Η κρίση στα πανεπιστήμια

Η φετινή εκπαιδευτική περίοδος βρήκε τα πανεπιστήμια κλειστά. Η επαναλειτουργία τους, μετά από πολλούς μήνες, δεν έλυσε το πρόβλημα που προκάλεσε την κρίση.

Στη διαχείριση του προβλήματος φαίνεται ότι έγιναν σημαντικά λάθη.

1. Το πρώτο λάθος: Η βάση της συζήτησης

Το πρώτο λάθος συνίσταται στην ταύτιση υλικών και πνευματικών αγαθών. Στην ταύτιση της διαδικασίας και του αποτελέσματος της παραγωγής προϊόντων που γίνεται στα εργοστάσια, τις βιοτεχνίες, τα χωράφια, την αγορά κ.λπ., τα οποία και αποτιμώνται σε χρήμα, με τη διαδικασία και το αποτέλεσμα της παραγωγής γνώσης και ήθους που γίνεται στα πανεπιστήμια, αποτέλεσμα της κοινής προσπάθειας διδασκόντων, διδασκομένων, ερευνητών, βοηθών, υπαλλήλων κ.λπ.

Η άγνοια ή αγνόηση της διαφοράς τους οδήγησε την κυβέρνηση να εφαρμόσει κανόνες και μέτρα που εφαρμόζει στον έναν χώρο (της υλικής παραγωγής) και στον άλλο χώρο (της πνευματικής παραγωγής).

Αν αυτό έγινε με εντολές της «τρόικας», ακόμα χειρότερα. Διότι:

Η επιβολή περιορισμών στην οικονομία για την αποθέρμανσή της (άδικη, βάναυση και αναποτελεσματική και αυτή) με το επιχείρημα εξοικονόμησης πόρων για την αποπληρωμή των δόσεων και του κεφαλαίου δανείων, δεν μπορεί να επεκτείνεται στο χώρο του πνεύματος, με τον ίδιο επιδιωκόμενο σκοπό: Την αποθέρμανση της διαδικασίας και του προϊόντος της πνευματικής παραγωγής (της γνώσης και του ήθους). Η Ελλάδα είναι «οφειλέτης χρήματος», είναι όμως «δανειστής πνεύματος». Έζησε με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, αλλά με πλούτο πνεύματος.

Τον πλούτο αυτό τον προσέφερε πάντοτε στην ανθρωπότητα αφιλοκερδώς. Αυτό αποτελεί την ιστορική της ταυτότητα.

2. Το δεύτερο λάθος: Εκχώρηση της διακυβέρνησης.

Διατήρηση της διαχείρισης

Κατά τη διαπραγμάτευση με την «τρόικα», της δόθηκε ο πρώτος λόγος όχι μόνο στο ύψος της συνολικής δημοσιονομικής δαπάνης του προϋπολογισμού, αλλά και στην προέλευση της δαπάνης, στην πηγή της. Τον προσδιορισμό των βασικών επιλογών, δηλ. του ύψους κάθε κατηγορίας δαπάνης –Παιδείας, Υγείας, Άμυνας, Ασφάλειας, Διοίκησης– κ.λπ. Και όχι μόνο κατά κατηγορία, αλλά και κατά φορέα, και κατά λειτουργία κάθε φορέα. Το πρώτο είναι ενδεχομένως θέμα διαχείρισης. Το δεύτερο όμως είναι θέμα πολιτικό, θέμα διακυβέρνησης, θέμα επιλογών.

Βασικός κανόνας στη θεωρία των διαπραγματεύσεων είναι ότι «δεν διαπραγματευόμαστε τις αρχές, αλλά τα μέσα».

3. Το τρίτο λάθος: Το αποτέλεσμα πρέπει να επιδιώκεται με το μικρότερο κόστος

Αν το πρόβλημα ήταν ο καθορισμός του ύψους της δαπάνης των πανεπιστημίων και ο περιορισμός της, αυτό είχε επιτευχθεί, με τη μείωση της δαπάνης μισθοδοσίας του επιστημονικού και διοικητικού προσωπικού κατά 40% και πλέον.

Αφού λοιπόν το αποτέλεσμα της μείωσης της συνολικής δαπάνης έχει επιτευχθεί (με τη μείωση των αποδοχών κατά 40% – ως εάν δηλ. είχε απολυθεί το 40% – ) γιατί έπρεπε να απολυθεί και «εν τοις πράγμασι» το 40% του προσωπικού; Δεν φτάνει η ισόποση μείωση της οικονομικής δαπάνης; Χρειάζεται και η κοινωνική δαπάνη της απόλυσης και της ανεργίας που γεμίζουν τη ζωή με άγχος, πικρία, ανασφάλεια;

4. Το τέταρτο λάθος: Η μη εφαρμογή της αρχής της αναλογίας

Η αρχή της αναλογίας είναι συνταγματικά καθιερωμένη (αρθ. 25 Συντ.).

Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα μεγέθη που θα κριθούν αν τελούν σε αναλογία, είναι:

• αφενός, το οικονομικό όφελος από την απόλυση ορισμένου αριθμού υπαλλήλων (του 40% περίπου για το Πανεπιστήμιο Αθηνών), ενός δηλ. μεγέθους ποσοτικού και οικονομικού και

• αφετέρου το κοινωνικό κόστος για τους εργαζόμενους που θα στερηθούν το εισόδημά τους και την εργασία τους (τη συμμετοχή τους ως ενεργών μελών στην κοινωνία)

• και το κόστος υποβάθμισης του πανεπιστήμιου από την μη δυνατότητα λειτουργίας του υπό συνθήκες πλήρους απόδοσης. Μεγεθών, δηλαδή, ποιοτικών και κοινωνικών.

Είναι φανερό προς τα πού κλείνει η πλάστιγγα. Δεν υπάρχει καμία αναλογία μεταξύ κόστους και οφέλους.

5. Το πέμπτο λάθος: Η αγνόηση της προοπτικής

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να απελευθερωθεί από τον εναγκαλισμό του numerus clausus (του κλειστού αριθμού) που έχει σαν αποτέλεσμα οι μισοί απόφοιτοι του Λυκείου κάθε χρόνο να αδυνατούν να σπουδάσουν ή να παίρνουν τον δρόμο του εξωτερικού και να σπουδάζουν σε αμφίβολης σε πολλές περιπτώσεις ποιότητας σχολές με αιμορραγία δαπάνης για τις οικογένειες τους και την εθνική οικονομία.

Η κατάργηση του κλειστού αριθμού θα πρέπει να βρει τα πανεπιστήμια σε ικανότητα υποδοχής.

Για αυτό πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις διατηρούν το προσωπικό τους και όταν χάνουν οικονομικά. Γιατί το κόστος να εκπαιδεύσουν νέο προσωπικό στο μέλλον είναι μεγαλύτερο από το περιστασιακό όφελος της οικονομίας των μισθών των απολυόμενων.

Πού λοιπόν θα βρει έμπειρο και εκπαιδευμένο προσωπικό το πανεπιστήμιο για τη διοίκηση, τη διαχείριση των προγραμμάτων και την επιστημονική έρευνα και για πολλαπλάσιο αριθμό φοιτητών μετά τη κατάργηση του numerus clausus, αν στερηθεί το 40% του σημερινού προσωπικού του;

Όταν, με τη σημερινή σύνθεση και διοίκηση, συγκαταλέγεται μεταξύ των 100 καλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου, γιατί πρέπει να καταδικασθεί σε καθυστέρηση, υποβάθμιση και φθορά σήμερα και χωρίς προοπτική ανάπτυξης για το αύριο;

Ο σεβασμός του αυτοδιοίκητου και η συμμετοχή του πανεπιστημίου στις διορθωτικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν, είναι αναγκαία συνθήκη. Και βασικός στόχος πρέπει να είναι η λειτουργικότητα και ανάπτυξη του πανεπιστήμιου.