Χάσμα μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών
Μπορεί κανείς να μιλά για ώρες για καλούς ή άσπονδους γείτονες, για το ποιος έχει τη «μεγαλύτερη ευθύνη» και ποιος είναι ο καλός ή ο κακός. Και είναι μάλλον δεδομένο ότι τα τελευταία χρόνια στην αλβανική πολιτική σκηνή κυριαρχεί μια επικίνδυνη εθνικιστική ρητορική. Το βέβαιο, όμως, είναι ότι όταν μια χώρα εκτιμά ότι έχει ζωτικά συμφέροντα σε έναν γεωγραφικό χώρο, φροντίζει να ενημερώσει και να επηρεάσει θετικά την κοινή γνώμη των κατοίκων του. Σημαντικό είναι, επομένως, να δούμε ότι ενώ η Ελλάδα έχει παράσχει κρίσιμη υποστήριξη στην Αλβανία, ένας στους δύο Αλβανούς (46%) δεν πιστεύει ότι η Ελλάδα έχει βοηθήσει τη διαδικασία ένταξης της Αλβανίας στην ΕΕ και μόνο το 54% των πολιτών της χώρας πιστεύει ότι η Ελλάδα έχει βοηθήσει την Αλβανία τα τελευταία 20 χρόνια.
Τα πράγματα φαίνονται χειρότερα όταν η Ελλάδα θεωρείται η μεγαλύτερη απειλή για την Αλβανία, ενώ ένας στους τρεις Έλληνες (34%) βλέπει τους αλβανούς μετανάστες ως απειλή. Το ελπιδοφόρο είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία στις δύο χώρες αξιολογεί τις διμερείς σχέσεις από ουδέτερες ως καλές και εκτιμά ότι θα μείνουν σταθερές ή θα βελτιωθούν.
Αγεφύρωτο είναι όμως το χάσμα στα σημαντικότερα ζητήματα. Στην Ελλάδα το 41% θεωρεί σημαντικότερο ζήτημα το μεταναστευτικό, ενώ πολύ χαμηλότερα βρίσκεται ο αλβανικός εθνικισμός (10%), το θέμα των Τσάμηδων (5%), το βορειοηπειρωτικό (5%) και η ελληνική μειονότητα (5%). Αντίθετα, στην Αλβανία ένας στους δύο (46%) επέλεξε τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών (ΑΟΖ) ως το πιο σημαντικό θέμα. Πολύ ψηλά είναι επίσης το «Τσαμικό ζήτημα» (21%), η μεταχείριση των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα (19%) και η ελληνική μειονότητα (10%).
Εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις έχουν οι δύο κοινωνίες στο θέμα των Τσάμηδων. Οκτώ στους δέκα αλβανούς πολίτες θεωρούν ότι αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στη βελτίωση των σχέσεων, ενώ μεταξύ των ελλήνων πολιτών που γνωρίζουν το θέμα (58%) το 83% θεωρεί ότι η έγερση του ζητήματος αποτελεί εμπόδιο στη βελτίωση των σχέσεων. Διαφορετικές απόψεις υπάρχουν και για την ελληνική μειονότητα καθώς το 78% των Αλβανών θεωρούν ότι η Αλβανία σέβεται τα δικαιώματά της, ενώ το 65% των Ελλήνων πιστεύει το ακριβώς αντίθετο. Επιπλέον, ένας στους δύο αλβανούς πολίτες θεωρεί ότι η Ελλάδα επεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις της Αλβανίας μέσω της μειονότητας, ενώ το 45% πιστεύει ότι γίνεται το ίδιο μέσω του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστάσιου.
Υπεύθυνοι για τις έρευνες που δείχνουν ότι το μέλλον των ελληνοαλβανικών σχέσεων δεν θα είναι εύκολο ήταν ο επικεφαλής του προγράμματος ΝΑ Ευρώπης του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιάννης Αρμακόλας και η αναπληρώτρια διευθύντρια του Αλβανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών Alba Cela.
Ζητήσαμε να μας επισημάνουν τα σημαντικότερα συμπεράσματα της δουλειάς τους και τις κατευθύνσεις που θα πρέπει να ακολουθηθούν.
// Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο θετικό και ποιο το περισσότερο ανησυχητικό συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνά σας για το μέλλον των ελληνοαλβανικών σχέσεων;
Αρμακόλας: Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις δύο χώρες αναδεικνύει μια πολύ ανησυχητική εικόνα. Οι δύο κοινωνίες έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις σχεδόν σε όλα τα θέματα που μπορεί να άπτονται πολιτικοδιπλωματικών ή κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο πλευρών. Το εύρος της διάστασης απόψεων είναι αδικαιολόγητο δεδομένης της έκτασης των σχέσεων και τους στενότατους δεσμούς μεταξύ των δύο λαών. Μάλιστα, ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των χωρών τις οποίες οι αλβανοί πολίτες βλέπουν ως απειλή για τη χώρα τους.
Cela: Ένα ανησυχητικό συμπέρασμα είναι ότι σε αρκετά ζητήματα η αλβανική και η ελληνική κοινή γνώμη έχουν διαμετρικά αντίθετες απόψεις, γεγονός που δημιουργεί μεγάλη δυσκολία σε όποια πρωτοβουλία αναληφθεί για να μικρύνει η διαφορά. Αυτό περιλαμβάνει το ζήτημα των Τσάμηδων, τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία, το ποιος ωφελείται περισσότερο από τις οικονομικές σχέσεις κ.ά. Από την άλλη μεριά θεωρώ θετική τη γενική τάση των πολιτών και στις δύο χώρες που εκτιμούν ότι οι διμερείς σχέσεις θα βελτιωθούν στο μέλλον, η οποία είναι λίγο περισσότερο ισχυρή στην αλβανική πλευρά. Ακόμη και σε σύγκριση με το παρελθόν υπάρχουν και στις δύο χώρες σημαντικές ομάδες πολιτών που πιστεύουν ότι έχει υπάρξει θετική εξέλιξη. Θεωρώ ότι όσο υπάρχει η εκτίμηση ότι η δυναμική των διμερών σχέσεων είναι θετική θα αυξάνεται η ελπίδα για περισσότερη συναίνεση και συνεργασία.
// Ποιες νομίζετε ότι πρέπει να είναι οι προτεραιότητες της κάθε μίας από τις δύο κυβερνήσεις για την πολιτική της προς την κοινή γνώμη της άλλης χώρας;
Αρμακόλας: Είναι προς το συμφέρον και των δύο χωρών η βελτίωση των σχέσεων τόσο σε πολιτικοδιπλωματικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Προτιμώ να μιλήσω για την ελληνική πλευρά. Η Ελλάδα έχει συστηματικά υποστηρίξει τη διαδικασία εκδημοκρατισμού και οικονομικής ανάπτυξης της Αλβανίας καθώς και τις προσπάθειες της χώρας για ένταξη στους δυτικούς θεσμούς. Αυτή η συνεισφορά δεν έχει επικοινωνηθεί σωστά στην αλβανική κοινωνία με αποτέλεσμα οι γείτονες να έχουν «παραμορφωτική» εικόνα για τις διπλωματικές προθέσεις της Ελλάδας.
Αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, οι δύο λαοί είναι πολύ πιο κοντά απ’ ότι δείχνουν οι έρευνες κοινής γνώμης. Η ελληνική κοινωνία σε μεγάλο βαθμό στήριξε τους Αλβανούς σε δύσκολες εποχές. Και οι ίδιοι οι αλβανοί μετανάστες, παρά τα διαδεδομένα στερεότυπα και τη ρητορική μίσους από ακραίες δυνάμεις, αποτελούν μια επιτυχώς ενσωματωμένη μεταναστευτική κοινότητα που έχει συνεισφέρει ποικιλοτρόπως στη χώρα μας.
Η Ελλάδα οφείλει να εντατικοποιήσει τη δράση της σε επίπεδο δημόσιας διπλωματίας στην Αλβανία. Πέρα από τα επίσημα διπλωματικά κανάλια, πρέπει να στηριχθούν και να πολλαπλασιαστούν οι υπάρχοντες δεσμοί σε επίπεδο κοινωνίας πολιτών (πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, πολιτιστικοί φορείς, συνεργασία στον χώρο των ΜΜΕ, κοινές οικονομικές δράσεις κ.ά.).
Πρέπει επίσης να αναδειχθούν οι θετικές πλευρές της όσμωσης των δύο λαών. Ένα παράδειγμα: Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά νέων Αλβανών οι οποίοι χτίζουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία έχοντας μεγαλώσει και σπουδάσει στην Ελλάδα. Αυτοί οι νέοι αποτελούν γέφυρα μεταξύ των λαών και απτό παράδειγμα της στήριξης που η Ελλάδα προσέφερε στους Αλβανούς. Εντούτοις, τα Μέσα Ενημέρωσης και στις δύο χώρες συνεχίζουν να αναπαράγουν τον στερεοτυπικό λόγο των προβλημάτων της δεκαετίας του 1990. Είναι και αυτή μια «παραμορφωτική» εικόνα που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και η οποία οφείλει να αλλάξει και από τις δύο πλευρές.
Cela: Μία προτεραιότητα που πρέπει να είναι κοινή, είναι να επικοινωνηθούν περισσότερο τα θετικά που συμβαίνουν. Σε αυτό το πλαίσιο η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να κάνει περισσότερα για να ενημερώσει την αλβανική κοινή γνώμη για την υποστήριξη που παρέχει στην ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας καθώς ακόμη μια μεγάλη ομάδα της αλβανικής κοινωνίας έχει την εντύπωση ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν βοηθά την ενταξιακή πορεία της χώρας. Μερικές εβδομάδες νωρίτερα, όταν δεν δόθηκε στην Αλβανία καθεστώς υποψήφιας χώρας, η άμεση αντίδραση του έλληνα υπουργού εξωτερικών Ευάγγελου Βενιζέλου, που δήλωσε ότι η Ελλάδα στηρίζει πλήρως την Αλβανία, έγινε στη σωστή στιγμή. Από την άλλη μεριά, η αλβανική κυβέρνηση θα πρέπει να συνεχίσει την καλή δουλειά για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, μια θετική πορεία που έχει επαινεθεί συνεχόμενα από διεθνείς οργανισμούς όπως η ΕΕ και ο ΟΑΣΕ στις ετήσιες εκθέσεις τους και να προσπαθήσει να κάνει γνωστά τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας στην ελληνική κοινωνία. Θα μπορούσε επίσης να πάρει πρωτοβουλίες που θα είχαν θετική επίδραση, όπως να δοθεί χρόνος για προγράμματα στην ελληνική γλώσσα στην αλβανική δημόσια τηλεόραση. Αυτό, πιστεύω, θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα στην ελληνική κοινή γνώμη σχετικά με την αντιμετώπιση της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία με σχετικά πολύ μικρό κόστος για την αλβανική κυβέρνηση.