Παιχνίδι αναμονής στην Ουκρανία

Και αν η Κριμαία θεωρείται χαμένη για τους δυτικούς, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η υπογραφή μέρους της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ- Ουκρανίας εγγυάται την πρόσδεση της δεύτερης στο άρμα της Δύσης.

Την ίδια στιγμή, στο δεύτερο κύμα κυρώσεων προχώρησαν Αμερικανοί και Ευρωπαίοι. Την Πέμπτη, με κάθε επισημότητα, ο Πρόεδρος Ομπάμα, την Παρασκευή, σε πολύ χαμηλότερους τόνους, η ΕΕ. Και ενώ και οι δύο πλευρές στο πρώτο κύμα στόχευσαν αξιωματούχους και πολιτικούς, στο δεύτερο στάδιο υπήρξε μια ξεκάθαρη διαφοροποίηση: Οι Ευρωπαίοι συνέχισαν στο ίδιο μοτίβο, ανεβαίνοντας όμως τη σκάλα της ρωσικής ιεραρχίας και φτάνοντας στον αναπληρωτή πρωθυπουργό. Οι Αμερικανοί, αντίθετα, περιέλαβαν στη μαύρη λίστα και ρώσους ολιγάρχες που ανήκουν στον στενό κύκλο του Προέδρου Πούτιν και την τράπεζα Rossiya, η οποία εκτιμούν ότι είναι η «προσωπική» τράπεζα του Πούτιν και των εκλεκτών του. Δόθηκε ακόμη η δυνατότητα να επιβληθούν μελλοντικά κυρώσεις σε ολόκληρους τομείς της ρωσικής οικονομίας. Επιπλέον, οι κυρώσεις δεν αφορούν μόνο το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων και απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ αλλά απαγορεύουν σε αμερικανούς πολίτες και επιχειρήσεις να έχουν την οποιαδήποτε συναλλαγή με όσους στοχοποιούνται.

Είναι εμφανές ότι οι Ευρωπαίοι παίρνουν τον χρόνο τους, τόσο στο επίπεδο των κυρώσεων όσο και στην επιλογή τους να υπογράψουν μόνο το πολιτικό κομμάτι της συμφωνίας σύνδεσης με την Ουκρανία, αφήνοντας την υπογραφή των περισσότερο ευαίσθητων κεφαλαίων της οικονομικής και εμπορικής διασύνδεσης για μετά τις ουκρανικές εκλογές. Παρ’ όλα αυτά, την Παρασκευή τονίστηκε από τους ηγέτες Γερμανίας, Αγγλίας και Γαλλίας ότι αν η Ρωσία προχωρήσει σε στρατιωτικές κινήσεις πέραν της Κριμαίας, η Ένωση θα προχωρήσει σε οικονομικές κυρώσεις. Στο πλαίσιο αυτό ζητήθηκε από την επιτροπή να προετοιμάσει σχετικές προτάσεις όπως και σχέδιο δράσης για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία.

Στις πιθανές οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, όσοι υποστηρίζουν δραστικότερα μέτρα, περιλαμβάνουν μέχρι και την ακύρωση συμφωνιών προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία για ένα διάστημα. Παρότι είναι ξεκάθαρο αυτό, θα προκαλέσει μεγάλες απώλειες στην ευρωπαϊκή οικονομία, θιασώτες της πρότασης υποστηρίζουν ότι το πλήγμα για την ρωσική οικονομία θα είναι πολύ μεγαλύτερο και θα ακυρωθεί με αυτό τον τρόπο το ρωσικό όπλο του ενεργειακού εκβιασμού.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού φανερή είναι η προσπάθεια να υπάρξουν κόστη για τη ρωσική οικονομία και να κινητοποιηθούν εξελίξεις στο εσωτερικό των ρωσικών ελίτ, δημιουργώντας δυσβάστακτο οικονομικό κόστος στους υποστηρικτές του Πούτιν. Εξάλλου, στην περίπτωση της Ουκρανίας, ήταν η απειλή δυτικών οικονομικών αντίμετρων που έκανε τους ολιγάρχες που ελέγχουν τη χώρα να εγκαταλείψουν τον Γιανουκόβιτς. Δεν είναι όμως καθόλου δεδομένο ότι η κίνηση αυτή δεν θα φέρει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Δηλαδή, την επιστροφή των κεφαλαίων των ρώσων ολιγαρχών στη Ρωσία.

Ανατολική και Νότια Ουκρανία

Στόχος των κυρώσεων των δυτικών είναι να σταματήσει ο Πούτιν στην Κριμαία. Αν αυτό συμβεί, ο Ρώσος Πρόεδρος θα έχει κλέψει μεν τις εντυπώσεις, αλλά η Δύση θα έχει κερδίσει, στον πρώτο γύρο της αναμέτρησης αυτής, την υπόλοιπη Ουκρανία. Παρότι ο ρώσος υπουργός Άμυνας δεσμεύθηκε σε συνομιλία με τον αμερικανό ομόλογό του ότι η Ρωσία δεν θα παρέμβει στρατιωτικά στην Ανατολική Ουκρανία, αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών διατείνονται ότι ομάδες των ρωσικών ειδικών δυνάμεων έχουν εισέλθει στις περιοχές με ρωσόφωνο πληθυσμό με στόχο να δημιουργήσουν λαϊκή αναταραχή και τετελεσμένα στο έδαφος. Επιπλέον, η πρόταση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, την Τρίτη, ήταν η δημιουργία διεθνούς ομάδας επαφής που θα διαπραγματευθεί την ομοσπονδιοποίηση της Ουκρανίας. Στο πλαίσιο αυτό οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν ότι ο Πούτιν, έχοντας δεδομένη την προσάρτηση της Κριμαίας, θα διεκδικήσει περαιτέρω επιρροή μέσω της απόδοσης βαθμών αυτονομίας στις περιοχές των ρωσόφιλων. Στο στόχαστρο του Κρεμλίνου είναι και κομμάτι της Νότιας Ουκρανίας.

Ουκρανία και ΕΕ

Όποια διαπραγμάτευση γίνει εντέλει με τους Ρώσους, οι Ευρωπαίοι δεν θα μπορέσουν να διασφαλίσουν τα κεκτημένα τους στην Ουκρανία, αν δεν στηριχθεί αποτελεσματικά η οικονομία της χώρας και η αναδιοργάνωση του κράτους και των θεσμών της. Αυτό θα απαιτήσει τεράστιους πόρους και παρότι υπάρχει σχεδιασμός η χώρα να ενταχθεί σε πρόγραμμα του ΔΝΤ, το μεγαλύτερο κομμάτι θα πρέπει να το βάλουν οι Ευρωπαίοι. Η εξέλιξη αυτή θα δημιουργήσει σημαντικά κόστη στους Γερμανούς και είναι άγνωστο αν -με την ύφεση να βασιλεύει στον Νότο της ΕΕ- είναι ακόμη και δυνατό να στηριχθούν αποτελεσματικά οι Ουκρανοί. Ξεκαθαρίζει όμως, πλέον, στο Βερολίνο και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ότι αν δεν βάλεις το χέρι στην τσέπη, δεν επεκτείνεις τη σφαίρα επιρροής σου. Ιδιαίτερα όταν δεν έχεις επαρκή στρατιωτικά μέσα στα χέρια σου.

Ευρωπαϊκή ασφάλεια και ΗΠΑ

Οι εξελίξεις στην Ουκρανία επαναβεβαιώνουν τη στρατιωτική εξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ και την πλήρη αδυναμία της Ένωσης να κινηθεί αυτόνομα στο διεθνές επίπεδο, όσο δεν μπορεί να διασφαλίσει με ίδιους πόρους την άμυνα και την ασφάλειά της. Παρότι βραχυπρόθεσμα αναμένεται να ενταθεί περαιτέρω η ευρωατλαντική συνεργασία, σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα, είναι πιθανό να ενισχυθούν οι φωνές εκείνες, ιδιαίτερα στο Βερολίνο, που υποστηρίζουν την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού και του γερμανικού στρατιωτικού δυναμικού.

Ενέργεια

Οι Ευρωπαίοι περιορίζονται δραματικά στις κινήσεις τους και από την εξάρτησή τους από τη ρωσική ενέργεια. Ήδη ο ρώσος πρωθυπουργός ζητά από την Ουκρανία την επιστροφή 16 δισ. ευρώ, που περιλαμβάνουν όχι μόνο το 1,5 δισ. που χρωστά η χώρα στην Γκάζπρομ, αλλά κυρίως αναδρομικές χρεώσεις που αφορούν την ακύρωση της έκπτωσης που οι Ρώσοι έδιναν στους Ουκρανούς προκειμένου να έχουν την έδρα του στόλου τους στην Κριμαία. Επιπλέον, δεν είναι μόνο το ουκρανικό δίκτυο αγωγών αλλά και τα διαπιστωμένα ενεργειακά αποθέματα του υπεδάφους της Ανατολικής, Δυτικής και Νότιας Ουκρανίας που επηρεάζουν καταλυτικά τις κινήσεις των παικτών στην ουκρανική σκακιέρα. ΗΠΑ και ΕΕ φαίνονται, πλέον, αποφασισμένες να μειώσουν την ευρωπαϊκή ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία με εισαγωγές σχιστολιθικού φυσικού αερίου από τη Βόρεια Αμερική και εκμετάλλευση των αποθεμάτων σε Ανατολική Ευρώπη και Βαλτική, ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εισαγωγή φυσικού αερίου από τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία και αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου.

Ρωσία και Δύση

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2008 και το σχίσμα Ρωσίας – Δύσης που ακολούθησε, ο Πρόεδρος Ομπάμα ακολούθησε τη στρατηγική της βήμα βήμα επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία. ΗΠΑ και ΕΕ ακολούθησαν τη γραμμή μιας όχι πάντα ανέφελης συνεργασίας με τη Ρωσία, εκτιμώντας ότι είναι καλύτερο να έχεις το Κρεμλίνο από κοντά, παρά απομονωμένο και ανεξέλεγκτο. Όμως, ενώ οι Ευρωπαίοι συνομιλούν και κινούνται στο επίπεδο της «μαλακής» δύναμης, του εμπορίου και της οικονομίας, ο ρώσος Πρόεδρος αντιλαμβάνεται τον κόσμο με όρους γεωπολιτικής και «σκληρής» στρατιωτικής ισχύος. Με καυτά μέτωπα ανοικτά που απαιτούν τη ρωσική συνεργασία, όπως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τον συριακό εμφύλιο, το παλαιστινιακό, ΗΠΑ και ΕΕ είναι αναγκασμένες, προς το παρόν, να κινηθούν προσεκτικά απέναντι στη Ρωσία. Ως τη στιγμή που θα θεωρήσουν ότι η συνεργασία με το Κρεμλίνο είναι αδύνατη και αδιέξοδη.