Η δεύτερη φάση της κρίσεως στην Ουκρανία
O πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Προέδρου Τζίμυ Κάρτερ και ένας από τους μεγάλους Αμερικανούς θεωρητικούς σε θέματα γεωπολιτικής, ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι είχε ήδη, από τη δεκαετία του ’90, αναπτύξει στο γνωστό βιβλίο του «Παγκόσμια Σκακιέρα» τις θεωρίες του για τη γεωπολιτική σημασία της Ευρασίας, σε σχέση με την παγκόσμια ηγεμονία, και ειδικότερα τη γεωπολιτική σημασία της Ουκρανίας ως κομβικής χώρας. Ο ίδιος αλλά και άλλοι Αμερικανοί θεωρητικοί της γεωπολιτικής και πολιτικοί αναλυτές επεσήμαναν το ρόλο που διαδραματίζει το δυναμικό της Ουκρανίας, ενσωματωμένο στη Ρωσία, για την ανάδειξη και διατήρηση της τελευταίας ως μεγάλης, παγκόσμιας δυνάμεως, που μπορεί να ανταγωνισθεί τις ΗΠΑ. Εξ αντιθέτου, απόσπαση της Ουκρανίας από τη Ρωσία θα αφαιρούσε από αυτήν το αναγκαίο δυναμικό για να είναι παγκόσμια δύναμη και θα την υποβίβαζε οριστικά από παγκόσμια σε περιφερειακή δύναμη.
Αυτός ήταν ο σταθερός στόχος των ΗΠΑ, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενώσεως. Ο στόχος αυτός φάνηκε να επιτυγχάνεται με την καταστροφική πολιτική Γιέλτσιν. Αφενός με την απόφασή του να διαλύσει την πρώην Σοβιετική Ένωση και να δώσει ανεξαρτησία στην Ουκρανία και τη Λευκορωσία, δύο περιοχές που η ιστορία τους είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Ρωσίας. Αφετέρου με την πολιτική της εσωτερικής αποδομήσεως των οικονομικών δομών της χώρας προς την κατεύθυνση ενός ακρότατου νεοφιλελευθερισμού, που κατέληξε στον έλεγχο της χώρας από ένα μικρό αριθμό ολιγαρχών που λειτουργούσαν και ως ανταποκριτές και συνεργάτες του ξένου διεθνούς κεφαλαίου.
Η καταστροφική αυτή πορεία ανεκόπη από την έλευση του Προέδρου Πούτιν. Πολλοί Αμερικανοί αναλυτές ασκούν εκ των υστέρων σκληρή κριτική στην Αμερικανική πολιτική, που αφέθηκε να αποπροσανατολισθεί από περιφερειακές συγκρούσεις, όπως αυτές του Ιράκ και του Αφγανιστάν, και να αμελήσει την «ολοκλήρωση» του έργου που είχε αρχίσει με τον Γιέλτσιν στη Ρωσία. Πολύ χειρότερα ακόμη, αφέθηκε απερίσπαστος ο Πούτιν να επανασυστήσει τη Ρωσική ισχύ και να ανταγωνίζεται πάλι τις ΗΠΑ ως παγκόσμια δύναμη.
Στο πνεύμα αυτό, η Αμερικανική πολιτική εστίασε το ενδιαφέρον και τις προσπάθειές της σε δύο στόχους: Να πλήξει και να περιορίσει, όσο το δυνατόν, την ενεργειακή συνεργασία Ευρώπης και Ρωσίας ώστε ν’ αποδυναμώσει οικονομικά την τελευταία αλλά και γενικότερα να παρεμποδίσει τη στρατηγική οικονομική συνεργασία μεταξύ των δύο μερών. Η Αμερικανική πολιτική πιστεύει ότι η οικονομική προσέγγιση και συνεργασία, σε στρατηγικό επίπεδο, μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας αντιμάχεται εκ των πραγμάτων τη στενή σύζευξη Ευρώπης και ΗΠΑ και προάγει σε προοπτική τη γεωπολιτική αυτονομία της Ευρώπης. Αντιτάσσεται γι’ αυτό παγίως σε κάθε πρωτοβουλία που αποβλέπει στην ανάπτυξη μιας τέτοιας στρατηγικής συνεργασίας. Επιδιώκει παραλλήλως όχι μόνο τη διατήρηση της στρατηγικής συζεύξεως, μέσω του ΝΑΤΟ, αλλά και την ενίσχυσή της, μέσα από την επέκτασή της και στον οικονομικό τομέα, με τη μορφή της Ζώνης Ελευθέρου Εμπορίου μεταξύ Βορείου Αμερικής και Ευρωπαϊκής Ενώσεως, που είναι υπό διαπραγμάτευση.
Ιδιαίτερη υποστήριξη στην Αμερικανική αυτή πολιτική παρέχουν τα νέα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη, που έχουν νωπές ακόμη τις μνήμες από την υπαγωγή τους στη Σοβιετική επιρροή και βλέπουν στις ΗΠΑ το μόνο αξιόπιστο αντίβαρο, που θα μπορούσε να εγγυηθεί την ανεξαρτησία και την ασφάλειά τους.
Ο δεύτερος στόχος, στον οποίο εστίασε η Αμερικανική πολιτική τις προσπάθειές της, είναι η Ουκρανία και η απόσπασή της από τη Ρωσική σφαίρα επιρροής. Πριν από μια δεκαετία περίπου, ενορχήστρωσε, σε συνεργασία με τους συμμάχους της, τη λεγόμενη Πορτοκαλή Επανάσταση.
Το καθεστώς όμως της Γιούλιας Τιμοσένκο έληξε άδοξα. Το κόμμα των Περιφερειών του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, με επίκεντρο την Ανατολική φιλορωσική Ουκρανία, κέρδισε πανηγυρικά τις εκλογές και η Γιούλα Τιμοσένκο κατέληξε στη φυλακή, με κατηγορίες για διαφθορά. Η εξίσου διεφθαρμένη και αναποτελεσματική πολιτική Γιανουκόβιτς, με κυρίαρχους τους ίδιους ολιγάρχες, σε εναλλασσόμενους ρόλους, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια νέα προσπάθεια αποσπάσεως της Ουκρανίας από τη Ρωσική σφαίρα επιρροής. Η ανατροπή Γιανουκόβιτς έγινε με καθαρά πραξικοπηματικό τρόπο, υπό την κάλυψη της λαϊκής κινητοποιήσεως στην πλατεία Μαϊντάν.
Ο ερασιτεχνισμός της κινήσεως αυτής συναγωνίζεται τον τυχοδιωκτισμό της. Ομολογείται σήμερα από Ευρωπαίους ιθύνοντες ότι αιφνιδιάσθηκαν από την άμεση και αποφασιστική αντίδραση Πούτιν. Πίστευαν ότι δεν θα «τολμούσε» να αντιδράσει. Γιατί να μην αντιδράσει για ένα κορυφαίο θέμα, που θα μπορούσε να υποβιβάσει για πάντα τη Ρωσία από παγκόσμια σε περιφερειακή δύναμη και να απειλήσει την εθνική της ασφάλεια; Γιατί να μην αντιδράσει για μια χώρα που είναι συνυφασμένη με την ιστορία και τον πολιτισμό της Ρωσίας και στην οποία, πέρα από την καθαρά Ρωσική Κριμαία, ο πληθυσμός στην Νοτιοανατολική Ουκρανία είναι κατά πλειοψηφία Ρωσικός ή Ρωσόφιλος;
Προφανώς η απάντηση Πούτιν έπρεπε να αναμένεται. Η εξέγερση στη Νοτιοανατολική Ουκρανία και η ντε φάκτο κατάργηση της εξουσίας της κυβερνήσεως του Κιέβου στην περιοχή, δημιουργεί μια νέα κατάσταση. Η Ρωσία θα ήθελε τη διατήρηση της ενότητας της Ουκρανίας, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή δεν θα ερχόταν σε αντίθεση προς τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Ρωσίας και θα ήταν φιλική προς τη Ρωσία. Δεν θα εντασσόταν δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ και θα παραχωρούσε ευρεία αυτονομία στις φιλορωσικές περιοχές της Νοτιοανατολικής Ουκρανίας με τη μορφή μιας ομοσπονδίας. Η πρόταση αυτή που έγινε επισήμως από τη Ρωσική πλευρά απορρίπτεται από τους Δυτικούς και το Κίεβο που εμμένει σε φιλοδυτικό προσανατολισμό, σε αντίθεση προς την κατάσταση διαιρέσεως που επικρατεί στη χώρα.
Υπό τις συνθήκες αυτές θα συνεχισθεί η δυναμική της αυτονομήσεως των φιλορωσικών περιοχών, χωρίς καν να χρειάζεται άμεση Ρωσική επέμβαση. Αυτή θα γίνει αναπόφευκτη εάν κατορθώσει η φαντασματώδης κυβέρνηση του Κιέβου να κινητοποιήσει δυνάμεις για να προκαλέσει μεγάλης κλίμακας αιματοχυσία. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν έχουν πρακτικά πολλές δυνατότητες να αντιδράσουν. Είναι χαρακτηριστικές, από την άποψη αυτή, οι πρόσφατες δηλώσεις του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι: «Οι στρατηγικές κινήσεις του Πούτιν εξουδετέρωσαν τη Δύση στην Ουκρανία».