Η νεοφιλελεύθερη «νέα Μεταπολίτευση»
Η Μεταπολίτευση του 1974 δεν αφορούσε απλώς και μόνο την πτώση της επτάχρονης δικτατορίας. Συμπύκνωσε και έκφρασε αιτήματα δεκαετιών, ολόκληρης της μετεμφυλιακής περιόδου, με «πυρηνικό» πρόβλημα εκείνο της δημοκρατίας. Η Μεταπολίτευση του ’74 συνδέθηκε με ένα συλλογικό αίτημα και όραμα, μ’ ένα άτυπο κοινωνικό συμβόλαιο, που είχε ως περιεχόμενα τη δημοκρατική λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, την εθνική συμφιλίωση, την ελευθερία και την ισονομία, την κρατική εποπτεία στην οικονομία.
Σήμερα, με την ψύχραιμη «ματιά» που μας επιτρέπει η «απόσταση», μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι αυτό το «συλλογικό αίτημα», με σημείο τομής τις εκλογές του 1981, ικανοποιήθηκε ως έναν μεγάλο βαθμό, παρά τις σοβαρές αντιφάσεις που το συνόδευσαν. Η τυπική δημοκρατική λειτουργία αποκαταστάθηκε, το πολιτικό σύστημα λειτούργησε -με σοβαρές όμως αντιφάσεις-, διαμορφώθηκαν οι θεσμοί του κοινωνικού κράτους, συντελέσθηκε μια ικανοποιητική αναδιανομή του εισοδήματος. Όμως, κάποια δομικά προβλήματα, όπως αυτό της προώθησης μιας σύγχρονης παραγωγικής δομής, της διάλυσης των πελατειακών σχέσεων, της αυτόνομης-δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών, δεν ξεπεράσθηκαν και ορισμένα μάλιστα οξύνθηκαν.
Στην πραγματικότητα, το συλλογικό όραμα, το «ιστορικό συμβόλαιο» της μεταπολίτευσης του ’74 άρχισε να διαλύεται από τη δεκαετία του 1990, με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνο στο επίπεδο της οικονομίας αλλά και στον τρόπο σκέψης και «οργάνωσης» (δηλαδή διάλυσης στην πράξη) των κοινωνικών σχέσεων και των συλλογικοτήτων.
Ως κοινά «εθνικά οράματα» αναδείχθηκαν στη χώρα μας η ΟΝΕ, ο ναός του χρηματιστηρίου, οι Ολυμπιακοί Αγώνες… ενώ, ταυτόχρονα, ως κοινωνικές «αξίες» επικράτησαν ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός, ο παραγωγισμός. Η φορμαλιστική, η τυπική / διαδικαστική δημοκρατία επικράτησε απέναντι στα ουσιαστικά ελευθεριακά περιεχόμενά της και αποκόπηκε από την κοινωνική δυναμική και τις ανάγκες των πολιτών.
Δύο σημαντικά στοιχεία ευνόησαν την απαξίωση της δημοκρατίας και τη σταδιακή ενσωμάτωση των φορέων του συστήματος διακυβέρνησης στα οικονομικά συμφέροντα: Πρώτον: Η κρίση και αφομοίωση της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας στο νεοφιλελεύθερο πρότυπο. Σήμερα στην Ευρώπη τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αποτελούν «παραπληρωματικά στοιχεία» ενός συστήματος διακυβέρνησης που ενσωματώθηκε πλήρως στη νεοφιλελεύθερη στρατηγική. Δεύτερον: Η κρίση και η παραίτηση της Αριστεράς, η «απόσυρσή» της από το κεντρικό διακύβευμα της εξουσίας και η εξάντληση της εμβέλειάς της στην προάσπιση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Ασφαλώς, η πτώση των καθεστώτων του Ανατολικού Συνασπισμού είχε ως συνέπεια μια ιστορικού τύπου πολιτικοϊδεολογική ήττα στον χώρο της Αριστεράς.
Επιπλέον, όμως, η αφηρημένη προάσπιση των δικαιωμάτων, που δεν συνδέθηκε με μια εθνική στρατηγική, οδήγησε σε μια περαιτέρω σύγχυση: Γιατί σε κάποιες περιπτώσεις τα αφηρημένα αιτήματα περί δικαιωμάτων «τέμνονται» (έστω και σχηματικά) με τη «λογική» της παγκοσμιοποίησης. Αυτή η «λογική» εκθειάζει προσχηματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ τα εφαρμόζει στην πράξη είτε με πολέμους και βομβαρδισμούς είτε με την επιβολή εξοντωτικών προγραμμάτων λιτότητας που ακυρώνουν και αφαιρούν στην πράξη τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα.
Η νεοφιλελεύθερη μετα-πολίτευση
Το τέλος της Μεταπολίτευσης δεν αφορά μόνο τη χώρα μας ή τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπου τη δεκαετία του ’70 συντελέσθηκαν οι πτώσεις των δικτατοριών στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Σήμερα ολόκληρη η Ευρώπη, που θεμελίωσε τις συντακτικές δημοκρατικές της αρχές στα διαφωτιστικά / ελευθεριακά προτάγματα, βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία της χρηματοπιστωτικής υπερδομής και των εντεταλμένων πολιτικών διαχειριστών της.
Ο νεοφιλελευθερισμός -όχι απλώς ως οικονομικό πρόγραμμα, αλλά ως κοσμοείδωλο που δίνει τις δικές του ερμηνείες, τα δικά του νοήματα στις πράξεις και στις σχέσεις, ακόμα και στις σκέψεις των ατόμων και των σύγχρονων κοινωνιών- αναζητεί τώρα το ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑ, τη νομιμοποίηση και αποδοχή των δικών του επιλογών από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Η υποβάθμιση και απαξίωση των ευρωπαϊκών αλλά και εθνικών θεσμών, η χειραγώγηση των κομμάτων διακυβέρνησης, ο ευτελισμός των κοινοβουλευτικών θεσμών, η καταστρατήγηση συνταγματικών αρχών, προετοιμάζουν συστηματικά το έδαφος για μια συντακτική μετα-δημοκρατία.
Από το νεοφιλελεύθερο Σύνταγμα θα καταργηθεί επίσημα κάθε έννοια δημοσίου και κοινωνικού αγαθού, κάθε έννοια εθνικού συμφέροντος. Συνακόλουθα θα απαγορευθεί κάθε είδους «παρέμβαση» του κράτους στην οικονομία και θα καταργηθούν στην πράξη οι κοινωνικοί θεσμοί και οι οποιεσδήποτε παροχές: Το άτομο-ιδιώτης θα βρίσκεται «γυμνό», ανυπεράσπιστο απέναντι στους μηχανισμούς των ιδιωτικών συμφερόντων. Το κράτος της νεοφιλελεύθερης μεταπολίτευσης δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από το «κράτος-νυκτοφύλακα» του 19ου αιώνα, που περιοριζόταν στην είσπραξη των φόρων και στη στρατιωτική καταστολή.
Αυτό είναι το νεοφιλελεύθερο / ακροδεξιό Σύνταγμα που μας υπόσχεται ο Αντ. Σαμαράς, στην απαρχή της «νέας» μεταπολίτευσης που αυτός ευαγγελίζεται. Ο ίδιος όμως, οι προστάτες, οι πολιτικοί του σύμμαχοι, οι εντολείς του δεν αποτελούν παρά τα πολιτικά ράκη, τα «απόνερα» μιας εποχής που σβήνει αφήνοντας πίσω της όχι μόνο ερείπια αλλά και πικρά και χρήσιμα ταυτοχρόνως διδάγματα, για να μπορέσει αυτός ο λαός να ξαναβρεί τον δρόμο του, να συναντηθεί ξανά με τα χαμένα του οράματα.