Ισορροπία τρόμου στην Ουκρανία

Και τα δύο γεγονότα σηματοδοτούν μια περαιτέρω κλιμάκωση, πολιτική το πρώτο, στρατιωτική το δεύτερο, παρότι στα μέσα της εβδομάδας είχαν υπάρξει ελπίδες για το αντίθετο. Αν και ακόμη υπάρχει αισιοδοξία για τη διαμεσολαβητική προσπάθεια που οργανώνεται από τον ΟΑΣΕ, είναι μεγάλη η καχυποψία ανάμεσα στους εμπλεκόμενους διεθνείς, και τοπικούς, παίκτες και παράγοντες. Όσο δε οι συγκρούσεις σκληραίνουν, ο αριθμός των νεκρών μεγαλώνει και η ένταση ανάμεσα στον ντόπιο πληθυσμό αυξάνεται αλματωδώς, γίνεται όλο και πιο πιθανό να διολισθήσει η χώρα σε εμφύλια σύγκρουση.

Την Τετάρτη, μετά από συνάντηση με τον προεδρεύοντα του ΟΑΣΕ, Πρόεδρο της Ελβετίας, ο οποίος του παρουσίασε σχέδιο του οργανισμού για τη λύση της ουκρανικής κρίσης, ο Βλαντιμίρ Πούτιν ζήτησε να αναβληθεί το δημοψήφισμα για ανεξαρτησία που έχουν εξαγγείλει οι φιλορώσοι αυτονομιστές της Ανατολικής Ουκρανίας για σήμερα, 11 Μαΐου. Επιπλέον για πρώτη φορά σηματοδότησε ότι αποδέχεται τις προεδρικές εκλογές της 25 Μαΐου ως κομμάτι της στρατηγικής για την έξοδο από την κρίση. Η ρωσική πλευρά όμως τόνισε ότι είναι απαραίτητος ένας ισότιμος και ανοικτός για όλα τα ζητήματα διάλογος ανάμεσα στην κυβέρνηση του Κιέβου και τους στασιαστές των ανατολικών επαρχιών και ζήτησε να σταματήσει η επιχείρηση του ουκρανικού στρατού για την αποκατάσταση της τάξης στις ανατολικές περιοχές. Δεν πέρασε ούτε μια μέρα και οι ηγέτες των αυτονομιστών δήλωσαν ότι δεν θα εισακούσουν τη σύσταση του ρώσου Προέδρου και θα προχωρήσουν κανονικά με τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Την ίδια στιγμή ΗΠΑ και ΕΕ έχουν ξεκαθαρίσει ότι αν προχωρήσει η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος θα περάσουν σε νέο γύρο κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία.

Το σχέδιο για την ειρήνευση

Το σχέδιο του ΟΑΣΕ προσπαθεί να δώσει νέα ζωή στη διαδικασία της Γενεύης και προβλέπει τέσσερα στάδια: Ανακωχή, αποκλιμάκωση, διάλογο και εκλογές. Για την αποκλιμάκωση, προκειμένου να μην υπάρξουν αοριστίες, υπάρχει οδικός χάρτης με συγκεκριμένα βήματα και ημερομηνίες. Το σχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων, την αποχώρηση των ένοπλων ομάδων από τις πόλεις και τα κτίρια που κρατούν και την άμεση ψήφιση νόμου από την ουκρανική Βουλή που θα δίνει αμνηστία σε όποιον αποχωρεί ή παραδίδει τον οπλισμό του. Το Κίεβο θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τις δυνάμεις ασφαλείας του αλλά με αναλογικότητα ώστε να μην οξύνει τη βία. Ο εθνικός διάλογος θα αφορά μεταξύ άλλων, την αποκέντρωση των εξουσιών, την τοπική αυτοδιοίκηση, τη γλώσσα και τις εθνικές μειονότητες, αλλά αγκάθι είναι το ζήτημα του ποιοι θα συμμετέχουν. Η προσωρινή ουκρανική κυβέρνηση και ο επικρατέστερος υποψήφιος για την προεδρία της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο διαμηνύουν ότι δέχονται να συνομιλήσουν μόνο με τους εκλεγμένους με θεσμικές διαδικασίες, πριν από την περίοδο της κρίσης, εκπροσώπους των ανατολικών περιοχών, ενώ η Μόσχα θέλει να περιληφθεί και η ηγεσία των αυτονομιστών που αναδείχτηκε μέσα από το κίνημα εναντίωσης στο Κίεβο. Επιπλέον, δεν είναι κρυφό ότι η Μόσχα επιθυμεί αλλαγές στο ουκρανικό σύνταγμα στην κατεύθυνση της ομοσπονδοποίησης της χώρας.

Ο νέος γύρος κυρώσεων

Ενώ η αμερικανική κυβέρνηση επέβαλε για πρώτη φορά διεθνείς κυρώσεις σε σχέση με τον συριακό εμφύλιο, ξεκινώντας από τη ρωσική τράπεζα Tempbank, αύριο θα συναντηθούν στις Βρυξέλλες οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ για να αποφασίσουν ποια θα είναι τα μέτρα του επόμενου γύρου κυρώσεων έναντι της Ρωσίας. Σε πρώτη φάση, τη Δευτέρα αναμένεται ότι δημόσια θα ανακοινωθεί μόνο η πρόσθεση κάποιων αξιωματούχων και δύο εταιρειών στη λίστα που ήδη υπάρχει, αλλά στη συνεδρίαση θα συζητηθούν οι κυρώσεις σε τομείς της ρωσικής οικονομίας. Αυτό που σχεδιάζεται στο πλαίσιο αυτό είναι οι κυρώσεις να επικεντρωθούν σε επιλεγμένες εταιρείες, επιχειρηματικά στελέχη και ρώσους αξιωματούχους στους τομείς της ενέργειας, του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πολεμικής βιομηχανίας, σε συγκεκριμένες περιοχές όπου εκτιμάται ότι η Ρωσία έχει περισσότερο ανάγκη τη Δύση από ότι το αντίστροφο, όπως, π.χ., σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Καίριο στοιχείο της σχετικής ενδοευρωπαϊκής και δι-ατλαντικής διαπραγμάτευσης στο ζήτημα αυτό είναι το πώς το κόστος που θα έχουν οι κυρώσεις για το δυτικό στρατόπεδο θα μοιραστεί, ώστε να μην είναι δυσανάλογα βαρύ για συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χώρες (χρηματοπιστωτικά -Βρετανία, ενέργεια – Γερμανία και Ανατολική Ευρώπη, πολεμική βιομηχανία – Γαλλία).

Θέσεις και επιδιώξεις στη διεθνή αρένα

Ο γρίφος την εβδομάδα που μας πέρασε ήταν το κατά πόσο ο Πρόεδρος Πούτιν ζήτησε ειλικρινώς από τους φιλορώσους αυτονομιστές να αναβάλλουν το δημοψήφισμα. Δυτικοί αναλυτές θεωρούν ότι η κίνηση μπορεί να ήταν προσχηματική, είτε για να αποφύγει τον επόμενο γύρο δυτικών κυρώσεων είτε γιατί οι αυτονομιστές στην Ανατολική Ουκρανία ελέγχουν μόνο συγκεκριμένα μέρη, και όχι το σύνολο της περιοχής, και δεν έχουν εξασφαλίσει ακόμη την ευρεία υποστήριξη του πληθυσμού οπότε το σημερινό δημοψήφισμα δεν μπορεί, σε διεθνές επίπεδο, να σταθεί. Αυτό που τονίζουν ρώσοι αναλυτές, είναι ότι ο Πούτιν δεν θέλει να έρθει σε ευθεία, ιδιαίτερα στρατιωτική, αντιπαράθεση με τη Δύση. Υποστηρίζουν ότι θα ακολουθήσει παρελκυστική τακτική και θα περιμένει να μειωθεί με τον καιρό το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την Ουκρανία, καθώς τα ρωσικά συμφέροντα στη χώρα είναι πολύ περισσότερο εμπεδωμένα. Την ίδια στιγμή θα κρατήσει ανοιχτό τον διάλογο με τους Ευρωπαίους, με έμφαση στην αλληλεξάρτηση και τα κοινά συμφέροντα που υπάρχουν, ενώ θα συνεχίσει την προσπάθεια για ενίσχυση των σχέσεων Ρωσίας – Κίνας, μεταξύ άλλων και ως απειλής για το τι θα συμβεί αν οι ΗΠΑ αποξενώσουν πλήρως τη Ρωσία. Για να επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα, αν ο Πούτιν όντως δεν μπορεί να πείσει τους αυτονομιστές, που εξαρτώνται άμεσα από τη ρωσική βοήθεια, για ό,τι αποφασίζει, η κατάσταση στην Ουκρανία είναι πολύ πιο επικίνδυνη από ό,τι μέχρι σήμερα πιστευόταν.

Στο δυτικό στρατόπεδο, η ΕΕ φαίνεται για μία ακόμη φορά να πελαγοδρομεί ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα των μελών της. Πολωνία και Σουηδία, χώρες με βαριά ιστορία με τη Ρωσία και οι δύο, πίεσαν από την αρχή για την επέκταση της ΕΕ ανατολικά και οδήγησαν, σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις ως σήμερα, οι γερμανοί βιομήχανοι και το City του Λονδίνου αντιδρούν με όλες τους τις δυνάμεις σε κάθε σκέψη για κυρώσεις που θα πλήξουν ουσιαστικά τη Μόσχα, Ισπανία και Ιταλία εν μέσω οικονομικής κρίσης δεν επιθυμούν αναταράξεις, ενώ οι χώρες της κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης που εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι εξαιρετικά διστακτικές. Και παρότι η τωρινή κρίση εκτιμάται ότι θα είναι κομβική για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενεργειακής συνεργασίας προς το παρόν δεν υπάρχει τίποτε συγκεκριμένο. Την ίδια στιγμή προβληματισμό προκαλεί η ένταση της εμπλοκής των ΗΠΑ στο ζήτημα. Οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι καθώς ο Πρόεδρος Πούτιν διεκδικεί έναν ολοένα και κεντρικότερο ρόλο σε διεθνή ζητήματα, η Μόσχα γίνεται περισσότερο και μεγαλύτερο πρόβλημα, παρά συνεργάτης, ακόμη και για τους μετριοπαθέστερους στην Ουάσινγκτον. Επιπλέον η «ταπείνωση» του Προέδρου Ομπάμα στο ζήτημα της Συρίας, ιδιαίτερα εν όψει των επόμενων αμερικανικών εκλογών, ενισχύει τις φωνές των γερακιών. Σε όποια περίπτωση, είναι εμφανές ότι οι ΗΠΑ στοχεύουν να περιορίσουν τη δυνατότητα κινήσεων του Κρεμλίνου στη διεθνή σκακιέρα και να περιορίσουν, όσο το δυνατό περισσότερο, τη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση ανάμεσα στη Ρωσία και την υπόλοιπη Ευρώπη.