θα υπάρξει παγκόσμιο ενδιαφέρον… Σε κάθε περίπτωση κ. Περιστέρη θα μείνει στην Ιστορία για την επιτυχία της και θα ταυτισθεί με την Αμφίπολη.
Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι η λαϊκή παράδοση στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα που μπορεί να τα μεγεθύνει και να τα ερμηνεύει διαφορετικά, αλλά πάντα κρύβει κάποια αλήθεια, κάποια πραγματικότητα. Άλλωστε και τα τοπωνύμια της Αμφίπολης δείχνουν αρχαίες καταβολές και λειτουργούν σε κάποιον βαθμό ως οδηγός για την ανασκαφική έρευνα. Έτσι, στην Αμφίπολη, η ακρόπολη λεγόταν «παλιονεκκλησιά» γιατί είχε, επί τουρκοκρατίας, ορατά ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η περιοχή που ήταν τα αρχαία εργαστήρια κεραμικής λεγόταν «κούκλες», από τα πολλά ευρήματα κεραμικών, ενώ υπήρχε τοποθεσία «σκαλάκια», εκεί που τοποθετείται (αλλά δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμη) το αρχαίο θέατρο μεταξύ της ακρόπολης και του αρχαίου Γυμνασίου…
Ζούμε σε μια ευλογημένη χώρα που κάθε πέτρα και κάθε δένδρο έχει τον μύθο του… Έτσι, οι επισκέπτες του ταφικού μνημείου στην Αμφίπολη θα παρατηρήσουν ότι στην ευρύτερη περιοχή της Αμφίπολης υπάρχουν πολλές αμυγδαλιές… Ο αρχαιοελληνικός μύθος δίνει την εξής εξήγηση: «Γυρνώντας από την Τροία, ο γιος του Θησέα βγήκε με το καράβι του στην παραλία της Αμφίπολης. Εκεί γνώρισε κι ερωτεύθηκε τη Φυλλίδα, κόρη του βασιλιά της Βισαλτίας. Της υποσχέθηκε ότι θα πάει στην Αθήνα αλλά θα επιστρέψει γι’ αυτή… Έφυγε για την Αθήνα, αλλά δεν γύρισε και η Φυλλίδα μόλις έμπαινε η άνοιξη πήγαινε στην παραλία και περίμενε τον καλό της… Ο Δίας τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε αμυγδαλιά, που μόλις μπει η άνοιξη ανθίζει από χαρά προσμένοντας τον αγαπημένο της»… Γι’ αυτό κι η περιοχή λέγεται επαρχία Φυλλίδας ενώ ο μύθος έδινε μια υπερφυσική εξήγηση στο γεγονός ότι το μικροκλίμα της περιοχής ευνοεί την καλλιέργεια αμυγδαλιάς που και σήμερα κυριαρχεί στην περιοχή μαζί με την ελιά…
Τελειώνοντας, θέλω να επισημάνω δύο πράγματα:
α) Την αξία της λαϊκής παράδοσης, γιατί, πέραν των άλλων, με υπερβολή και υπερφυσική ερμηνεία διασώζει μυθοπλαστικά τη μνήμη κάποιου γεγονότος και συμβάλλει διαχρονικά στη διάσωση της ιστορικής αλήθειας ενώ λειτουργεί και ηθοπλαστικά τονώνοντας το εθνικό φρόνημα.
β) Ότι το πραγματικά μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας είναι η Ιστορία της, οι μύθοι, τα μνημεία, ο πολιτισμός. Όλα αυτά είναι η κληρονομιά από τους προγόνους μας που, αν την αξιοποιήσουμε σωστά, στο πλαίσιο μιας συγκροτημένης πολιτικής , σίγουρα μπορεί να δημιουργηθεί μια άλλη προοπτική για τη χώρα…