Πολιτική και… ψυχανάλυση (πατροκτονία και ακρασία)
Ανατρέχει λοιπόν στους μύθους της Θεογονίας και Κοσμογονίας, τον μύθο του Οιδίποδα, της Μέδουσας, τους μύθους τους σχετικούς με τη φωτιά (του Προμηθέα, της Λερναίας Ύδρας, του Φοίνικα) και αναζητεί εκεί στοιχεία -τραύματα ψυχικά και φοβίες- που πέρασαν φυλογενετικά στο συλλογικό και το ατομικό ασυνείδητο. Η πρωταρχική σκηνή (η ερωτική πράξη των συζύγων), το οιδιπόδειο (η πρόσδεση του παιδιού στο αντίθετο φύλλο και η αντιπαλότητα του γιου με τον πατέρα), η πατροκτονία, ο φόβος του ευνουχισμού κ.λπ.
2. Διαβάζοντας τις αναλύσεις των μύθων από τον Φρόυντ (αλλά και από τους ανθρωπολόγους και τους τραγικούς ποιητές), διαπιστώνουμε ότι πολλά από τα σύμβολα και τα αρχέτυπα έχουν επηρεάσει ενσυνείδητα ή ασυνείδητα και την πολιτική πράξη. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τον μύθο της Θεογονίας.
Τα παιδιά του Κρόνου συνωμοτούν κατά του πατέρα τους -που ήθελε όλη την εξουσία και όλα τα θηλυκά της φυλής για τον εαυτό του- και αποφασίζουν να τον σκοτώσουν. Μετά την πατροκτονία τον αγιοποιούν. Θεωρούν το σώμα του τοτέμ και με την ενσωμάτωσή του (την ανθρωποφαγία) πιστεύουν ότι ενσωματώνουν και τη δύναμή του. Και συμφωνούν ότι εφεξής κανένας δεν θα έχει την απόλυτη εξουσία (το σύμφωνο ισότητας των αδελφών). Θα έχουν όλοι ένα κομμάτι εξουσίας.
Κάθε ομοιότητα με το τέλος ενός μεγάλου πολιτικού ηγέτη κατά τη μεταπολίτευση στη Ελλάδα και όσα συνέβησαν μετά το θάνατό του είναι «συμπτωματική» και γι’ αυτό τα ονόματα παραλείπονται…
3. Και η ψυχανάλυση και κυρίως η φιλοσοφία ασχολούνται και αναλύουν το πρόβλημα της «ακρασίας» -από το «α» το στερητικό και τη λέξη «κράσις» που σημαίνει δύναμις- το πρόβλημα δηλαδή της αδυναμίας της βούλησης.
Ο άνθρωπος γνωρίζει τι είναι καλό, σωστό, δίκαιο, ωφέλιμο. Όταν όμως πράττει, δεν ακολουθεί αυτό που η λογική του τού λέει ότι είναι σωστό. Η βούλησή του αδυνατεί να ακολουθήσει τη λογική του. Και πράττει το κακό, το λάθος, το άδικο, το βλαβερό. Τα παραδείγματα είναι καθημερινά. Από τον πολίτη που διαρρηγνύει μια σχέση για να δημιουργήσει μια άλλη, έξω από τα όρια του νόμου και της ηθικής τάξης, μέχρι τον ασθενή που δεν ακολουθεί την επιβαλλόμενη από τον γιατρό δίαιτα και υποκύπτει, π.χ., στον πειρασμό του γλυκού, καίτοι πάσχει από ζαχαρώδη διαβήτη. Η ευχαρίστηση, η ηδονή είναι άλλωστε άμεσες. Η ζημιά, η βλάβη θα αργήσουν… Και αυτό αποτελεί μια πρόχειρη δικαιολόγηση.
4. Ο Αριστοτέλης, στα «Ηθικά Νικομάχεια», αναφέρει το παράδειγμα της Πολιτείας που έχει άριστους νόμους, αλλά οι πολίτες τους παραβαίνουν. Ξέρουν και εδώ ότι οι νόμοι είναι σωστοί, δίκαιοι, επωφελείς για το κοινωνικό σύνολο. Δεν τους τηρούν όμως, γιατί το ιδιωτικό όφελος κάμπτει τη βούλησή τους και επικρατεί.
Πολλές φορές παρακολουθώντας πολιτικές ομιλίες -ιδίως αν έχουν τη μορφή εξομολογήσεων- έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι μπροστά στο φαινόμενο της ακρασίας. Ο πολιτικός, που μόλις πέρασε από την κυβέρνηση στην αντιπολίτευση, αναλύει τι θα πρέπει να γίνει για να διορθωθεί η κατάσταση που άφησε ο ίδιος για να πάνε τα πράγματα καλύτερα και να ακολουθήσουν τον σωστό δρόμο… Φαινόμενο, στη χειρότερη περίπτωση, υποκρισίας και στην καλύτερη ακρασίας: Φαίνεται να ισχυρίζεται ότι ήξερε το σωστό, το καλό, το δίκαιο, το ωφέλιμο, αλλά δεν το εφάρμοσε. Η βούλησή του κάμφθηκε, εξασθένησε και δεν ακολούθησε τη λογική του. Τράβηξε τον αντίθετο δρόμο.
5. Μια Πολιτεία, για να είναι δίκαιη, χρειάζεται δίκαιους και σωστούς νόμους. Αλλά αυτό δεν φθάνει.
Χρειάζεται επιπλέον δίκαιους και σωστούς πολίτες. Που να εφαρμόζουν τους δίκαιους νόμους με τρόπο σωστό, με φρόνηση. Δίκαιος πολίτης δεν είναι αυτός που ξέρει τι είναι δίκαιο, ο νομικός, αλλά αυτός που εφαρμόζει το δίκαιο στην πράξη.
Ο Σωκράτης δεν αναγνώριζε χώρο στην ακρασία. Αν ο πολίτης πίστευε, γνωρίζει το καλό, δεν υπάρχει εύλογος λόγος να πράξει το αντίθετο. Αν εγνώριζε πόσο κακό κάνει στην ψυχή του η επιλογή της μη ενάρετης πράξης, δεν θα την επέλεγε ποτέ. «Ουδείς εκών κακός».
Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η ακρασία καταπολεμάται με την άσκηση στο καλό, με τον εθισμό στο καλό. «Έξις, δευτέρα φύσις».
Σύγχρονοι φιλόσοφοι πιστεύουν ότι η ακρασία, όπως και γενικά το κακό, καταπολεμάται με ταυτόχρονη και συντονισμένη τριπλή δράση. Στο λογικό (με την καταπολέμηση της άγνοιας), στη βούληση (με την ενίσχυση που φέρνει ο εθισμός στην αγαθή πράξη) και στο πάθος, που είναι πηγή επιθυμιών και ορμών, αιτία κάμψης της βούλησης.
6. Αν για τον απλό πολίτη η αναζήτηση της αιτίας της ακρασίας βρίσκεται στην άγνοια ή στην περιστασιακή επικράτηση των επιθυμιών, των ηδονών και του πάθους, για τον πολιτικό που, από την επομένη κιόλας της απώλειας της εξουσίας, εμφανίζεται να ξέρει τι ωφελεί και τι πρέπει να γίνει, η αιτία της ακρασίας πρέπει να βρίσκεται στο πολιτικό κόστος. Μια νόσο της πολιτικής που την ομολογούν αλλά δεν τη θεραπεύουν οι πολιτικοί όσο την ανέχεται και την πληρώνει ο λαός.