Ελλάδα και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος: Μία χρήσιμη ιστορική αναδρομή

Δεν είναι λίγοι, εξάλλου, και αυτοί που κάνουν σήμερα αναγωγές και συγκρίσεις της κατάστασης που ζούμε με εκείνη που σημάδεψε την οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου στα τέλη του 19ου αιώνα.

Μια συνοπτική υπόμνηση των ιστορικών τότε γεγονότων, είναι νομίζουμε αρκετά χρήσιμη.

Μετά τη χρεοκοπία της Ελλάδας το 1893 επί Χαριλάου Τρικούπη και τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, οι ευρωπαϊκές δανείστριες δυνάμεις επέβαλαν τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (ΔΟΕ). Έθεσαν, δηλαδή, την οικονομία της χώρας μας υπό σταθερή και μόνιμη κηδεμονία.

Πώς φτάσαμε όμως μέχρις εκεί;

Το 1892, μετά τις εκλογές που κέρδισε ο Τρικούπης, το πρόβλημα του χρέους της χώρας εξακολουθούσε να δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα. Ο πρωθυπουργός, τότε, αποφάσισε να ζητήσει και άλλο δάνειο. Πριν από την χορήγηση όμως του δανείου, ήταν απαραίτητο να αποτυπωθεί η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Ο Τρικούπης απευθύνθηκε στο Λονδίνο προκειμένου να στείλει στη χώρα κάποιον ειδικό για να συντάξει το σχετικό πόρισμα.

Έτσι, κατ’ επιταγή του Λονδίνου, έφθασε στην Αθήνα ο γνωστός μας Εδουάρδος Λω, διακεκριμένος οικονομολόγος της εποχής, γόνος οικογένειας τραπεζιτών, προκειμένου να συντάξει πόρισμα που θα αφορούσε την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας.

O Λω, του οποίου το όνομα φέρει ένας από τους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών, συμπέρανε ότι η χώρα δαπανούσε περισσότερα απ’ όσα διέθετε και ότι η διαχείριση του δημόσιου χρήματος δεν ήταν η ενδεδειγμένη. Έδωσε δε τη συμβουλή να αυξηθεί η φορολογία και να επιδιωχθεί η λήψη δανείου.

Είναι δε χαρακτηριστική η καταληκτική διατύπωση του σχετικού μνημονίου που συνέταξε: «Η Ελλάδα μπορεί να ελπίζει σε ένα λαμπρό μέλλον, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του ότι διαθέτει εύφορη γη, ιδιαίτερα ολιγαρκείς κατοίκους και αξιόλογους ηγέτες».

(Κατά την εδώ παραμονή του, ο Εδουάρδος Λω ερωτεύτηκε την Αικατερίνη Χατζοπούλου, κόρη του Νομάρχη Αττικοβοιωτίας, την οποία και παντρεύτηκε. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο γάμος έγινε κρυφά, προκειμένου να αποφύγει την κριτική ότι, λόγω της συζύγου του, ελάμβανε μεροληπτικές υπέρ της Ελλάδας θέσεις. Σημειωτέον ότι η Χατζοπούλου ήταν αδελφή του εκτελεσθέντος το 1922 στρατηγού Χατζηανέστη, που υπήρξε ένας από τους έξι που καταδικάστηκαν ως υπεύθυνοι της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Παρ’ όλα αυτά, το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης κήρυξε πτώχευση. Είναι γνωστή η παροιμιώδης φράση που ανεφώνησε: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Στις εκλογές του Απριλίου του 1895 ο Τρικούπης χάνει τις εκλογές και δεν εκλέγεται καν βουλευτής. Στη θέση του, με διαφορά τεσσάρων ψήφων, εκλέγεται ο παντελώς άγνωστος αντίπαλός του Γουλιμής. Αφού αναφωνεί την ιστορική πλέον φράση «Ανθ’ ημών Γουλιμής… Καληνύχτα σας!», αναχωρεί στο εξωτερικό και αυτοεξορίζεται στις Κάννες όπου και τον επόμενο χρόνο πέθανε.

Το 1897 η Ελλάδα, κατά τον ατυχή το ίδιο έτος πόλεμο με την Τουρκία, δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον οθωμανικό στρατό που είχε καταλάβει τη Θεσσαλία και τμήμα της Στερεάς Ελλάδας.

Η Ελλάδα ηττήθηκε και κατά τις μετέπειτα διαπραγματεύσεις κατόρθωσε μεν να αποφύγει την εδαφική της συρρίκνωση, αλλά με τη Συνθήκη Ειρήνης της 20ης Σεπτεμβρίου 1897, υποχρεώθηκε σε πολεμική αποζημίωση ύψους 4 εκατ. τουρκικών λιρών προς την Τουρκία.

Την κυβέρνηση Ράλλη, που υπέγραψε την παραπάνω Συνθήκη, διαδέχθηκε η κυβέρνηση Ζαΐμη. Η τελευταία, αναγκασμένη να προστρέξει σε επιπλέον δανεισμό, υποχρεώθηκε να προβεί σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της, γεγονός που οδήγησε στην επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Και τούτο προκειμένου αφενός μεν η χώρα να μπορέσει να προβεί στην οικονομική ανασυγκρότησή της, αφετέρου δε για να εξασφαλιστούν οι πιστωτές της για την αποπληρωμή των παλαιοτέρων αλλά και των νέων δανείων.

Η Συμφωνία της Ελλάδας με τους πιστωτές της προέβλεπε χορήγηση δανείου για την πληρωμή των αποζημιώσεων προς την οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά, κυρίως, για να επιτευχθεί η εξυπηρέτηση του ήδη τότε υπάρχοντος χρέους. Για τον λόγο αυτό, ο ΔΟΕ ανέλαβε τη διαχείριση των λεγομένων «υπεγγύων προσόδων». Δηλαδή, των εσόδων εκείνων που προέρχονταν από τα μονοπώλια του πετρελαίου, των σπίρτων, του αλατιού, των τραπουλόχαρτων, τσιγαρόχαρτων, της «Ναξίας σμύριδος», του φόρου του καπνού, των δασμών του τελωνείου Πειραιά και των τελών του χαρτοσήμου.

Υπενθυμίζουμε ότι «υπέγγυος πρόσοδος» σημαίνει το εισόδημα (πρόσοδος) που το κράτος χορηγεί στους δανειστές του ως εγγύηση.

Με την ψήφιση, λοιπόν, του νόμου ΒΦΙΘ/23-2-1898, με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, εγκαθιδρύθηκε η Επιτροπή Οικονομικού Ελέγχου που μετονομάστηκε και έγινε από τότε γνωστή ως Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ).

Χαρακτηριστική είναι η διατύπωση του άρθρου 1 του παραπάνω νόμου:

«Συμφώνως τω άρθρω 2 της προκαταρκτικής πράξεως περί ειρήνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, της υπογραφείσης εν Κωνσταντινουπόλει τη 6 / 18 Σεπτεμβρίου 1897 υπό των μεσολαβησασών Δυνάμεων, και τω τελευταίω άρθρω αυτής, δι’ ου κηρύσσονται εκτελεσταί αι ρήτραι της αυτής πράξεως, η είσπραξις και η διάθεσις προσόδων επαρκών εις την υπηρεσίαν του διά την πολεμικήν αποζημίωσιν δανείου και των άλλων Εθνικών χρεών τίθενται υπό τον απόλυτον έλεγχον Διεθνούς Επιτροπής Αντιπροσώπων των μεσολαβησασών Δυνάμεων, εδρευούσης εν Αθήναις.

Η Επιτροπή αύτη, ήτις θέλει λειτουργεί μέχρις εντελούς αποσβέσεως των από του έτους 1881 εν τω Εξωτερικώ συνομολογηθέντων εις χρυσόν δανείων, περιλαμβανομένων και των διά του παρόντος νόμου προβλεπομένων νέων δανείων, αποτελείται εκ μελών έξ, ήτοι εξ ενός μέλους δι’ εκάστην των μεσολαβησασών Δυνάμεων. (Σημ. Συντ.: Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία.) Εκάστη Δύναμις διορίζει τον Αντιπρόσωπον αυτής κατά τους όρους του άρθρου 2 του παρόντος Νόμου.

Ο διορισμός ούτος ανακοινούται προηγουμένως προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν κατά τα διπλωματικά έθιμα.

Ο έλεγχος της Επιτροπής ταύτης εξασκηθήσεται κατά τους όρους του παρόντος Νόμου επί πασών των προσόδων του Κράτους, αίτινες προορίζονται διά την υπηρεσίαν:

1) του δανείου εις χρυσόν, όπερ συνομολογηθήσεται διά την πληρωμήν προς την Τουρκίαν της πολεμικής αποζημιώσεως, ωρισμένης εις Λιρ. Τουρκ. 4.000.000 και των αποζημιώσεων διά ζημίας ιδιωτών, υπολογιζόμενων εις Λιρ. Τουρκ. 100.000 κατά τους όρους της περί ειρήνης συνθήκης.

2) του ηγγυημένου υπό της Γαλλίας, Μεγάλης Βρετανίας και Ρωσσίας δανείου του 1833.

3] των εις χρυσόν παγίων και χρεολυτικών δανείων των υπό του Ελληνικού Κράτους συνομολογηθέντων εν τω εξωτερικώ από του 1881 μέχρι του 1893 περιλαμβανομένων.

4] των δανείων άτινα συνομολογηθήσονται διά τας εν τω άρθρω 10 μνημονευομένας ανάγκας».

O Τύπος της εποχής αναφέρθηκε έντονα στην εθνική ταπείνωση που υπέστη η Ελλάδα λόγω της επιβολής του ΔΟΕ, που είχε άμεσες επιπτώσεις κυρίως στα ευπαθή και ασθενή κοινωνικά στρώματα. Υποστηρίχτηκε όμως και το γεγονός ότι η χώρα αναγκάστηκε να τηρήσει αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, με όλες φυσικά τις από αυτή απορρέουσες συνέπειες.

Η πρώτη έδρα του ΔΟΕ ήταν το σημερινό μέγαρο της Προεδρίας της Δημοκρατίας, αργότερα δε, μέχρι τον τερματισμό της λειτουργίας του, μεταφέρθηκε στο Κολωνάκι, στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ.

Ας αναλογιστούμε, προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα, ότι ο οριστικός τερματισμός του ΔΟΕ επήλθε το 1978.

Δηλαδή μετά από 81 χρόνια.