Οι έλληνες Εβραίοι θύματα ενός ακραίου συστημικού ρατσισμού: Εβδομήντα χρόνια μετά
Η ηγεσία τους είναι αγχωμένη και καχύποπτη. Όταν της ζητήθηκε από τις αρχές Κατοχής να ετοιμάσουν καταλόγους με τα ονόματα των Εβραίων της πόλης –η «στατιστική» ήταν το πρώτο βήμα για τον αφανισμό των Εβραίων της Ευρώπης από τους Ναζί– δεν έδωσε τα στοιχεία και φρόντισε με τη βοήθεια του ΕΑΜ να απομακρυνθεί από την Αθήνα. Όμως οι άνθρωποι του Άιχμαν στην Αθήνα –ο Σιμάνα, ο Μπλούμε, ο Μπούργκερ, ο Λίνεμαν, ο Ρεκανάτης και άλλοι μικρότεροι– κατάφεραν να παγιδέψουν αρκετούς Εβραίους στη Συναγωγή και μετά να τους συλλάβουν και να τους οδηγήσουν στο Χαϊδάρι, τον πρώτο σταθμό πριν από το Μπίρκεναου. Την ίδια μέρα, ξημερώματα του Σαββάτου προς Κυριακή, 25.3.1944, συλλαμβάνονται οι Εβραίοι της Πρέβεζας, της Άρτας, των Ιωαννίνων και άλλων πόλεων της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Όλοι μεταφέρονται στον τόπο του μαρτυρίου, στο στρατόπεδο θανάτου Άουσβιτς-Μπίρκεναου της σημερινής Πολωνίας.
Ο Μάρτιος είναι ένας σημαδιακός μήνας για τους έλληνες Εβραίους. Κοινότητες που είχαν ζωή αιώνων στον ελληνικό χώρο καταστρέφονται με μια απλή διαταγή. Όχι για στρατιωτικούς λόγους, ούτε επειδή έτυχε να είναι αυτοί που έπρεπε να εκτελεστούν λόγω αντιστασιακής δράσης ανταρτών. Αλλά επειδή ο αρχηγός του γερμανικού κράτους και οι υποτακτικοί του ήταν ό,τι χειρότερο μπορεί να προκύψει για μια μειονότητα: Ψυχικά διαταραγμένοι άνθρωποι με πολύ μεγάλη εξουσία στα χέρια τους. Αλλά δεν είναι μόνο ο Χίτλερ, ο Χίμλερ και ο Άιχμαν υπεύθυνοι για τον αφανισμό. Η κυρίαρχη γερμανική αφήγηση μετά τον πόλεμο ήταν να αποδοθεί το έγκλημα αυτό σε λίγους φανατικούς εθνικοσοσιαλιστές, στον αδίστακτο Χίμλερ και τα SS του. Ο Χίμλερ και οι μηχανισμοί ασφαλείας έπαιξαν αναμφίβολα κεντρικό ρόλο στην οργάνωση και την εκτέλεση του εγκλήματος, αλλά δεν ήταν μόνοι τους. Χιλιάδες άλλοι γερμανοί πολίτες, αλλά και «εθελοντές» από τις κατεχόμενες χώρες, συμμετείχαν οργανικά σʼ αυτό. Και φυσικά το καθόλου άμωμο γερμανικό υπουργείο εξωτερικών –ναι, οι ντελικάτοι διπλωμάτες της τότε πολιτισμένης Ευρώπης– του οποίου τα στελέχη γνώριζαν, βοηθούσαν και συντόνιζαν το έγκλημα.
Στις 9.3.1943 ο γερμανός πρόξενος της Καβάλας συντάσσει έκθεση προς το γερμανικό υπουργείο εξωτερικών για τη μεταφορά 4.500 Εβραίων από τη «βουλγαρική ζώνη». Στις 15.3.1943 ο γενικός πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη συντάσσει έκθεση προς το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του για την έναρξη της «μεταφοράς» των 36.000 Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη και υποβάλλει ταυτόχρονα το αίτημα να συμπεριληφθούν στους προς εκτόπιση Εβραίους και εκείνοι με αλλοδαπή υπηκοότητα. Στις 15 και 18 Μαρτίου του 1943 ο Άιχμαν απορρίπτει ως παντελώς αβάσιμες τις προτάσεις της Ιταλίας για τη μεταχείριση των Εβραίων της ιταλικής ζώνης και διατάσσει τη μελλοντική προώθησή τους στα «Ανατολικά». Στις 18.3.1943 το γερμανικό προξενείο στα Σκόπια συντάσσει έκθεση προς το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του για την «εκτόπιση» 7.240 Εβραίων της Μακεδονίας στις 11 / 12 Μαρτίου. Δεν είναι, λοιπόν, μόνον τα SS και η Γκεστάπο.
Μπορεί, άραγε, η μελέτη του παρελθόντος να έχει κάποια παιδαγωγική αξία για το παρόν και το μέλλον; Η απάντηση είναι θετική, αλλά η υπόθεση εξαρτάται από εμάς και τους κυβερνήτες μας. Το παιδαγωγικό μήνυμα από το Ολοκαύτωμα –είτε αυτό λέγεται Άουσβιτς είτε Κομμένο, Καλάβρυτα, Κλεισούρα ή Δίστομο– είναι απλό: Μην εμπιστεύεστε ποτέ εν λευκώ την εξουσία, κυρίως όταν αυτή κατέχει καλά την τέχνη του ψεύδεσθαι. Φροντίστε να μη σας κάτσει στον σβέρκο μια ηγεσία που είναι αδίστακτη απέναντι στην ανθρώπινη ζωή και τον ανθρώπινο πόνο. Και, κυρίως, φροντίστε να μη συμβεί κάτι τέτοιο με τη δική σας ψήφο. Ο κριτικά σκεπτόμενος πολίτης που δέχεται να αναλάβει ευθύνη για το μέλλον του τόπου του είναι τελικά το ουσιώδες μήνυμα του Ολοκαυτώματος.