Η δημοκρατική δομή και λειτουργία των κομμάτων
Για το θέμα της δημοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας των κομμάτων μερικές πρώτες σκέψεις παρατίθενται στη συνέχεια.
1. Σήμερα υπάρχει συνταγματική υποχρέωση σύμφωνα με την οποία:
«…η οργάνωση και η δράση των πολιτικών κομμάτων οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος…».
Η υποχρέωση όμως αυτή παραμένει χωρίς κύρωση. Ούτε το Σύνταγμα ούτε η λοιπή περί κομμάτων και εκλογών νομοθεσία (ν. 3023/2002 και πδ 26/2012) προβλέπει έλεγχο και φυσικά ούτε κύρωση για την ενδεχόμενη αντιδημοκρατική «οργάνωση και λειτουργία» τους στην πράξη. Τα κόμματα δεν ελέγχονται, ούτε καν από τα μέλη τους, με τον τρόπο που ελέγχεται η συγκρότηση και οι αποφάσεις των σωματείων από τα μέλη τους (απαρτία, πλειοψηφία, νομιμότητα των διαδικασιών και των αποφάσεων), με την αιτιολογία ότι αυτό θα σήμαινε παρέμβαση της Δικαιοσύνης στην πολιτική.
Η αιτιολογία είναι ελάχιστα πειστική. Ανεξάρτητη λειτουργία της Πολιτείας δεν σημαίνει ανεξέλεγκτη. Δημοκρατία είναι το σύστημα των αμοιβαίων ελέγχων. Στις δημοκρατίες όλοι κρίνονται. Άλλωστε, η Δικαιοσύνη θα ήλεγχε μόνο τη νομιμότητα και ποτέ τη σκοπιμότητα των πολιτικών αποφάσεων. Όμως, τα κόμματα δεν δέχονται τη θέσπιση κανόνων που θα προέβλεπαν την εσωτερική δημοκρατική τους λειτουργία και τον έλεγχο νομιμότητας των αποφάσεων και των πράξεών τους.
2. Είναι δίδαγμα της πολιτικής επιστήμης, αλλά και της κοινής πείρας ότι κάθε εξουσία διεκδικεί την επέκτασή της. Το ίδιο και κάθε κομματική γραφειοκρατία. Αυτή είναι που δεν θέλει τη διαφάνεια, τη δημοκρατική δομή και λειτουργία και τον έλεγχο των αποφάσεών της. Είναι επίσης δίδαγμα της πολιτικής επιστήμης και της κοινής πείρας ότι ο έλεγχος εμποδίζει, στο μέτρο του δυνατού, τη φθορά και τη διαφθορά της εξουσίας.
Οι μορφές ελέγχου της «δημοκρατικής αρχής» στα κόμματα -η αυτοκριτική και ο πολιτικός έλεγχος- είναι σκιώδεις, αναποτελεσματικές, εν πολλοίς υποκριτικές, για αυτό και τα κόμματα, αντί για ζωντανοί και παλλόμενοι οργανισμοί που καλλιεργούν πολιτικές ιδέες, είναι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί που εκφράζουν τα στελέχη τους (ούτε καν τα μέλη τους, και πολύ περισσότερο τον λαό).
3. Η «αυτοκριτική δεν στάθηκε αποτελεσματική για τη διόρθωση των συνεπειών τους και την πρόληψη νέων λαθών. Κι αυτό γιατί πρόθεση της αυτοκριτικής ήταν πάντοτε η επιβίωση, η συνέχιση,
ακόμα και… η προαγωγή εκείνου που αναγνώριζε τα λάθη του. Το τίμημα των «λαθών» το πλήρωναν πάντοτε οι άλλοι…
Η αυτοκριτική, άλλωστε, είναι εφεύρημα του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, στα πλαίσια του οποίου τα μέλη της elit «αποκαθαίρονται» με την αυτοκριτική τους, απεκδύονται των λαθών (και των συνεπειών) τους -όπως οι χριστιανοί τις αμαρτίες τους, με την εξομολόγηση- και προχωρούν.
Δεν αντικαθίστανται. Το κύκλωμα της κομματικής εξουσίας παραμένει κλειστό. Στην αρχαία δημοκρατική πόλη και στο πολίτευμα της άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας δεν υπήρχε η έννοια της αυτοκριτικής στον δημόσιο βίο. Υπήρχε ο θεσμός του «λόγον διδόναι».
4. Το ίδιο αναποτελεσματικός είναι και ο πολιτικός αυτοέλεγχος (από τα μέλη του κόμματος). Στην πράξη, είναι έλεγχος επί των διαφωνούντων. Οι πλειοψηφίες που αποφασίζουν συγκροτούνται όχι στη βάση «ορθό – λάθος» ούτε στη βάση του καλύτερου επιχειρήματος, αλλά με γνώμονα ποιος έχει εξουσία να μοιράσει… Για αυτό και η ποιότητα και η αποτελεσματικότητά του δεν απέτρεψαν στο παρελθόν τις κομματικές γραφειοκρατίες να εφεύρουν και να εισαγάγουν στην πολιτική ζωή τα «μέλη μίας χρήσης» -των οποίων μάλιστα το δικαίωμα συμμετοχής στις εσωκομματικές εκλογικές διαδικασίες κατέβαλαν «σπόνσορες» με περίεργους ρόλους και συμφέροντα- και μέσω αυτών να προσδιορίσουν την ηγεσία των κομματικών οργάνων και των τοπικών κοινωνιών. Ούτε τους εμπόδισε να χρησιμοποιούν παρένθετα πρόσωπα με ψευδώνυμα, φίλους και κουμπάρους για τη διακίνηση χρήματος -μέσω τραπεζικών λογαριασμών στο εξωτερικό-, με γνωστή την προέλευση, περίπλοκη τη διαδρομή, αλλά άγνωστη όμως την κατάληξη…
5. Το θέμα συνεπώς δεν είναι απλά θεωρητικό. Έχει συνέπειες στην πολιτική ζωή του τόπου. Αν η δομή και η λειτουργία ενός κόμματος στο εσωτερικό του και στη λήψη των αποφάσεών του είναι αντιδημοκρατική, είναι φενάκη να πιστεύει κανείς ότι η λειτουργία του «προς τα έξω» θα είναι διαφορετική. Αν μάλιστα γίνει κυβέρνηση, θα εφαρμόσει και στο κράτος και στην κοινωνία τους κανόνες που εφαρμόζει στο κόμμα, στους οποίους και έχει εθισθεί.
Η δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία των κομμάτων είναι ανάγκη. Αν δεν είναι το αποτέλεσμα πολιτικής παιδείας και χρειασθεί να εκδοθεί ο εφαρμοστικός του Συντάγματος νόμος, ευχή μας θα είναι να λειτουργεί «παιδευτικά» (αποτρεπτικά και προληπτικά), με μόνη την ύπαρξή του, όπως άλλωστε ήθελε τη λειτουργία κάθε νόμου ο Πλάτων: «Και όταν υπάρχει ο νόμος, κανείς να μη χρειάζεται να κάνει χρήση του».