Τα γεγονότα στην Τουρκία

Σʼ αυτόν τον αγώνα κατά του βαθέος Κεμαλικού κράτους ήταν αλληλέγγυοι και σύμμαχοι ο Ερντογάν και η Ισλαμιστική κοινότητα του Φετουλλάχ Γκιουλέν. Ο τελευταίος αναγνωριζόταν ως ο ιδεολόγος του Τουρκικού Ισλαμιστικού κινήματος και ο πολιτικός μέντωρ του Ερντογάν. Η νίκη κατά του Κεμαλισμού έφερε σε ανταγωνισμό και σύγκρουση τους δύο συμμάχους. Ο Φετουλλάχ Γκιουλέν κατηγορεί τον Ερντογάν για εκτροπή από τις σωστές αρχές του Ισλαμιστικού κινήματος και για υπεροψία και αυταρχισμό. Η απόπειρα, ιδιαιτέρως, του Ερντογάν να απαγορεύσει τα Ισλαμιστικά φροντιστήρια της κοινότητας Γκιουλέν εξελήφθη ως κήρυξη πολέμου. Ανησυχία, επίσης, προκαλούν οι φιλοδοξίες Ερντογάν ν’ αλλάξει το Σύνταγμα και ν’ ανέλθει στον θώκο του Προέδρου με διευρυμένες εξουσίες.

Οι επιφυλάξεις και οι διαφωνίες της κοινότητας Γκιουλέν δεν αφορούν μόνο την ελευθερία δράσεώς τους στην Τουρκία και τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία. Αφορούν επίσης την εξωτερική πολιτική της χώρας, ιδιαίτερα τις σχέσεις με το Ισραήλ, τις Μουσουλμανικές χώρες της περιοχής και τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ο Φετουλλάχ Γκιουλέν διεφώνησε και δεν το έκρυψε για τη ρήξη στις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ. Εξέφρασε επίσης τις ανησυχίες του για την κατάληξη των σχέσεων της Τουρκίας με τη Συρία και την Αίγυπτο.

Στην περίπτωση της Συρίας, η Τουρκία παρά τις διαψεύσεις της, συνεργάσθηκε με ακραίες Ισλαμιστικές ομάδες τις οποίες προσπάθησε να χειραγωγήσει για να πλήξουν τους Κούρδους της αυτόνομης Κουρδικής περιοχής της Συρίας. Η επικράτηση των ακραίων Ισλαμιστών στο στρατόπεδο των ανταρτών της Συρίας, με την υποστήριξη της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ, άφησε πρακτικά χωρίς εναλλακτική λύση, έναντι του Μπασάρ Αλ Άσαντ, την Αμερικανική πολιτική στη Συρία. Οι τρεις παραπάνω χώρες ασκούσαν αφόρητες πιέσεις στους Αμερικανούς για να επέμβουν στρατιωτικά. Πιθανότατα, έχουν επίσης ευθύνες για τη χρήση εκ μέρους των ανταρτών χημικών όπλων, την οποία επέρριψαν στο καθεστώς Άσαντ για να προκαλέσουν Αμερικανική στρατιωτική επέμβαση.

Θα επενέβαιναν όμως οι Αμερικανοί με ρίψεις πυραύλων τόμαχωκ για να υποβοηθήσουν τελικά την άνοδο στην εξουσία των ακραίων Ισλαμιστών; Μια τέτοια επιλογή ήταν ανέφικτη για την Αμερικανική πολιτική και το υπεστήριξε δημοσίως ο πρώην αρχηγός της CIA, Χέιντεν. Ο τελευταίος δήλωσε ότι: Όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, η νίκη του Άσαντ και η παραμονή του στην εξουσία είναι το μικρότερο κακό.

Οι Αμερικανοί χρεώνουν στην Τουρκία και στην πολιτική της κυβερνήσεως Ερντογάν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την εξέλιξη αυτή των πραγμάτων στη Συρία.

Παρόμοια είναι η κατάσταση στην Αίγυπτο. Η Τουρκία προέβαλε στη χώρα αυτή το παράδειγμά της ως πρότυπο ήπιας Ισλαμιστικής πολιτικής που συμβιβάζεται με τη δημοκρατία και τη φιλοδυτική πολιτική. Στη βάση αυτή, είχε εξασφαλίσει και το ΑΚΡ της Τουρκίας με τον Ερντογάν την Αμερικανική υποστήριξη έναντι των Κεμαλιστών. Οι τελευταίοι είχαν δυσφημισθεί από τα σκάνδαλα διαφθοράς και από έναν πνιγηρό και παρωχημένο αυταρχισμό που είχε χάσει τα ερείσματά του στην κοινωνία.

Η εξέλιξη όμως του καθεστώτος Μόρσι στην Αίγυπτο, με το οποίο η κυβέρνηση Ερντογάν έσπευσε να συνάψει στρατηγική συμμαχία, δεν άργησε να διαψεύσει τις ελπίδες που γέννησε. Η αποτυχία του στην οικονομική διαχείριση ήταν παταγώδης. Η πολιτική του εξέλιξη τροφοδότησε τις ακραίες Ισλαμιστικές τάσεις και την εμμονή η Ισλαμιστική Συρία να επιβληθεί στον πυρήνα του Αιγυπτιακού Συντάγματος. Η αποκατάσταση των σχέσεων με το Ιράν προεκάλεσε συναγερμό στην Ουάσινγκτον, το Ισραήλ αλλά και στη Σαουδική Αραβία.

Η ανατροπή των Αδελφών Μουσουλμάνων από τον στρατό επανέφερε τα πράγματα στην ιστορική τροχιά που είχε δρομολογηθεί από τη δεκαετία του ’50 με την Επανάσταση του 1952 του Γκαμάλ Αμντέλ Νάσσερ. Με τη διαφορά ότι ο στρατός δεν έχει σήμερα την ίδια αντι-Αμερικανική πολιτική του Νάσσερ. Αντιθέτως, φαίνεται ότι το Αμερικανικό Πεντάγωνο, ανεξάρτητα από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τον Πρόεδρο, είδε με πολύ ευνοϊκό μάτι την ανατροπή Μόρσι στην Αίγυπτο. Η επίσημη Αμερικανική πολιτική, όπως και η πολιτική των μεγάλων Ευρωπαϊκών χωρών, κατεδίκασαν την ανατροπή Μόρσι και τήρησαν στάση αναμονής. Η Αμερικανική πολιτική όμως δεν άργησε να δώσει τον τόνο, παίρνοντας αποστάσεις από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου και προσεγγίζοντας το νέο καθεστώς.

Η στάση τους αυτή ήρθε ως επιστέγασμα των διαψεύσεων που έφερε στην περιοχή η Αραβική Άνοιξη και το λεγόμενο ήπιο Ισλάμ. Η δυναμική επέκταση του ακραίου Ισλαμισμού μέχρι τις ακτές της Μεσογείου, όπως εκδηλώνεται δραματικά στη Συρία, είναι μια από τις μεγάλες αποτυχίες της Αμερικανικής πολιτικής που την ωθούν σε επανεξέταση των πραγμάτων και αναθεώρηση. Ένας λόγος παραπάνω είναι η δυναμική επιστροφή της Ρωσικής επιρροής από την Αίγυπτο ως τη Συρία και η μόνιμη Ρωσική ναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η κυβέρνηση Ερντογάν κατεδίκασε έντονα την ανατροπή Μόρσι στην Αίγυπτο και προεκάλεσε ρήξη στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό όμως που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στην Αμερικανική πλευρά είναι η τάση αυτονομίας του Ερντογάν από τη Δυτική Συμμαχία και η φιλοδοξία του να προωθήσει την Τουρκία ως ανεξάρτητη και αυτάρκη περιφερειακή δύναμη. Οι Αμερικανοί φοβούνται ότι η τάση του αυτή θα ενισχυθεί επικίνδυνα εάν ο Ερντογάν επιτύχει να διαμορφώσει το Σύνταγμα στα μέτρα του και να καταλάβει τη θέση του Προέδρου με διευρυμένες εξουσίες.

Η κοινότητα Γκιουλέν συμμερίζεται σε αδρές γραμμές, για εσωτερικούς και εξωτερικούς λόγους, την Αμερικανική προσέγγιση. Πιστεύει ότι η Τουρκία έχει να κερδίσει, παραμένοντας στενός σύμμαχος των ΗΠΑ και προωθώντας, με την υποστήριξή τους, την Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.

Η ενίσχυση των δεσμών της Τουρκίας με την Ευρώπη υπολαμβάνεται από τους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους στην Ευρώπη ως αποφασιστικό αντίβαρο στις τάσεις περιφερειακής αυτονομίας της Τουρκίας, με όχημα τη δική της εκδοχή του Ισλαμισμού, που συγχέεται με το Οθωμανικό αυτοκρατορικό της παρελθόν. Στο πνεύμα αυτό θα κληθεί η Ελληνική Ευρωπαϊκή Προεδρία να επιταχύνει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, ανοίγοντας νέα κεφάλαια. Τι γίνεται όμως με τα συμφέροντα της Ελλάδος και της Κύπρου;

Θα προβληθεί η γνωστή φόρμουλα ότι η χώρα που ασκεί την Προεδρία δεν προτάσσει τα δικά της ιδιαίτερα εθνικά συμφέροντα αλλά τα γενικότερα Ευρωπαϊκά. Χρειάζεται προσοχή μήπως πάλι πληρώσουν η Ελλάδα και η Κύπρος υψηλό τίμημα για τις αναταράξεις στην Τουρκία.